«مواضع مبهم» مسئولان، برجام را پیچیده‌تر می‌کند

در این بین اگرچه محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه کشورمان در پیام ویدئویی، تنها راه پیش رو برای تداوم برجام را عمل کردن آمریکا به تعهداتش دانسته، اما در اخباری که از طرف مقابل منتشر می‌شود هیچ اثری از تغییر رویکرد در آمریکا مشاهده نمی‌شود.

همزمان با اخبار ضدو نقیض درباره خروج آمریکا از برجام، کشورهای اروپایی در حال رایزنی برای انجام توافقات دیگری در کنار برجام هستند و در همین راستا امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه ضمن این‌که از تصمیم ترامپ در 12 می ‌ابراز بی‌اطلاعی کرده، اما گفته است باید برای توافق گسترده‌تر با ایران آماده باشیم.

رویترز هم در خبری از یک سو گفته که ترامپ تقریبا تصمیم خود را برای خروج از برجام گرفته، اما از سوی دیگر به نقل از یک منبع آگاه نوشته که ترامپ ممکن است برای حفظ ائتلاف با فرانسه و نگه داشتن اعتبار امانوئل مکرون تصمیم به ادامه حضور در توافق هسته‌ای با ایران بگیرد.

یکی از مقام‌های کاخ سفید هم گفته این احتمال وجود دارد ترامپ در نهایت راهی را انتخاب کند که به منزله «خروج کامل» از برجام نیست. شاید این راه همان راهی باشد که مارک میدوز، نماینده کنگره و از نزدیکان ترامپ به آن اشاره کرده است: آمریکا فعلا از توافق هسته‌ای خارج نمی‌شود و برجام احتمالا برای مدت کوتاهی تمدید خواهد شد.

در مورد تحلیل شرایط موجود برجام، سرنوشت توافق هسته‌ای و سخنان مقامات ایرانی و آمریکایی در این مورد گفت‌وگویی را با دکتر فواد ایزدی، عضو هیات علمی دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران و کارشناس مسائل بین‌الملل انجام دادیم که در ادامه می‌خوانید.

اظهارات مقامات وزارت خارجه بخصوص مواضع آقای ظریف حکایت از این دارد که برجام با وضع فعلی به هیچ وجه قابل تداوم نیست. در چنین شرایطی وضعیت پیش روی توافق هسته‌ای را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

برجام برای ایران به بن بست رسیده است، اما برای طرف مقابل این‌گونه نیست، چرا که آنها فعالیت‌های هسته‌ای ایران را محدود کرده و نظارت‌های گسترده‌ای بر فعالیت‌های ایران دارند، اما در عین حال خودشان به تعهدات عمل نمی‌کنند و در حال استفاده از منافع برجام هستند.

ترامپ در دو راهی قرار دارد؛ از یک‌سو برخی موافقان برجام از جمله اروپا و صهیونیست‌های موافق برجام در داخل آمریکا به ترامپ پیشنهاد می‌کنند در برجام بماند؛ از جمله پیشنهاد مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه مبنی بر ماندن و خروج همزمان از برجام در سال 2025 است.

اما از سوی دیگر گروهی معتقدند که تا قبل از 2025 نظام ایران تغییر خواهد کرد و در غیر این صورت می‌توان به واسطه اعمال فشار و تحریم‌ها ایران را وادار به مذاکره نه صرفا در مورد برنامه هسته‌ای بلکه برنامه‌های موشکی و منطقه‌ای کرد و در این صورت می‌توان امتیاز بهتری نسبت به دوران اوباما از ایران گرفت.

در عین حال و با وجود چنین اظهارنظرهایی در مورد برجام، نمی‌توان انتخاب ترامپ بین این دو گزینه را پیش‌بینی کرد. احتمال دارد ترامپ هنوز تصمیمی در مورد برجام نگرفته باشد و تا لحظات پایانی صبر کند تا بتواند امتیازات بیشتری نیز از اروپا بگیرد.

طرف مقابل وضعیتی را به وجود آورده که هر دو راه پیش روی ترامپ در مورد برجام می‌تواند برایشان مفید باشد، حال باید ببینند کدام مفیدتر است.

