هنر، فراتر از جغرافیا و سیاست

اما آنچه که به هر ملتی هویت می‌دهد پیشینه مذهبی، فرهنگی و... آن است. پشتوانه‌ای محکم که می‌توان با استفاده از آن آینده بهتری ساخت.اما واقعیت این است که امروزه مردم علاقه‌ چندانی به باخبری از گذشته ندارند و بیشتر تمایل دارند آن را بدون تحقیق و پژوهش بپذیرند و در مواقع لزوم به آن فخر بفروشند؛ بیشتر ما در مواقعی که گیر می‌افتیم و باید از پیشینه خود به عنوان پشتوانه استفاده کنیم از واژه تمدن 2500 ساله استفاده می‌کنیم اما ریشه این تمدن ایرانی ـ‌ اسلامی در کجاست، بی‌خبریم.

موزه‌ها ریشه این فرهنگ را به ما نشان می‌دهند و یکی از آنها موزه امام علی(ع) است که هم از هنرمندان مذهبی حمایت می‌کند و هم از هنرمندان دیگری که هنرشان به پشتوانه فرهنگی ما کمک می‌کند.

در شب و روزهایی که مزین به نام امام اول شیعیان است با مدیر موزه امام علی(ع) درباره رویکرد و عملکرد این موزه هم‌صحبت شدیم.

ساختار و محتوای موزه امام علی(ع) چگونه است و چه تفاوت‌هایی با دیگر موزه‌ها دارد؟

موزه امام علی(ع) یکی از موزه‌های موثر در زمینه هنر و بخصوص هنرهای تجسمی است. با توجه به عنوانی که برای آن انتخاب شده هدف از راه‌اندازی آن جمع‌آوری آثار با تمرکز روی آثاری است که موضوع آنها مذهبی و دینی است. ساخت موزه در سال 1379 آغاز شد و در سال 81 به بهره‌برداری رسید. موسس این موزه سازمان فرهنگی هنری شهرداری است که بیش از 20 سال است در زمینه‌های مختلف فرهنگی و هنری فعالیت دارد. موزه امام علی(ع) در گروه موزه‌های هنری و مجموعه‌های هنر مدرن و معاصر ایکوم قرار دارد . در این موزه می‌توان آثار تجسمی شامل نقاشی‌های خیالی‌نگاری، آثار حجمی، تصویرسازی و... را دید.

چه نیازی احساس شد که موزه‌ای با رویکرد نمایش آثار مذهبی راه‌اندازی شود؟

سالی که ساخت موزه آغاز شد به نام امام علی(ع) نامگذاری شده بود و توجه به هنر مذهبی و دینی بیشتر از گذشته احساس می‌شد. در همان سال تصمیم گرفته شد که این موزه ساخته شود. این را هم بگویم تاکید ما روی آثار مذهبی است اما صرفا تمام آثاری که در گنجینه نگهداری می‌شوند یا به صورت دوره‌ای به نمایش درمی‌آیند، مذهبی و دینی نیستند و ما به هنرها و هنرمندانی که در آثار خود از موضوعات آزاد هم استفاده می‌کنند نیز توجه داریم. اما با همه اینها با توجه به تعداد زیاد گالری‌ها و موزه‌هایی که در کشور وجود دارد، لازم بود موزه‌ای با موضوع خاص دینی راه‌اندازی شود که نتیجه این نیاز موزه امام علی(ع) است.

حمایت موزه امام علی(ع) از هنرمندانی که به صورت خاص در زمینه مذهب کار می‌کنند به چه شکل است؟

در زمان راه‌اندازی موزه برای آن اهدافی در نظر گرفته شد که طبق این اهداف موزه باید برنامه‌‌های مشخصی را پیگیری کند که از میان آنها می‌توان به شناسایی، گردآوری، طبقه‌بندی، ساماندهی، خریداری و نمایش آثار هنرمندان موحد اشاره کرد. البته ایجاد فضای پژوهش در این زمینه جزو اهداف اولیه موزه است. با توجه به جایگاهی که موزه امام علی(ع) میان موزه‌های دیگر دارد، هنرمندان شاخص را مورد توجه قرار داده و با توجه به سابقه و نوع کار هنرمند‌ان از آنها حمایت می‌کند.

به نظر شما در یک تعریف جامع به چه کسانی می‌توان لقب هنرمند مذهبی داد؟

با نگاهی به تاریخ به این نکته پی می‌بریم که هنر نزد ایرانیان همیشه مورد توجه بوده و بخشی از بهترین آثار هنری دنیا در ایران خلق شده‌اند. معتقدم بیشتر هنرمندان ایرانی گرایش مذهبی دارند و با شناختی که از دین دارند، مذهب را در هنرهای خود به نمایش می‌گذارند. این بازنمایی در هنرهایی مانند نقاشی و خطاطی جلوه بیشتری دارد.این هنرمندان در آثارشان به‌صورت مستقیم به مذهب می‌پردازند یا اشاراتی به آن دارند. در خیلی از آثار آنها می‌توان نشانه‌هایی از مذهب را دید که ریشه در قرآن و احادیث و زندگی معصومین دارد. البته همان‌گونه که گفتم ما در موزه امام علی(ع) به هنرهای دینی توجه خاص داریم اما درهای این موزه و گالری‌هایش به سوی همه هنرمندان ایرانی که در زمینه‌های دیگر نیز فعالیت می‌کنند، باز است.

