رقابت زیر گنبد کبود

ماراتن مسیه، مسابقه‌ای نجومی است که هر سال از اواسط اسفند تا اواسط فروردین میان منجمان آماتور برگزار می‌شود. منظور از منجم آماتور در اینجا کسی است که نه‌تنها به نجوم علاقه دارد، بلکه با اصول و مبانی این علم به خوبی آشناست و می‌‌تواند با تلسکوپ اجرام آسمان شب را رصد کند. با این حال ممکن است پژوهشگر یا استاد دانشگاه نباشد و رشته تحصیلی و حرفه‌اش هر چیزی باشد.
این رقابت نجومی مسالمت‌آمیز معمولا در کشورهایی مثل آمریکا، استرالیا، هندوستان، انگلستان، ایران و ... برگزار می‌شود که جامعه نجوم آماتوری نسبتا بالغ و توسعه‌یافته‌ای دارند. آن‌قدر که در آن تعدادی از منجمان بتوانند طی یک شب، از شامگاه تا سپیده‌دم روز بعد بر سر رصد اجرامی رقابت کنند که شارل مسیه (Charles Messier) فرانسوی حدود دو قرن پیش در قالب فهرست مسیه منتشر کرده بود. این اجرام شامل انواع خوشه‌های ستاره‌ای، انواع سحابی‌ها، انواع کهکشان‌ها و بازمانده‌های ابرنواخترهایی هستند که از پشت چشمی تلسکوپ معمولا به شکل شبحی محو و مه‌آلود دیده می‌شوند و مانند ستاره‌‎ها با نور نقطه‌ای جلوه نمی‌کنند. تعداد آنها به 110 جرم می‌رسد و فقط در همین بازه زمانی اسفند و فروردین در سال همه آنها در یک شب قابل رصد هستند.
سفر به کویر پرستاره
ساعت سه بعدازظهر پنجشنبه 16 اسفند 97؛ اتوبوس منجمان آماتوری که از تهران تا زواره بیش از پنج ساعت در راه بوده‌اند سرانجام به مقصد می‌رسد. اتوبوس اصفهانی‌ها ظاهرا یکی دوساعت پیش به رصدگاه رسیده است. یاد فیلم سینمایی «خیلی دور، خیلی نزدیک» ساخته رضا میرکریمی می‌افتم که سناریوی آن با الهام از همین مسابقه نجومی نوشته شده بود؛ مسعود رایگان در نقش پدری پزشک در فیلم بازی می‌کرد که برای پسرش تلسکوپی قوی خریده بود و با خودروی شخصی آن را به کویر می‌برد تا به پسرش برساند و کمکش کند تا بتواند در «ماراتن مسیه» اول شود، اما در راه گرفتار توفان می‌شود و ماجراهای عجیبی برایش به‌وجود می‌آید.
در پارکینگ کویری روبه‌رو می‌بینم خودروهای شخصی دیگر شرکت‌کنندگان که زودتر رسیده‌اند پارک شده است. مأمور نیروی انتظامی در حالی که اتوبوس را مقابل تابلوی پارکینگ در جاده کویری متوقف کرده، از پنجره خودرو با راننده گفت‌وگو می‌کند و پس از رؤیت مدارک راننده به همکارش می‌گوید زنجیر را آزاد کند. راننده پدال گاز را آرام زیر پایش فشار می‌دهد و اتوبوس وارد پارکینگ می‌شود. اینجا مقبره شیخ حافظ رجب برسی، عارف و محدث شیعه قرن هشتم هجری در بخش زواره شهرستان اردستان است.
فرمانداری، بخشداری، شهرداری، هلال احمر و همه ادارات مسؤول در زواره دست به دست هم داده‌اند تا مجله نجوم و مرکز آموزش نجوم ادیب اصفهان را کمک کنند که پرشورترین رقابت سالانه منجمان آماتور کشور را امسال در محوطه جنبی این مقبره تاریخی به بهترین شکل برگزار کنند. هلال احمر علاوه بر آوردن آمبولانس و امدادگر، چادرهای اسکان را در محوطه اطراف مقبره بر پا کرده، چراغ‌های سفید و زرد در محوطه مقبره جای خود را به چراغ‌های قرمز رنگ داده‌اند که آلودگی نوری کمتری ایجاد ‌کنند و مانع کار منجمان نشود، مخابرات آنتن تقویت تلفن همراه را برپا کرده، اداره گاز اتاق‌های زائرسرای مقبره را برای اسکان آسوده‌تر شرکت‌کنندگان گازکشی کرده و بسیج و نیروی انتظامی هم تأمین امنیت را برعهده گرفته‌اند.
ماراتن مسیه چه بخش‌هایی دارد؟
شرکت‌کنندگان در رقابت پس از پیاده ‌شدن از اتوبوس بی‌درنگ تلسکوپ‌های خود را به محوطه در نظر گرفته شده برای رقابت می‌برند و با راهنمایی داوران در محل‌های مشخص شده نصب می‌کنند. از دانش‌آموز دبیرستانی گرفتاری تا بزرگسالان میانسال در رقابت شرکت کرده‌اند. حدود دو ساعت تا آغاز رقابت زمان دارند و باید به سرعت تلسکوپ‌های خود را تنظیم کنند. داوران از صحت عملکرد تلسکوپ‌ها مطمئن می‌شوند. بچه‌ها نقشه‌هایشان را ورق می‌زنند و صفحه‌ای را می‌آورند که قرار است با تاریک شدن هوا و پس از نواخته شدن سوت رقابت، اولین جرم اعماق آسمان از فهرست را با تلسکوپ پیدا کنند و به داور نشان دهند تا پس از تأیید در اپلیکیشن مربوط رصد شدنش به نامشان ثبت شود.