اظهارات مقامات کشورمان را می‌توان در راستای به بن‌بست رسیدن برجام عنوان کرد؟

بله، اما متاسفانه دولتی‌ها این‌گونه سخن نمی‌گویند، آنها معتقدند برجام فرو نمی‌پاشد. این در حالی است که هر چه نسبت به برجام اغراق شود طرف مقابل تشویق به اخذ امتیازات بیشتر از ایران می‌شود، تعریف و تمجیدهای اغراق آمیز نسبت به برجام به منافع ملی ضربه می‌زند.

اظهارات مقامات وزارت خارجه بخصوص آقای ظریف در این زمینه را کافی نمی‌دانید؟

مشکلی که وجود دارد این است که اظهارات مقامات کشورمان در مورد واکنش ایران مبهم است و به همین دلیل چندان از سوی طرف مقابل جدی گرفته نمی‌شود. آنها وضعیت داخلی کشورمان را رصد می‌کنند و می‌دانند که برجام برای دولت، جنبه ناموسی و حیثیتی پیدا کرده است، بنابراین اظهارات مقامات کشورمان را چندان جدی نمی‌گیرند. سخنان آقای ظریف در نیویورک نسبت به آنچه در ویدئوی اخیر منتشر کرده، مشخص‌تر و واضح‌تر بود و وی گزینه خروج از ان.پی.تی را نیز مطرح کرد.

گزینه مطلوب برای آمریکا این است که ایران در برجام باشد، محدودیت‌های اعمال شده به واسطه برجام همچنان برقرار باشد، نظارت‌ها گسترش یابد، اما خودشان خارج از برجام باشند و دستشان برای هر اقدامی علیه ایران باز باشد. در شرایطی که مقامات ایرانی مبهم صحبت کنند آنها اطمینان می‌یابند که جمهوری اسلامی ایران در برجام خواهد ماند، در نتیجه گزینه خروج آنها از برجام جدی‌تر می‌شود، بنابراین اگر دولت به دنبال خروج آمریکا از برجام است همین وضعیت را ادامه دهد، اما اگر خواستار ماندن آمریکا در برجام است باید مواضع و اظهارنظرهای شفاف و صریحی داشته باشد که برای طرف مقابل باورپذیرتر باشد که متاسفانه در حال حاضر این‌گونه نیست.

در طول یک هفته آینده بهترین اقدام ایران چه می‌تواند باشد؟

سیاست خارجی دولت اشتباه است و باید آن را اصلاح کند. تحلیل‌‌هایش در مورد برجام غلط بوده و باید هرچه زودتر رویه خود را اصلاح کند. در این صورت در راستای حفظ وحدت و انسجام در جامعه حرکت کرده و می‌توان از برجام به عنوان یک تجربه تاریخی استفاده کنیم. نخبگان سیاسی کشور از هر جناحی باید اشتباهات را پذیرفته و در جهت اصلاح اقدامات خود گام بردارند.

رسانه‌ها و منتقدان برجام چه وظیفه‌ای در این میان دارند؟

همین کاری که شما انجام می‌دهید، یعنی ارائه تحلیل در مورد برجام و بررسی اقدامات در حال انجام در مورد آن. نباید خودسانسوری کرد، بلکه باید راحت‌تر با مردم صحبت و واقعیت‌ها را بیان کرد، چرا که شکل‌گیری انتظارات بزرگ در پی ادعاهای بزرگ به منافع ملی کشور ضربه می‌زند.

با توجه به تلاش‌های مقامات اروپایی برای جلب رضایت ترامپ در جهت حفظ برجام در کنار ارائه امتیازاتی به این کشور، آیا اروپا می‌تواند بدون ایران توافقی با آمریکا داشته باشد؟

مشکل اروپا این است که در عین علاقه‌مندی به برجام که برای آنها مفید است و از منافع آن استفاده می‌کنند نمی‌خواهند برای مقابله با آمریکا هزینه جدی بپردازند، از این جهت آبی از اروپا برای ما گرم نمی‌شود. آنها تا جایی که بتوانند از برجام سود خود را کسب می‌کنند، اما هر جا که آمریکا فشار بیشتری به آنها وارد کند توافق هسته‌ای را رها می‌کنند.

مریم شریف‌زاده - روزنامه‌نگار