حکایت 3 برادر ناتنی

بازار خودروهای ارزان‌قیمت که طیف انبوهی از مصرف‌کنندگان را در خود جا داده است بسرعت اسیر یکه‌تازی‌های این مسافر کره‌ای شد تا آنجا که در سکوی نخست تولید و فروش خودرو در ایران قرار گرفت و اولین محصولی از این صنعت بود که عنوان صادراتی را از آن خود کرد و روانه بازارهای سوریه و عراق و پاکستان شد.

با گذشت بیش از دو دهه تولید و عرضه پراید، شاهد طراحی و ساخت دو مدل دیگر از خانواده خودروهای شهری بودیم که هرچند دارای امکانات و ظاهری نسبتا جدیدتر نسبت به نمونه قبلی خود هستند، اما به باور بسیاری از هموطنان اختلاف عمیق چندانی با آن ندارند. باوری که اگر صحت آن را بپذیریم بی‌شک نشانه‌هایی از ضعف و کم‌کاری را در صنعت خودروسازی کشورمان خواهیم دید. این مقدمه فرصتی شد تا این سه خودروی تولید داخل را با یکدیگر مقایسه کنیم.

پراید

پدیده‌ای که بتدریج جانشین پیکان شد

خودرویی که سال‌های ابتدایی دهه 70 وارد کشور شد و در دو مدل صبا و نسیم در اختیار مردم قرار گرفت در اصل همان مزدا 121 است که اول در ژاپن تولید شد و بعد از آن چون ارزان‌قیمت بود و جوانان و دانشجویان آمریکایی نیز به دنبال خرید خودرویی جمع و جور بودند، شرکت فورد آن را با نام فورد فستیوا در بازار مصرف آمریکا به تولید رساند تا رویای داشتن یک خودروی صفر برای دانشجویان آمریکایی در دهه 80 میلادی به واقعیت تبدیل شود، اما تولید آن در سال 1986 به علت ایراداتی که سازمان امنیت بزرگراه‌های آمریکا از ضعف ایمنی آن گرفت، متوقف شد. سال بعد، افتخار تولید آن به کیاموتورز کره‌جنوبی رسید، ولی شرکت مزدا با تغییراتی که در طرح اولیه آن ایجاد کرده بود سعی کرد انتقادات وارد شده به سطح ایمنی آن را برطرف کند و تولید نسخه جدید آن را تا سال 2002 ادامه داد. کیاموتورز هم بعد از چند سال و طی یک قرارداد بزرگ، آن را راهی ایران کرد و سال 2000 تولید آن را در کشورش متوقف و ریو را جایگزین آن کرد. این در حالی بود که شرکت سایپا همچنان به تولید آن ادامه داد تا آنجا که به گواهی آمار، سالانه تا 400 هزار دستگاه از آن را تولید و به فروش رسانده است.

موتور پراید یا همان مزدا 121 را شرکت مزدا ـ که یکی از معتبرترین شرکت‌های جهان در زمینه طراحی و ساخت موتور است ـ ساخته و انواع مختلفی دارد که کمترین آن 1/1 لیتری با قدرت 50 اسب بخار و بیشترین آن 8/1 لیتری با قدرت 210 اسب بخار است. این موتور در سال‌های اولیه ورودش به ایران کاربراتوری بود؛ ولی به دلیل مصرف بالای آن از سال 1382 به مرور به سمت انژکتوری شدن رفت و در این راه از فناوری زیمنس آلمان بهره برد.

همزمان با بالا رفتن تیراژ تولید پراید، از کیفیت آن کاسته شد و اتهام ناامن بودن نیز دامن آن را گرفت. تا جایی که شرکت سایپا اعلام کرد با صرف هزینه 30 میلیون دلاری، ایمنی آن را تا حد قابل قبولی ارتقا داده است و در ساخت در‌ها، کف خودرو، جلوی کابین از محافظ‌های مناسبی استفاده و قطعات محفظه موتور و سایر اجزای اتاق نیز تقویت شده است.

برخلاف روش متداول در دنیای خودروسازی که پس از مدتی از خیر تولید مدل در حال تولید خود می‌گذرند و به طراحی پلتفرم به‌روزتری روی می‌آورند، شرکت سایپا هرازگاهی با تغییراتی در طراحی چراغ‌ها، داشبورد و سایر اجزای ظاهری آن به تولید یک مدل جدید از خودرو روی می‌آورد و نامی برای آن انتخاب می‌کند. ‌اکنون در بازار مصرف، پراید با بیش از ده مدل مختلف (سایپا 111، سایپا 131، سایپا 132، سایپا 141، سایپا 151 و...) در حال تولید است.

تیبا

وامدار پراید و ریو

اردیبهشت‌ماه 89 بود که برای اولین بار از خط تولید این خودرو با نام اولین خودروی ملی رونمایی شد. 2 سال بعد نمونه هاچ‌بک آن نیز با نام تیبا 2 طراحی و به بازار عرضه گردید. این پروژه که ابتدا مینیاتور نام داشت، در حالی اولین خودروی ملی لقب گرفت که چند سال قبل خودروی سمند نیز با همین عنوان پا به عرصه وجود گذاشته بود. رئیس‌جمهور وقت، هنگام رونمایی از خط تولید تیبا اعلام کرد سمند خودرویی تمام ایرانی نیست و در ساخت آن از نظرات سازندگان دیگر کشورها نیز استفاده شده، اما این خودروی تازه از راه رسیده کاملا ایرانی است و توسط مهندسان ایرانی طراحی شده است.

با ورود این خودرو به بازار، مصرف‌کنندگان متوجه شباهت‌های زیادی بین آن و پراید شدند، اما فارغ از تمام شباهت‌ها، تیبا تفاوت‌هایی نیز با پراید داشت. اولین تفاوتی که در ظاهر این دو خودرو به چشم آمد ارتفاع سه سانتی‌متربیشتر تیبا نسبت به پراید است و البته در عرض نیز کمی بزرگ‌تر به نظر می‌آید.

از نظر وزن نیز تیبا حدود هزار کیلوگرم وزن دارد و عده‌ای از کارشناسان این افزایش وزن نسبت به پراید را که در حدود 790 کیلوگرم است، مزیتی برای آن می‌شمارند که باعث افزایش مقاومت آن نسبت به واژگونی خواهد بود. در داخل اتاق تیبا، اجزایی همانند کیلومتر شمار و دورسنج موتور و رودری‌ها شباهت زیادی با پراید دارند؛ هرچند برای طراحی کنسول و داشبورد شکل و شمایل جدیدتری در نظر گرفته شده است.

از لحاظ فنی، تیبا از یک موتور 1500 سی‌سی بهره می‌برد که نسبت به موتور 1300 سی‌سی پراید 131 که 63 اسب بخار قدرت تولید می‌کند، توانایی تولید 80 اسب بخار دارد که با توجه به افزایش حدود 200 کیلوگرم وزن این خودرو، این افزایش تولید قدرت چندان چشمگیر نخواهد بود. هرچند سازندگان رقم شتاب صفر تا صد این خودرو را 5/13 ثانیه اعلام کرده‌اند، اما در عمل اعداد بالاتری را تجربه خواهید کرد.

از نظر سطح امنیت، همان طور که افزایش وزن عاملی برای بهتر بودن تیباست، به کار گرفتن ترمزهای ABS و سیستم تقسیم نیروی ترمز EBD و همچنین استفاده از کمربندهای ایمنی پیش‌کشنده و دو کیسه هوا برای راننده و سرنشین جلو در این خودرو، ایمنی آن را تا حد قابل قبولی افزایش داده است.

طبق اعلام سازندگان تیبا، این خودرو در بزرگراه‌ها حدود 5/7 لیتر در پیمایش صد کیلومتر بنزین مصرف می‌کند و پراید 131 نیز مصرف سوختی در همین محدوده را تجربه می‌کند. این نکته را هم بیفزاییم که باک هر دو خودرو گنجایش 37 لیتر بنزین را دارد.

هرچند این خودرو به گفته کارشناسان تولیدی کاملا ایرانی بود ـ اما در عمل تلفیقی از فناوری پراید و ریو ست ـ این انتظار را برای مصرف‌کنندگانش ایجاد می‌کرد که با ورود این خودرو به بازار به دلیل بومی‌ و ساخت داخل بودن باید نگرانی مالکانش را درخصوص تهیه لوازم یدکی بخصوص لوازم بدنه تا حد قابل ملاحظه‌ای برطرف کند، اما در عمل این اتفاق نیفتاد و اگر مالک یک خودروی تیبا در سال‌های اول ورودش به بازار با یک تصادف جزئی مجبور به تهیه چراغ‌های جلو، در موتور، سپر جلو و... می‌شد می‌بایست تا ماه‌ها برای سفارش این قطعات از این نمایندگی به آن نمایندگی مراجعه می‌کرد و در نوبت تامین قطعات می‌ماند. خرابی دیسک‌ چرخ‌های جلو، معیوب بودن گیربکس و خرابی‌های پی‌درپی آن، لرزش خودرو ابتدای حرکت و کیفیت پایین داشبورد از جمله مواردی است که مالکان این خودرو را برای پیگیری و رفع نقص، راهی نمایندگی‌های مجاز خدمات سایپا می‌کند.

ساینا

فیس‌لیفت تیبا

اگر سایپا به قواعد متداول در صنعت خودروسازی جهان پایبند بود باید این خودرو را با نام فیس‌لیفت تیبا به بازار معرفی می‌کرد؛ چراکه ساینا مدل ارتقایافته تیباست. این خودرو شباهت‌های زیادی به تصاویر ابتدایی پروژه سایپا 232 دارد. با این تفاوت که شیشه‌های یکپارچه در عقب آن در نمونه نهایی ساینا دو قسمت شده است.

