چشمان باز برای حفاظت از ماهی کور لرستان

ماهی کور، کوچک و صورتی رنگ بوده و طول آن بین چهار تا پنج سانتی‌متر است و از آنجا که چشم ندارد، ماهی کور نامیده می‌شود. جدار بیرونی بدن این ماهی به قدری شفاف است که داخل بدن و روده آن با محتوای تیره به وضوح دیده می‌شود.

ماهیان کور به لحاظ شیلاتی، ارزش اقتصادی ندارند، اما به عنوان منابعی برای ذخایر ژنتیکی نادر و منحصر به فرد در بسیاری از پژوهشکده‌ها مورد مطالعه و ارزیابی قرار گرفته یا تحت عنوان ماهیان زینتی، شگفت‌انگیز و زیبا در موزه‌های حیات وحش و آکواریوم‌ها به نمایش درمی‌آیند.

این گونه ارزشمند به دلیل پایین بودن جمعیت، ظرفیت تولید مثل کم و پراکنش محدود، به طور بالقوه‌ای در خطر است و از آنجا که در هیچ جای دیگر کشور تاکنون یافت نشده و در محدوده جغرافیایی خاص، معین و محدودی زیست می‌کند، جزو گونه‌های اندمیک و منحصر به فرد به شمار می‌رود.

زیستگاه این دو گونه ماهی کور با عنوان «اثر طبیعی ملی غار ماهی کور» سال1384 در شورای‌عالی حفاظت محیط‌زیست مطرح و سرانجام به عنوان نخستین اثر طبیعی ملی استان لرستان تصویب و به ثبت رسید. البته عمق غار (زیستگاه ماهی) دقیقا مشخص نیست، اما تا 28 متر آن توسط غواص‌های محلی شناسایی شده، هرچند عمق غار بیشتر از این میزان تخمین زده می‌شود.

درخصوص جمعیت و تعداد این ماهی نیز می‌توان گفت که بررسی این موضوع با توجه به نوع زیستگاه مربوط و مورفولوژی زیستگاهی آن کار چندان ساده‌ای نیست، زیرا قبل از هر تحقیقی در مورد جمعیت، باید اطلاعات کاملی در مورد غار داشته باشیم که متاسفانه اطلاعات فعلی ما در مورد ساختار غار از جمله عمق واقعی غار ناقص است، بنابراین اندازه جمعیت موثر این گونه در مطالعات انجام شده، متفاوت است، ولی با توجه به بررسی‌های انجام شده بیش از 500 قطعه برآورد و تخمین زده می‌شود، ازاین رو گونه مذکور با احتمال بالایی با ریسک انقراض روبه‌روست که ضرورت دارد تحت حفاظت شدید قرار گیرد. به همین دلیل موضوع نگهداری و حفاظت از ماهی کور مورد توجه جدی سازمان حفاظت محیط زیست قرار گرفته و هم اکنون محیط‌بان توسط اداره کل حفاظت محیط زیست لرستان دراین خصوص به کار گمارده شده و نیروهای اجرایی یگان حفاظت اداره کل استان و شهرستان دورود نیز در این زمینه برای حفاظت بهتر از تنوع زیستی منطقه و زیستگاه مربوط همکاری می‌کنند.

اکنون خطرهای متعددی زیستگاه و حیات ماهی کور را تهدید می‌کند که ازجمله آن، فرسایش دهانه غار و محیط بالادست و پیرامون آن به دلیل بی‌ثباتی تشکیلات زمین‌شناختی، نوع بافت خاک و توپوگرافی غار است. ورود گرد وغبار و زوال جنگل‌های بلوط منطقه، خشکسالی، آتش‌سوزی و فرسایش خاک نیز از دیگر تهدیدهای زیستگاه و حیات این گونه است. درخصوص عوامل تهدیدگر انسانی نیز می‌توان به مواردی همچون ساخت جاده دسترسی سد بختیاری اشاره کرد که از نزدیکی این غار عبور می‌کند و دسترسی به این محدوده را برای همگان آسان کرده است. ناآگاهی مردم و بسیاری از مسئولان نسبت به اهمیت این گونه، گردشگری غیرمسئولانه و بدون برنامه و مدیریت نکردن پسماند بازدیدکنندگان و همچنین صید غیرقانونی ماهی کور برای مصارف زینتی، مراکز تحقیقاتی، موزه‌ها و در آخر ضعف قوانین در حفاظت از گونه و زیستگاه از دیگر تهدیدات گونه ارزشمند و بومی ماهی کور به شمار می‌رود.

نبی‌الله قائدرحمتی

معاون فنی اداره کل حفاظت محیط زیست لرستان