راه‌های بازگشت مطبوعات به سبد خرید خانوار

با پیشرفت‌ روز به روز در عرصه دانش و تکنولوژی، رسانه‌ها و بعد وسایل ارتباطی جدید از راه رسیدند و گوی سبقت را در خبررسانی از رسانه‌های خود ربودند؛ رسانه‌هایی چون رادیو، تلویزیون و بعد اینترنت که هر یک به منزله انقلابی در ارتباطات بودند و با این حال نقش روزنامه‌ها را کمرنگ کردند. حالا گرچه روزنامه‌ها هنوز مشغول به کارند و هر روز صبح به روی دکه‌ها می‌‌آیند، با این حال مدت‌هاست خلاقیتی را در محتوای مطالب برخی از این رسانه‌ها شاهد نیستیم و این‌طور به نظر می‌رسد که این رسانه‌های نوستالژیک به نوعی اسیر تکرار شده‌اند و در مسیری ثابت پیش می‌روند. اتفاقی که ما را بر آن داشت تا از منظر آسیب‌شناسی با کارشناسان و استادان ارتباطات صحبت کنیم و چرایی این قضیه را از آنها جویا شویم.

رواج فرهنگ مصرف‌کنندگی در روزنامه‌ها

فریدون صدیقی، از جمله پیشکسوتان و استادان مطرح در حوزه روزنامه‌نگاری است که روزنامه‌نگاران جوان زیادی را در فضای مطبوعاتی کشور تربیت و ورزیده کرده است. این استاد روزنامه‌نگاری به جام‌جم می‌گوید: دلیل یکنواختی در موضوعات روزنامه‌ها به این سبب است که روزنامه‌های ما این روزها عموما به رسانه‌هایی مصرف‌کننده تبدیل شده‌اند و وظیفه تولید را جدی نمی‌گیرند. به معنای دیگر می‌توان گفت همه از دو یا سه منبع ثابت استفاده می‌کنند و در چارچوب‌هایی مشخص به موضوع مورد نظر می‌پردازند. این رویه به بازتکرار و بازنشر مطالب در روزنامه‌ها منجر می‌شود البته آستانه‌های ورود به محتوا و درون‌کاوی موضوعات هم محدود است. در نتیجه محتواهای روزنامه‌های ما ضعیف و مهجور شده‌اند و خبری از مطالب‌ کارشناسی شده نیست.

در چنین شرایطی، رسانه‌های مجازی به منبع اصلی پاسخگویی به نیازهای مخاطبان تبدیل شده‌اند و صرف نظر از درستی یا نادرستی، مردم هم به دلیل جذابیت و تنوع مطالبشان به آنها اعتماد می‌کنند. صدیقی در ارتباط با این تهدید عنوان می‌کند: شبکه‌های اجتماعی گاه می‌توانند باعث شتاب‌بخشی به تولید و توزیع اخبار شوند. روزنامه‌ها چون امکان دسترسی لحظه‌ای به مخاطبان را ندارند، به همین علت طبیعی است که کارکرد خود را از دست بدهند. چنین روزنامه‌هایی باید در عوض به تقویت وجه سرگرمی‌سازی و قدرت دانش‌افزایی بپردازند؛ امری که باز متاسفانه شاهد رخ دادنش نیستیم و روزنامه‌ها هر روز مخاطبان بیشتری از دست می‌دهند.

توجه به تحلیل و تفسیر اطلاعات

دکتر افسانه مظفری، عضو هیأت علمی دانشگاه علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد هم با اشاره به نقشی که شبکه‌های اجتماعی‌این روزها در عرصه خبررسانی برای مخاطبان پیدا کرده‌اند، می‌گوید: من معتقدم مطبوعات باید بتوانند تحلیل‌های متفاوت، آمار و ارقام جداگانه و نیز مستنداتی را در تکمیل خبرها ارائه کنند؛ اطلاعاتی که در شبکه‌های مجازی و کانال‌های خبررسانی نمی‌توان پیدایشان کرد و به نوعی به منزله مکملی برای اخبار اولیه هستند. مطبوعات از این راه می‌توانند برای خود تغییر و تنوع ایجاد کنند و مخاطبان را هم برای خود محفوظ نگه دارند. این استاد ارتباطات تاکید می‌کند: شبکه‌های مجازی جذاب‌اند و شکی نیست که باید در خصوص شیوعشان ابراز نگرانی کرد. با این حال باید به مطبوعات هم اجازه بدهیم با آزادی بیشتر به ادامه فعالیت بپردازند و با تحلیل‌هایشان همچنان مخاطبانشان را حفظ کنند. راهکاری که در این زمینه می‌تواند کارگشا باشد این است که به استفاده از خبرنگاران متخصص و آموزش‌دیده و تحلیلگر روی بیاوریم. کسانی که با مطالب سیاسی و اجتماعی روز آشنایی داشته باشند و امکان تجزیه و تحلیل هم برایشان فراهم باشد. تنها با این آزادی عمل است که می‌توان به رشد و شکوفایی دوباره مطبوعات امید داشت.

