عراق نوین را چگونه باید دید و ارزیابی کرد؟!

در این راستا برخی از کارشناسان و ناظران این تحلیل و برآورد را داشتند که در سایه تبعات اقدام آمریکا در ترور سردار سلیمانی، فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و ابومهدی مهندس، فرمانده نیروهای حشدالشعبی عراق و نیز پاسخ موشکی سپاه پاسداران در حمله به پایگاه نیروهای نظامی آمریکا در عین الاسد و اربیل، اعتراضات مردمی به حاشیه کشید شده و پیرو این نکته احتمالا ساختار سیاسی و دولت مرکزی بغداد نیز، علیرغم آن که روزها و هفته های پرتنشی را در جریان تقابل ایران و آمریکا سپری کرد، این تلقی را داشت که با وقوع حوادث اخیر، حداقل از تبعات اعتراضات مردمی که تا پای استعفای عادل عبدالمهدی، نخست وزیر عراق پیش رفته، گریخته است.

با این وجود شکل گیری اعتراضات چند روز اخیر نشان داد که عراق نوین، حتی در بستر حوادث و رخدادهای حساسی چون ترور سردار سلیمانی و ابومهدی مهندس از حق اعتراض خود تا رسیدن به خواسته های به حقش دست نخواهند کشید؛ عراق نوینی که طبق آمارها، 49 درصد جمعیتش را افراد زیر 19 سال، 70 تا 75 درصد جمعیتش افراد زیر 35 سال و نزدیک به 90 درصد کل جمعیتش را افراد زیر 50 سال تشکیل می دهد. همین مسئله گویای این واقعیت است که جامعه کنونی عراق دارای یک بافتار جمعیتی جوان است، لذا اقتضائات خاصی را در برخورد و تعامل با آن می طلبد. چرا که جمعیت غالب جوان در هر جامعه ای به دلیل برخورداری از نیروی جوانی، یقینا بستر استفاده از خشونت سیاسی را به صورت بالقوه و به شکل پررنگی در خود دارد. اینها علاوه بر آن است که این جمعیت غالب جوان در عراق به شدت تحت تاثیر فضای مجازی، شبکه های اجتماعی و رسانه ها هستند.

با این تفاسیر و در بستر تحولات عراق یقینا نمی توانیم نقش تحولات جمعیت شناختی جامعه جوان این کشور را در تبیین، تفسیر و تشریح ستیزه ها و هویت سیاسی در سطح ملی، منطقه ای و حتی بین المللی عراق نادیده بگیریم. کما این که وجود عامل و پارامتری به نام "جوانی جمعیت" (Youth Population)، همواره در طول تاریخ با بحران سیاسی در کشورها در ارتباط بوده است.

پس سوال اصلی اینجا است که آیا کشورها با ساختار جمعیت جوان، بیشتر در معرض دچار شدن به خشونت سیاسی قرار دارند؟ آیا وجود پارامتر جمعیت جوان در هر کشوری می تواند به رادیکال شدن فضای اجتماعی و سیاسی در آن کشور بینجامد، آن هم در شرایطی که ارتباط آماری بین ساختار سِنی جمعیت در هر کشور و خشونت سیاسی در آن کشور، امری شناخته و پذیرفته شده است؟ به نظر می رسد که بنابراین همان طور که آب به مرور زمان و به تدریج باعث شکل گیری فرم یک صخره می شود، تغییرات در ساختار و بافتار جمعیتی در هر کشور نیز باعث شکل گیری قدرت سیاسی می شوند. چون روندهای جمعیتی، خصوصا جمعیت جوان به طرق گوناگون می توانند امنیت حکومت و توسعه کشورها را تحت تاثیر قرار دهند.

لذا اگر چه که همه کشورهای منطقه و حتی جهان از تشدید تنش تهران – واشنگتن بعد از ترور سردار سلیمانی و حمله موشکی سپاه به شدت نگران بوده و کماکان نگرانند، اما این کشور عراق است که بیش از همه تحت تاثیر این حوادث بوده و خواهد بود. لذا می توان گفت که تبعات ترور سردار سلیمانی و ابومهدی مهندس، پاسخ موشکی سپاه و تبعات اجتماعی، سیاسی، دیپلماتیک، امنیتی و اجتماعی خروج نیروهای آمریکایی به علاوه ناکارآمدی دولت عادل عبدالمهدی، نخست وزیر نیمه مستعفی عراق در تقابل با فساد، ارتقاء وضعیت معیشتی و اقتصادی و حل معضل بیکاری نیز می تواند جنبه های دیگری به اعتراضات مردم در این کشور ببخشد که باعث تشدید و پیچیدگی در نحوه رفتار و بروز خشونت سیاسی، حتی به صورت غیر مدنی شود. به ویژه که نکته جالب و نقطه تفاوت این اعتراضات در قیاس با دیگر حرکت های پیشین، به بدون شناسنامه بودن حرکات اخیر از جانب حزب یا گروه سیاسی عراقی باز می گردد.
لذا جامعه جوان عراق این استحقاق را دارد که در برنامه ریزی ها و تحلیل های سیاسی بیشتر سهیم باشد و نقش و کارکرد آنها در روند تحولات اجتماعی عراق به شکل پررنگ تری مد نظر قرار گیرد تا از ایجاد خشونت ها و نزاع ها جلوگیری کند. در غیر این صورت احتمال هر گونه موج سواری احساسی بر روی این جمعیت جوان وجود دارد. کما این که اکنون نیز به واسطه نادیده گرفتن همین عراق جوان، ما با چالش های خاصی چون بحران مشروعیت دولت مرکزی بغداد، کسری شدید اعتماد عمومی، انقباض و رکود سیاسی و مهمتر از همه "بحران جدی در دموکراسی" روبه روییم. لذا باید در پی ارائه راه کار برای حل این معضل برآمد.