پیش از شروع رقابت، مراسم افتتاحیه برگزار می‌شود و پس از خوشامدگویی مسؤولان محلی و معارفه داوران و دیگر شرکت‌کنندگان، دستور کار برگزاری ماراتن و توصیه‌های مهم برای موفقیت در این رقابت از جانب داوران و پرچمداران سال گذشته ماراتن مسیه تشریح می‌شود.
از آنجا که در سال‌های اخیر مهارت رصدی منجمان آماتور ایران به طرز قابل ملاحظه‌ای افزایش پیدا کرده، رصد 110 جرم ماراتن مسیه معمولا برای تعیین برنده کافی نیست! از این رو در سال‌های اخیر اجرام بیشتری از فهرست‌های دیگر به 110 جرم فهرست مسیه افزوده می‌شد تا کار رقابت و رتبه‌بندی آسان‌تر شود، اما امسال برگزارکنندگان تصمیم گرفتند ماراتن مسیه را در دو بخش کلاسیک و پیشرفته برگزار کنند.
در بخش کلاسیک، شرکت‌کنندگان فقط بر سر رصد همان 110 جرم اصلی فهرست مسیه رقابت می‌کنند، اما در بخش پیشرفته، شرکت‌کنندگان باتجربه‌تر علاوه بر رصد 110 جرم فهرست مسیه باید 70 جرم دیگر از فهرست‌هایی همچون ان‌جی‌سی و ... راه هم پیدا کنند تا در مجموع برای رصد 180 جرم آسمانی با تلسکوپ انجام شود.
در ماراتن مسیه بخش آموزشی نیز ویژه علاقه‌مندانی که تلسکوپ ندارند، اما می‌خواهند حال و هوای حاکم بر این مسابقه را از نزدیک تجربه کنند در نظر گرفته شده است. شرکت‌کنندگان این بخش طی شب در چند کارگاه تئوری و عملی شرکت می‌کنند تا با جنبه‌های متنوع دنیای نجوم بیشتر آشنا شوند.
و اینک سوت آغاز ماراتن به صدا در می‌آید...
ساعت 18 و 15 دقیقه عصر است؛ هوای نیمه ابری کم‌کم رو به تاریکی می‌رود و همه شرکت‌کنندگان پشت تلسکوپ‌ها آماده هستند. بالاخره سوت آغاز رقابت به صدا در می‌آید و حالا شرکت‌کنندگان از میان ابرها، اجرام دوردست کیهان را پیدا می‌کنند. صدای بچه‌ها برای فراخواندن داورها در هر گروه پشت سر هم شنیده می‌شود. داورها که خود از برندگان قبلی این مسابقه هستند و همواره از میان بهترین داوطلبان گلچین می‌شوند با علاقه و تعهدی وصف‌ناشدنی از پشت چشمی تلسکوپی به تلسکوپ دیگر می‌روند و با تجربه بالای خود، صحت رصد انجام‌شده را تأیید می‌کنند. جالب است بدانید آنها به صورت افتخاری داوری ماراتن را انجام می‌دهند و برای این کار دستمزد خاصی دریافت نمی‌کنند. در طول مسابقه اگر شرکت‌کننده به اشتباه جرم دیگری را هدف رفته باشد، داور گروهش ضمن راهنمایی از او می‌خواهد دوباره برای یافتن جرم مورد نظرش با تلسکوپ در آسمان تلاش کند.
در سوی دیگر میدان و پشت دیوار بقعه شیخ حافظ رجب برسی، اسکوربرد ماراتن نصب شده است. با تأیید رصد هر جرم و ثبت آن از سوی داور در اپلیکیشن داوری، نام شرکت‌کننده در رتبه‌بندی روی اسکوربرد نمایش داده شده و جابه‌جا می‌شود. رقابت فوق‌العاده حساس است.
ساعتی می‌گذرد و در اسکوربرد می‌بینم علیرضا حیدری از تهران در بخش پیشرفته ماراتن مسیه اختلاف زیادی با نفر دوم پیدا کرده، اما همچنان رقابت بین نفرات دوم و سوم و چهارم نزدیک است. در رتبه‌بندی ماراتن مسیه کلاسیک نیز گروه محمدمهدی ملک‌حسینی و محمدرضا اشرفی از سعادت‌شهر استان فارس از بقیه جلو افتاده‌اند.
مقابل اسکوربرد، چای داغ و شیرینی روی میز برای رفع خستگی شرکت‌کنندگان مهیاست. در گرماگرم مسابقه می‌آیند تا گلویی تازه و تجدید قوا کنند. نگاهی به آخرین وضعیت رتبه‌بندی روی اسکوربرد می‌کنند و برمی‌گردند پشت تلسکوپ‌هایشان و ادامه ماجرا.
در طول شب دو زمان استراحت در نظر گرفته شده، اولی حوالی 10 شب برای صرف شام و اقامه نماز و دومی حوالی 2بامداد برای استراحت و تجدید قوا. رقابت بدون ذره‌ای خستگی تا سپیده‌دم و روشنایی هوا ادامه می‌یابد تا رصدگران با روشن‌شدن هوا و رنگ‌باختن ستارگان، با شنیدن سوت پایان ماراتن دست از کار بکشند. حالا سه ساعت استراحت کافی است تا پس از صرف صبحانه و برگزاری جلسه مشورتی داوران، برندگان رقابت در دو بخش کلاسیک و پیشرفته مشخص شده و با اهدای لوح‌ها و تندیس‌های طلا و نقره و برنز از تلاششان تقدیر شود. با وجود اینکه جوایز بیشتر ارزش معنوی بالایی دارند، این سطح از تلاش شرکت‌کنندگان ستودنی است.

