شورای امنیت پاشنه آشیل سازمان ملل

عملکرد نه چندان مناسب سازمان ملل در بحران‌های بین‌المللی از دیگر معضلات این سازمان است؛ اقداماتی که بر اساس منشور این سازمان باید در این بحران‌ها مراعات می‌شد، اما انجام نپذیرفته است. امروز سازمان ملل تا اندازه زیادی به واسطه ساختارهای اداری و وابستگی مالی به قدرت‌های بزرگ، به جای این که عملکرد مستقل خود را دنبال کند تابع خواست این قدرت‌هاست. این امر یکی دیگر از نقاط ضعف سازمان ملل است که در آینده باید اصلاح شود یا این سازمان را در گوشه مناسبات بین‌المللی قرار خواهد داد.

موضوعاتی مانند مداخلات بشردوستانه یا پیشگیری از جنگ نیز از مسائلی است که سازمان ملل می‌توانست به صورت مستقل در آنها وارد شود، اما در دو دهه گذشته عملکرد سازمان ملل در این حوزه تحت تأثیر درخواست‌های آمریکا و مجوزهای قدرت‌های بزرگ قرار گرفته است.

وجود حق وتو برای قدرت‌های بزرگ نیز زمانی برای حفظ نظم بین‌المللی می‌توانست مفید واقع شود، ولی امروز با در نظر گرفتن این که مفهوم جامعه بین‌المللی بمراتب با گذشته تفاوت پیدا کرده است، ضرورت نوعی دموکراسی بین‌المللی برای ادامه حیات و کارکردهای مفید سازمان ملل احساس می‌شود. با این همه، حق وتو نشان می‌دهد سیاست واقعی و سپهر قدرت به ارزش‌های جامع‌تری مانند جامعه بین‌المللی غالب است. در این زمینه می‌توان به موضوع اسرائیل و سرزمین‌های فلسطین اشغالی اشاره کرد که سازمان ملل در حل و فصل آن ناتوان بوده است.

در باب وظایفی که مجمع عمومی و شورای امنیت باید برعهده بگیرند و آن را به‌طور مؤثر انجام دهند، باید اشاره کرد که امروز مجمع عمومی تا اندازه زیادی شبیه یک شورای جمعی است که کشورها در آن دور هم جمع می‌شوند و مباحث مورد نظر خود را مطرح و دیگران را با آن آشنا می‌کنند. در حقیقت، نقش اصلی را شورای امنیت به عهده دارد که این شورا نیز از ایفای وظایف خود آن‌گونه که در منشور آمده غافل است. همچنین مجمع عمومی به اندازه کافی در نزدیک کردن دیدگاه دولت‌ها و ملت‌ها به هم ناموفق عمل کرده است. به نظر می‌رسد سازمان ملل متحد در هر دوره زمانی باید دارای انعطاف کافی باشد تا هم بازتاب‌دهنده ارزش‌های جهانی باشد و هم با توزیع قدرت در هر دوره زمانی انطباق پیدا کند. امروز سازمان ملل به صورت بنیادی و نهادی کمترین تأثیرات را از این دو مسأله در طول 70 سال گذشته پذیرفته است، امری که سبب کمرنگ شدن هر چه بیشتر نقش این سازمان خواهد شد.

دکتر دیاکو حسینی

عضو مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری