دنیا را از چشم نوجوانان ببینیم

بهترین روشی که از طریق آن، می‌توان دلایل بروز رفتارهای پر خطر در نوجوانان را تفسیر کرد، بررسی این موضوع از دید خود آنهاست و تا زمانی که کارشناسان بخواهند بدون در نظر گرفتن نیازها و خواسته‌های نوجوانان، دلایل هنجارگریزی‌های بعضی از آنان را تفسیر کنند، به خطا رفته‌اند. از این رو، پیش از بررسی علل بروز اعتیاد در نوجوانان نیز، نخست باید این موضوع بررسی شود که چرا رفتاری مانند مصرف مواد مخدر در میان برخی نوجوانان به یک هنجار تبدیل شده و چگونه ارزش‌های این نوجوانان تا این حد تغییر کرده است.

بروز تغییرات در ارزش‌ها و هنجارهای نوجوانان می‌تواند ناشی از موارد مختلفی باشد. اما یکی از مهم‌ترین آنها قرار گرفتن نوجوانان در دوره گذار است. به عبارت دیگر، چون در سنین نوجوانی، با این که اطرافیان یک نوجوان دیگر به او به چشم یک کودک نگاه نمی‌کنند، اما احترامی را که به یک بزرگسال می‌گذارند برای او قائل نیستد، نوجوان می‌‎خواهد با انجام رفتارهایی به خود و اطرافیانش ثابت کند که در حال ورود به دوره بزرگسالی است و برای همین به خود حق می‌دهد تصمیماتی بگیرد که ممکن است والدینش با آن مخالفت کنند.

بروز این رفتارها را می‌توان ناشی از ناآگاهی والدین نسبت به نحوه برخورد با نوجوانان در دوره گذار دانست، یعنی چون بعضی والدین، به نوجوان خود اجازه نمی‌دهند که مراحل ورود به دوره جوانی را به درستی طی کند و برای تربیت خاص او در این سنین وقت نمی‌گذارند، خود او راه گذر از دوران نوجوانی را در بیرون از خانواده جست‌وجو می‌کند و به همین دلیل، رفته رفته ارزش‌ها و هنجارهایش دچار تغییر می‌شود. این اتفاق وقتی رخ می‌دهد که ارتباط مؤثری بین نوجوان و والدینش شکل نگیرد. یعنی زمانی که یک نوجوان با این که با پدر و مادرش زندگی می‌کند، اما با آنها رابطه عاطفی مناسبی ندارد، دیگر خانه و خانواده، ‌پناهگاه او نیست و آن نوجوان برای تامین نیازهایش به بیرون از خانواده، یعنی به گروه دوستان یا دیگر افرادی که در جامعه یا فضای مجازی با آنها آشنا می‌شود، پناه می‌برد. این موضوع باعث می‌شود که رفته رفته جهان‌بینی یک نوجوان با والدینش متفاوت شود و به رفتارهایی دست بزند که از منظر خانواده‌اش ضد ارزش است.

بر این اساس می‌توان گفت یکی از مهم‌ترین علل گرایش برخی نوجوانان به مصرف مواد مخدر، تغییر هنجارهای آنان به دلیل نبود ارتباط مناسب بین آنها و والدین و کم‌کاری پدر و مادر در تربیت صحیح آنهاست. بنابراین برای پیشگیری از اعتیاد نوجوانان، نخست باید روابط عاطفی صحیحی در خانواده‌ها شکل بگیرد و دوم، پدر و مادر باید خواسته‌ها و نیازهای آنان را درک و به آنها توجه کنند. البته این درک زمانی اتفاق می‌افتد که خانواده‌‎ها نوجوانان را به رسمیت بشناسند و برای آنها شخصیت قائل شوند و ارزش‌های فرزندان خود را سرکوب نکنند. یعنی اگر والدین دیدند که فرزندشان به چیزی علاقه‌مند شده که در تقابل با ارزش‌های آنان قرار دارد، سریعا در مقابل او جبهه‌گیری نکنند. اگر والدین این نکات را رعایت کنند و ضمن داشتن ارتباط مؤثر، قوانین و ارزش‌ها را طوری در خانواده خود تعریف کنند که در آن خواسته‌ها و ارزش‌های نوجوانان حذف نشده باشد، می‌توان امید داشت که زمینه‌های بروز رفتارهای پرخطر در نوجوانان کمتر شود.

علیرضا کرمانی - پژوهشگر جامعه‌شناسی کودک و نوجوان