طراحی نمای ظاهری و دماغه ساینا شباهت‌های زیادی به لانچیا اپسیلون دارد که همانند این مدل توانایی چندانی برای جلب نظر بیننده ندارد. در ساینا که در واقع همان نمونه فیس‌لیفت شده تیباست و تغییرات ظاهری آن به تعویض فرم چراغ‌ها، سپرهای عقب و جلو خلاصه شده، خبری از ضربه‌گیرهای لاستیکی روی درها نیست که شاید این نکته را بتوان گامی رو به جلو برای همگامی با سایر تولیدات روز صنعت خودروی جهان به حساب آورد، اما در مجموع نمای بیرونی ساینا با احتساب تغییراتی که در عقب آن ایجاد شده و استفاده از رنگ‌های قرمز و سفید در ساخت چراغ‌های خطر که پیش از این در نمونه سمند LX نیز به کار گرفته شده بود، حس مدرن‌تری القا می‌کند.

در نظر گرفتن استاندارد حفاظت از عابر پیاده و به روز نمودن آن (Pedestrian Protection) در طراحی ساینا یکی از نقاط برجسته و قابل تمایز آن نسبت به تیباست. هرچند این استاندارد هنوز در ایران الزامی نشده اما طراحی سپر، در موتور و چراغ‌ها به گونه‌ای است که کمترین آسیب را در صورت تصادف به عابران پیاده وارد خواهد کرد؛ این از نقاط امیدوارکننده طراحان سایپا در تولید این خودرو ست.

فضای داخلی ساینا در مقایسه با تیبا دچار دگرگونی‌های بیشتری شده و شاید بتوان ادعا کرد داشبورد ساینا طراحی مجددی به خود دیده است؛ به گونه‌ای که فضای پا و زانوها برای سرنشینان جلو افزایش چشمگیری پیدا کرده است که شاید دلیل آن تغییراتی است که در طراحی کنسول آن ایجاد شده است. اما آنچه به نظر می‌آید هنوز نواقصی همچون طراحی نامناسب دریچه‌های خروجی هوا در مرکز آن به چشم می‌خورد که امید می‌رود در نسخه‌های بعدی اصلاح شود. تغییر دیگری که در فضای داخلی کابین ساینا به چشم می‌خورد طراحی جدید رودری‌های آن است که می‌توان آن را نقطه مثبتی در مقایسه با تیبا به حساب آورد که هنوز وامدار نسل قبلی خود یعنی پراید است.

همچنین یک نمایشگر چندمنظوره نیز برای نمایش اطلاعات ساعت و تاریخ، دمای هوای محیط و اطلاعات سیستم صوتی نیز در بالای کنسول استفاده شده است.

در مورد صندلی‌ها نیز هرچند صندلی‌های جلو همانند تیبا از طرح ارگونومیک مناسبی بهره می‌برد، اما برای ارتقای سطح ایمنی در صنـــدلی‌های عقب، سه عدد کمربند سه‌نقطه‌ای به کار گرفته شده و همچنین سه‌پشت سری که قابلیت تنظیم ارتفاع را نیز دارد، تعبیه شده است. در این خودرو برای نصب صندلی کودک نیز سیستم ISOFIX طراحی شده است که می‌توان این صندلی‌ها را به صورت استاندارد روی صندلی عقب نصب کرد.

موتور 5/1 لیتری‌‌ که ساینا از آن بهره می‌برد، هشت سوپاپ، مطابق استاندارد یورو 4 (و با نام کد فنی M15 معرفی شده است)، همان پیشرانه‌ای است که در تیبا مورد استفاده قرار گرفته با این تفاوت که با انجام برخی تغییرات موفق به کسب استاندارد یورو 4 شده است.

این پیشرانه می‌تواند قدرتی حدود 80 اسب بخار و 126 نیوتن‌متر گشتاور را به یک گیربکس پنج سرعته دستی انتقال دهد. برخلاف تیبا که دارای ترمزهای کاسه‌ای در محور عقب خود است، در ساینا از ترمز دیسکی برای چهار چرخ استفاده شده است. این خودرو نیز همانند نسل قبلی خود دارای سیستم ABS و سیستم توزیع نیروی ترمز (EBD) است و در دو تیپ متفاوت پایه و لوکس قابل عرضه است. همین طور اجزایی مانند تهویه مطبوع اتوماتیک، شیشه بالابر برقی برای چهار در و آینه‌های جانبی برقی برای تیپ لوکس آن قابل سفارش خواهد بود.

جدول مقایسه‌ای پراید 131، تیبا و ساینا

محمدرضا نجفی

جام‌جم