به هم ریختگی تیم جدید ترامپ

اولین اقدام خصمانه دولت جدید آمریکا در قبال ایران و شش کشور اسلامی جلوگیری از ورود اتباع آنها به خاک آمریکا به‌منظور مقابله با تروریسم بود که جنجال گسترده‌ای را در دنیا به پا کرد. البته با باطل شدن این مصوبه از سوی قاضی دادگاه فدرال آمریکا فعلا ناکام مانده است.

موضوع مهم دیگر نوع واکنش در مقابل برجام بود که ترامپ بارها از آن به عنوان بدترین توافق تاریخ یاد کرده و خواهان پاره کردن آن شده بود اما با توجه به واکنش‌های تند مقامات اروپایی و سایر کشورهای جهان، موضع خود را تعدیل کرده و به‌دنبال سخت کردن اجرای آن است تا بتواند مفاد کلیدی آن را تغییر دهد. گرچه بازبینی توافق برجام غیرقابل پذیرش از سمت ایران و سایر قدرت‌های جهان طرف قرارداد است ولی آمریکا به بهانه آزمایش موشکی ایران که ربطی به برجام ندارد 13 فرد و 12 شرکت را در فهرست تحریم‌های جدید قرار داد و به این ترتیب اولین اقدام نقض آشکار برجام را عملیاتی کرد.

از دیگر تلاش‌های دولت جدید آمریکا، تحت فشار قرار دادن آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای اتخاذ سیاستی سختگیرانه در قبال ایران از جمله ضرورت دسترسی به سایت‌های نظامی است که البته متقاعد کردن و حمایت 34 عضو دیگر شورای حکام آژانس برای بازرسی از سایت‌های نظامی بسیار سخت به‌نظر می‌رسد چه برسد به این‌که ایران چنین چیزهایی را بپذیرد. به نظر می‌رسد هدف آمریکا از این اقدامات تحریک ایران برای واکنش تند به این گونه فعالیت‌های غیرقانونی است تا بتواند حمایت بیشتر بین‌المللی علیه ایران را به‌دست آورد.

مساله چالش‌برانگیز دیگر واکنش ترامپ و تیم اجرایی‌اش در قبال گسترش نفوذ ایران در سطح منطقه خاورمیانه است. آنها معتقدند نفوذ ایران در عراق، سوریه، لبنان و یمن افزایش چشمگیری یافته و از اعتبار متحدان منطقه‌ای آنها از جمله عربستان کاسته است. شدت عصبانیت تیم جدید هیات حاکم آمریکا از نفوذ منطقه‌ای ایران به‌حدی افزایش یافت که اعلام کردند همه گزینه‌ها روی میز است و گزینه نظامی علیه ایران در حال بررسی است. اما این بلوف‌های سیاسی برای مقامات و مردم ایران تکراری است و حتی سایر کشورهای جهان هم بخوبی می‌دانند که در رویکرد ترامپ، ورود به هر نوع درگیری جدید آن هم در خاورمیانه نتایج تلخ‌تری از آنچه در مورد عراق و افغانستان به‌وقوع پیوست برای آمریکا در پی خواهد داشت. البته به چالش کشیدن قدرت و نفوذ ایران در عراق، سوریه و یمن، از موارد مهم در دستور کار دولت ترامپ است که ایران باید مدیریت قوی و چندلایه برای مقابله با اقدامات دولت جدید آمریکا بویژه در نوع ارتباط ترامپ با پوتین و مقامات سعودی و اسرائیل داشته باشد تا ایران به‌نوعی وجه‌المصالحه روابط جدید و دوجانبه آمریکا با این کشورها نشود.

آنچه امروز برای ایران در مواجهه با ترامپ و تیم جنجالی او حائز اهمیت است رصد دقیق تحولات و جلوگیری از شتابزدگی در اعلام مواضع در قبال این تحولات است. به هم ریختگی تیم جدید ترامپ و ناآشنایی آنها با چارچوب‌های سیاست خارجی و بین‌الملل یک فرصت حداقل 100 روزه را می‌طلبد تا اصول و روندهای جدید سیاست خارجی آمریکا کاملا روشن شود. ضمن این‌که ملاقات‌های روزهای آینده ترامپ با پوتین، نتانیاهو و حتی چین، زوایای پیچیده این وضعیت مبهم را روشن‌تر خواهد کرد.

در شرایط کنونی وضعیت ایران با گذشته خیلی متفاوت شده است. امروز ایران به‌عنوان یک بازیگر اصلی و دارای حوزه نفوذ گسترده در صحنه خاورمیانه مطرح است و مثل گذشته نیست که فقط قدرت‌های بزرگ و مسلط را به چالش بکشد. به عبارت دیگر در شرایط فعلی آمریکا و متحدانش درصدد آن هستند که قدرت و نفوذ منطقه‌ای ایران را با بهره‌گیری از ابزارهای گوناگون از جمله تشدید تحریم‌ها و اجرا نکردن برجام و همچنین اختلاف افکنی بین ایران و روسیه تضعیف کنند. لذا با توجه به متفاوت شدن معادله قدرت نسبت به گذشته، نوع موضع‌گیری ایران هم باید از پیچیدگی و هوشیاری بیشتری برخوردار باشد تا دچار آسیب‌دیدگی ناگهانی نشویم.

دکتر غلامرضا کریمی

استاد دانشگاه خوارزمی