تغییر در ذائقه مخاطبان

دکتر نوذر شفیعی، استاد علوم سیاسی دانشگاه می‌کوشد نگاهی مثبت به مطبوعات چاپی و سنتی داشته باشد. وی می‌گوید: امروزه فقط روزنامه‌های ما با این خطر مواجه نشده‌اند و این اتفاقی است که حتی رسانه‌های غربی هم با آن مواجه‌اند. دلیلش هم فقط ضعف یا نبود محتوای جذاب در روزنامه‌ها نیست؛ بلکه به ذات پیشرفت تکنولوژی برمی‌گردد. فضاهای مجازی عرصه وسیع‌تری هم در اختیار پدیدآورندگان و هم مصرف‌کنندگان اخبار و محتواها قرار می‌دهند و طبیعی است جراید چاپی این امکانات را ندارند. فضاهای مجازی، هم سهولت دسترسی بیشتر دارند و هم امکان ایجاد تغییر در محتوایشان بیشتر است.

دکتر شفیعی تاکید می‌کند: با این حال باید به نبود محتوای خلاقانه در روزنامه‌ها هم صحه بگذاریم و این مهم را مورد انکار قرار ندهیم. این استاد دانشگاه می‌افزاید: تغییر ذائقه و سلیقه مخاطبان هم عاملی دیگر است که موجب کمرنگ‌تر شدن کارکردهای مطبوعات شده است. بهترین مثالی که می‌توان در این زمینه زد، مقایسه روزنامه‌ با کتاب‌ است. امروزه می‌بینیم بسیاری از مخاطبان و علاقه‌مندان به دنیای کتاب این تمایل را پیدا کرده‌اند که به نسخه‌های دیجیتال و اینترنتی روی بیاورند و در خصوص مطالعه روزنامه‌ها هم وضع به همین صورت است.

شفیعی با اشاره به این که مطبوعات ما از گذشته ضعیف‌تر نشده‌اند و هنوز هم کارکردهای خود را دارند، تصریح می‌کند: به نظرم روزنامه‌ها هنوز با قدرت مشغول به کار هستند و خللی در وظایف خود ایجاد نکرده‌اند. برای مثال، همین مقطع اخیر انتخابات ریاست جمهوری را در نظر بگیرید. دیدیم روزنامه‌ها وظیفه خود را انجام دادند، با انتشار موضوعات جذاب و به‌روز توجه مخاطبان را جلب کردند و این فضای باز، فرصت خوبی در اختیارشان قرار داد. در نتیجه بازتر شدن فضای سیاسی دیگر عامل موثر در این قضیه است و می‌تواند موجب بروز خلاقیت در محتوای روزنامه‌ها شود.

اولویت، سرگرم‌سازی

فریدون صدیقی، استاد و پیشکسوت روزنامه‌نگاری معتقد است: برای برون‌رفت از وضعیت فعلی، سه راهکار عمده را به روزنامه‌ها پیشنهاد می‌کنم. اولین وظیفه یک روزنامه، سرگرم‌سازی است. روزنامه‌ها باید وجه سرگرمی‌بخشی خود را تقویت کنند و چون هر رسانه‌ای دیگر بکوشند برای مخاطبانشان سرگرم‌کننده باشند. البته سرگرمی باید در تناسب با نیازهای مخاطبان باشد. وجه دیگر هر روزنامه‌ای اطلاع‌رسانی است؛ اتفاقی که این روزها رسانه‌هایی چون رادیو و تلویزیون و اینترنت آن را کمرنگ کرده‌اند. با این حال روزنامه‌ها نمی‌توانند از اطلاع‌رسانی دوری کنند. بلکه باید به جزئیات و تعقیب اخبار بپردازند و وظیفه از دست رفته این رسانه‌ها را احیا کنند. سومین نکته هم دانش‌افزایی است. در صحبت از یک پدیده یا واقعه، صرف اکتفا به مشاهدات یک خبرنگار کافی نیست؛ بلکه باید دید مردم و کارشناسان هم مورد توجه قرار بگیرد و با زاویه دید خوبی موضوع مورد بررسی قرار گیرد. ما نیاز داریم در موارد گفته شده بازنگری کنیم و از شیوه‌های کلاسیک و قدیمی گذر کنیم. در این صورت خواهیم توانست موفق باشیم.

زهرا غفاری