عبرت های تاریخی 28 مرداد

‌ آمریکاییان هم خواهان سهمی از نفت ایران بودند. این دو کشور از همه اقداماتی که می‌توانستند انجام دهند از جمله تهدید، تحریم و تلاش برای نخریدن نفت ایران بهره گرفتند و طبعا در گام آخر از رویکرد خشونت‌آمیز و کودتا استفاده کردند. بنابراین اقدام علیه نهضت ملی ایران از سوی این دو قدرت و کسانی که با این واقعه همراهی می‌کردند به هیچ وجه بعید نبوده و نیست. به نظر من آنچه در واقعه 28 مرداد درخور خوانش است رفتار بعضی از جریا‌ن‌ها و شخصیت‌های داخلی بویژه شخص دکتر محمد مصدق است. به هر حال نهضت ملی نهضتی بود که در عرصه بین‌المللی و فرامرزی توانست انگلستان را شکست دهد و در داخل توانست در دربار و شاه هراس ایجاد کند. تبلور مورد دوم در اقدام بزرگ تیرماه 1331 بود. این نهضت اگر قدرت داخلی خود را حفظ می‌کرد همچنان می‌توانست بر هر فشار خارجی غلبه کند. اما متاسفانه اتخاذ سیاست‌هایی با محوریت طرد افراد و گروه‌ها و مخصوصا احساس دکتر مصدق که از مقطعی به بعد تصمیم گرفت نهضت را به شکل انفرادی اداره کند، باعث شد کم‌کم نیروهای کیفی این جنبش دچار سرخوردگی شوند و از این پس دکتر مصدق و اطرافیانش به اقلیتی آسیب‌پذیر تبدیل شدند. بنابراین باید مطالعه کرد که در فاصله 30 تیر 1331 تا 28 مرداد 1332 چه اتفاقی افتاد که ملتی که در آن مقطع عوامل دربار را کنار راند در واقعه 28 مرداد چنین رویکردی از خود نشان داد و زاهدی در آن روز با عده‌ای اجیر شده و درجه‌داران طرفدار شاه توانست حکومت ملی را براندازد. طبعا سیاست‌هایی در طول این یک‌سال اعمال شد که باعث طرد عناصر اصلی نهضت ملی و ترور شخصیت چهره‌های منتقد دکتر مصدق شد. این مساله بسیار مهمی است. تا زمانی که زمینه داخلی برای دخالت بیگانگان وجود نداشته باشد توطئه دشمنان به ثمر نخواهد رسید.‌

محمدرضا کائینی

پژوهشگر تاریخ معاصر ایران