در شرایط فعلی که برخی از گروه‌‌های تندرو مثل داعش،‌ تصویر خشن و غیرواقعی از اسلام به مردم جهان نشان می‌دهند به نظرتان هنر چگونه می‌تواند تصویر واقعی اسلام را به تصویر بکشد؟

هنر در همه دوره‌ها و فرهنگ‌ها با توجه به تاثیرگذاری و ارتباط مستقیمی که با احساس و روان آدم‌ها دارد، خیلی راحت‌تر می‌تواند بر زاویه نگاه مردم و تلطیف روحیه آنها موثر باشد. می‌توان از هنر برای شناساندن فرهنگ‌ها استفاده کرد.نمادهای هنری که در سراسر دنیا وجود دارند، بیانگر این هستند که مردم با هنر ارتباط نزدیکی دارند و زبان آن را می‌فهمند حتی اگر زبان تکلم آن هنرمند را بلد نباشند.بنابراین می‌توان از هنر برای بیان مبانی دین و فرهنگ استفاده و بین ملت‌ها آشتی برقرار کرد.هنر می‌تواند فراتر از جغرافیا و سیاست حرکت کند و پلی باشد بین فرهنگ‌های مختلف دنیا.

موزه امام علی(ع) با موزه‌‌های جهان ارتباط دارد؟

بله! رویداد‌هایی که برای موزه تعریف شده در دو بعد داخلی و بین‌المللی است. در سطح بین‌الملل فعالیت‌های زیادی داریم مثلا در اردیبهشت 95 هانس مارتین هینز، رئیس ایکوم جهانی (شورای عالی موزه‌ها) از موزه امام علی(ع) بازدید کرد و پیام روز موزه از باغ موزه هنر ایرانی به دنیا مخابره شد. ما با هنرمندان دنیا تبادلات زیادی داریم که از این میان می‌توان برگزاری جشنواره پوستر دانمارک، برگزاری نمایشگاه پوسترهای لخ مایفسکی، طراح و گرافیست لهستانی و... اشاره کرد. تعاملات زیادی با سفارتخانه‌هایی که در ایران فعال هستند، داریم و همه تلاش خود را می‌کنیم تا هنر ایرانی را به جهانیان معرفی و فضایی ایجاد کنیم تا مردم کشور خودمان نیز با فرهنگ و هنر مردمان دیگر کشورها آشنا شوند.

آیا موزه امام علی(ع) خرید آثار هنری هم دارد؟

یکی از وظایف مهمی که برای موزه‌ها در نظر گرفته شده، حمایت از هنرمندانی است که بخشی از آن، خرید آثار یا ایجاد فضای مناسب برای ارائه آثار آنهاست. موزه امام علی(ع) مجموعه‌ای کامل است که شامل کتابخانه، سه طبقه فضای نمایشگاهی، سالن همایش، کافه‌گالری و... است. ما از همه این فضاها برای نمایش، ترویج و حمایت از هنر و هنرمندان استفاده می‌کنیم. معماری موزه براساس المان‌های سنتی بخصوص بادگیرهای یزد و شاخصه‌های معماری مدرن طراحی شده است تا فضای مناسبی برای ارائه آثار هنری را شکل بدهد. بزرگ‌ترین حمایتی که می‌توانیم از هنرمندان بکنیم، خرید آثار آنهاست که ما در دوره‌‌های مختلف براساس نیاز و بودجه‌ای که در اختیار داریم، این کار را انجام می‌دهیم اما به هنرمندان امکان می‌دهیم که از فضای نمایشگاهی موزه استفاده کرده و آثار خود را به فروش بگذارندکه این هم در نوع خود حمایت به حساب می‌آید.

موزه امام علی (ع) فضای زیبا و مناسبی دارد. آیا این امتیاز باعث می‌شود که خانواده‌‌ها جذب موزه شده و به آن رفت و آمد کنند و از این طریق کودکان و نوجوانان با فرهنگ ایرانی اسلامی آشنا شده و به نوعی جلوی گسست فرهنگی که یکی از دغدغه‌های امروز کشورمان است، گرفته شود؟

یکی از کارکردهای اصلی موزه‌ها،نه‌تنها در ایران بلکه در سراسر دنیا شناساندن پیشینه فرهنگ و هنر کشور به مردم خودش و جهان است. این پیشینه می‌تواند به 50 سال قبل برگردد یا به هزار سال. تخصصی شدن موزه‌ها در راستای تقویت همین رویکرد است. اما اتفاق ناخوشایندی که این روزها شاهد آن هستیم، بی‌توجهی مردم به موزه‌هاست که آنها را دچار فقر مخاطب کرده است. موزه امام علی(ع) اما جایگاه خوبی دارد .ما در ماه دو سه برنامه فاخر با حضور مخاطبان درجه یک برگزار می‌کنیم که همین باعث می‌شود مردم زیادی به این موزه بیایند. اما واقعیت این است که همه زمینه‌های فرهنگی و هنری در کشور ما با فقر مخاطب مواجه است، به نظرم برای حل این معضل باید احساس نیاز را در مردم به وجود آورد و آنها را تشویق کرد که به موزه‌ها، کتابخانه‌ها و... مراجعه کنند تا نسبت به داشته‌های کشور خود آگاهی پیدا کنند. ما برای موزه امام علی(ع) بازدید دانش‌آموزان را هم تعریف کرده‌ایم که از این طریق بتوانیم با مخاطبان بیشتری در ارتباط باشیم. برنامه‌های ویژه‌‌ای هم داریم که باعث می‌شود مردم به موزه امام علی(ع) توجه بیشتری کنند. از آمار مخاطبانمان راضی هستیم اما واقعیت این است که باید برای بازدید از موزه‌ها فرهنگسازی‌ شود و مردم را به این کار علاقه‌مند کرد.

طاهره آشیانی - دبیرگروه فرهنگ‌وهنر