رقابت عکاسی و آموزش عکسبرداری از اعماق آسمان با تلسکوپ

در گوشه‌ای دیگر محوطه برگزاری ماراتن مسیه97، شرکت‌کنندگان بخش رقابت عکاسی زیرنظر داوران باتجربه مشغول ثبت زیباترین و فنی‌ترین عکس‌ها و تایم‌لپس‌ها از زیبایی‌های آسمان شب بودند. از تلاش عکاس بهترین عکس‌ها صبح پس از رقابت با اهدای تندیس‌های طلا و نقره قرار بود تقدیر شود.
امیرحسین ابوالفتح، عکاس نجومی برجسته کشور با تجهیزات پیشرفته خود در طی برگزاری ماراتن مسیه عکس خیره‌کننده روبه‌رو را از سه سحابی در فهرست آی‌سی (IC) با شماره‌های 405 و 410 و 417 گرفت و همزمان شیوه پردازش و ثبت آن را به شرکت‌کنندگان آموزش داد.
امین جمشیدی و علیرضا اخلاقی، دیگر مدرسان عکاسی حاضر در رقابت نیز به آموزش علاقه‌مندان و هدایت شرکت‌کنندگان بخش رقابت عکاسی پرداختند تا صبح روز بعد عکس برگزیده را انتخاب کنند.

تندیس طلا و پرچم برنده سال ماراتن مسیه را چه کسی به خانه برد؟

ساعت حدود 10 و 30 دقیقه صبح جمعه 17 اسفند است. با حضور مقامات و مسؤولان محلی و داوران مسابقه برندگان مشخص می‌شوند. صدای تشویق برنده‌ها لحظه‌ای قطع نمی‌شود. هیات داوران ضمن اشاره به اسامی برگزیدگان بخش‌های مختلف، اعلام می‌کنند علیرضا حیدری با تلسکوپ ۸ اینچ نیوتنی موفق به رصد 176 جرم از 180 جرم مسابقه شده است. کیان باختری و مصطفی کویری که پرچم برنده سال ماراتن مسیه را سال گذشته با خود به خانه برده بودند و امسال در نقش داور در ماراتن حاضر بودند، در مراسم اختتامیه پرچم برنده سال ماراتن مسیه را امضا کردند و به علیرضا حیدری سپردند تا سال آینده با خودش به ماراتن بیاورد. معمولا بیشتر برندگان ماراتن مسیه ترجیح می‌دهند در دوره‌های بعدی داور باشند تا این‌که دشواری‌ها شرکت در ماراتن را دوباره به جان بخرند.
اما اوج ماجرا آنجا بود که حیدری پس از دریافت تندیس طلا و پرچم برنده سال ماراتن مسیه، ضمن قدردانی از زحمات معلمش، محمد نیلفروشان در موفقیت‌های علمی خود، گفت سال آینده هم در ماراتن مسیه ۹۸ شرکت می‌کند تا به بالا نگه‌داشتن سطح این رقابت سراسری کمک کند و هم انگیزه مضاعفی برای شرکت‌کردن همه منجمان آماتور کارآزموده در ماراتن مسیه سال بعد ایجاد شود!
با این وضعیت باید دید آیا سال آینده باز هم علیرضا حیدری می‌تواند اختلاف امتیازی خود با شرکت‌کنندگان دیگر را حفظ کند و از عنوان اولی خود در ماراتن مسیه 97 دفاع کند یا مجبور می‌شود با دست خودش پرچم ماراتن را در پایان رقابتی مسالمت‌آمیز به برنده سال تقدیم کند؟

کاظم کوکرم

دبیر گروه دانش