موانع پرداخت وام صندوق بین المللی پول به ایران / کانال مالی سوئیس نمایشی است

مشروح مصاحبه کوروش احمدی با  جام جم انلاین را بخوانید:

این تسهیلات اضطراری جدید که به آن اشاره می کنید در 4 مارس یعنی در شرایطی که بحران کرونا در حال اوج گیری بود  و در قالب تسهیلات اعتباری سریع RFI اعلام شد. مبلغ آن تا 50 میلیارد دلار است و برای کشورهای کم درآمد و اقتصادهای نوظهور در نظر گرفته شده است. 10 میلیارد آن بدون بهره است. این وام اضطراری شرایط سختگیرانه وام های تجدید ساختار را ندارد. و تا کنون شماری از کشورها که با حوادث طبیعی و بیماری های واگیردار مواجه بوده اند از آن استفاده کرده اند. درخواست ونزوئلا برای یک وام 5 میلیارد دلاری در 18 مارس تقریبا بلافاصله رد شد. سخنگوی صندوق گفت امکان بررسی این درخواست وجود ندارد چرا که در بین 189 عضو صندوق، اجماعی در مورد اینکه چه کسی، مادورو یا گوایدو، رهبر کشور است، وجود ندارد. در زمانی که ونزوئلا درخواست وام را مطرح کرد شمار مبتلایان قطعی به کرونا 33 نفر گزارش شده بود. این بهانه جویی صندوق در حالی است که دولت مادورو تنها نهاد دولتی موجود در ونزوئلا است و تنها نهادی است که امکان مقابله با کرونا در کشور را دارد و تنها 5 ماه قبل هم در مجمع عمومی سازمان ملل با 105 رای برای عضویت در شورای حقوق بشر برگزیده شده بود. شمار کشورهایی که در 2018 به همراه آمریکا گوایدو، رئیس مجلس ونزوئلا، را به عنوان رئیس جمهور به رسمیت شناختند، تنها حدود 50 کشور است.

درخواست ایران که رسما در 16 اسفند مطرح شد، همچنان تحت بررسی است. قاعدتا و منطقا صندوق باید با این درخواست موافقت کند. ایران طی 60 سال گذشته هیچگاه از تسهیلات صندوق استفاده نکرده است. بعلاوه، ایران یکی از کشورهایی است که تا هم اکنون بیشترین خسارات را از ویروس دیده است. اما نظام تصمیم گیری خاص در هیات اجرایی صندوق به نحوی است که آمریکا با توجه به سهم بالایی که دارد، با برخورداری از حدود 5/ 16 درصد آراء در ارتباط با تصمیمات مهم عملا حق وتو دارد. (تصمیمات مهم به 70 تا 85 درصد آراء نیاز دارد.) بعلاوه، آمریکا یکی از 6 کشوری است که کرسی خاص خود را در هیات اجرایی دارد و از نفوذ قابل ملاحظه ای نیز بر برخی از دیگر اعضا برخوردار است. البته از سوی دیگر بنا به اعلام مسئول سیاست خارجی اروپا، اتحادیه اروپا از اعطای وام به ایران حمایت می کند و قاعدتا چین نیز که از اعضای مهم صندوق است، باید از ایران حمایت کند. من بعید نمی دانم که آمریکا تحت فشار بین المللی از یک سو و برای شانه خالی کردن از لغو یا کاهش تحریم ها در شرایط خاصی که شیوع کرونا ایجاد کرده از سوی دیگر، مانعی جدی در ارتباط با نفس پرداخت وام ایجاد نکند؛ خلاصه اینکه اکنون بحثی نیز در داخل دولت ترامپ در ارتباط با میزان فشار به ایران در جریان است.

با این حال مشکل دیگر در این رابطه مشکل ناشی از قرار گرفتن ایران در لیست کشورهای غیر همکار FATF  است. این در واقع دومین مانعی است که ایران در راه دریافت وام مورد نظر در پیش دارد. مشکل سوم نحوه پرداخت وام به ایران است. صندوق معمولا وام ها را به صورت نقد به کشورها پرداخت نمی کند و در مواردی مانند وام های پرداختی برای تجدید ساختار تحت شرایطی پرداخت می شوند. در این رابطه نیز ممکن است آمریکا در صدد اعمال شرایط دشواری مانند سپرده شدن مبلغ وام در یک بانک بین المللی و پرداخت وجوه به شرکت های فروشنده اقلام بشردوستانه تحت شرایطی باشد که در این صورت دسترسی محدود ایران به بانکهای اروپایی به علت تحریم و مشکلات ناشی از اقدام FATF بر دشواری کار و میزان وقت و هزینه های لازم خواهد افزود. آمریکا همچنین ممکن است بر شرط نظارت خود بر نحوه هزینه این وام اصرار کند. به هر حال، نظر به نیاز مبرم به این وام برای مدیریت مالی امور مربوط به شیوع کرونا در ایران و خرید ملزومات پزشکی باید امیدوار باشیم که صندوق با این وام موافقت کند. مخالفت احتمالی با درخواست ایران به هر دلیل، لطمه ای به اعتبار صندوق بشمار خواهد رفت و نشان خواهد داد که در شرایط سخت ناشی از شیوع کرونا، صندوق همچنان قادر به رها کردن خود از چنبره ملاحظات ژئوپلیتیک و نفوذ آمریکا به عنوان بزرگترین عضو آن نیست. 

کانال سوئیس به لحاظ تکنیکی و حقوقی برای خرید غذا و دارو باز است و وزارت خزانه داری آمریکا نیز حدود یک ماه قبل بانک مرکزی ایران را در حدی که بتواند با کانال سوئیس تراکنش مالی داشته باشد، از تحریم ها معاف کرد. اما مسئله این است که در این کانال پولی وجود ندارد. این در حالی است که مقادیر قابل توجهی از دارایی های ایران، از جمله عواید حاصل از فروش نفت، در بانکهای آسیایی به صورت سپرده نگه داری می شود اما به خاطر تحریمها قابل انتقال نیستند. تلاش هایی هم که شده برای انتقال مغادیری از این وجوه به کانال سوئیس برای تامین مالی غذا و دارو تا کنون با مخالفت آمریکا حاصلی نداشته است. به عبارت دیگر، برغم ادعاهای آمریکا، مادام که ایران نتواند از سپرده های خود نزد بانکهای خارجی برای خرید کالاهای بشردوستانه از طریق کانال سوئیس اقدام کند، فایده این کانال در عمل زیر سوال است و نمایش های آمریکا شگردهای تبلیغاتی بیش نیست.

اقدامات خوبی از سوی وزارت خارجه در این رابطه انجام شده است یعنی تا کنون وزارت خارجه هر کاری امکان داشته برای تحت فشار قرار دادن آمریکا جهت لغو یا تعلیق یا حداقل تعدیل تحریمها انجام داده، و از جمله بسیاری از کشورها با توجه به خسارات ناشی از کرونا خواستار اقدام آمریکا در برداشتن تحریمها شده اند، اما متاسفانه تا کنون هنوز اقدامی در این رابطه از سوی آمریکا صورت نگرفته است. قاعدتا هر دو کشور باید با توجه به شرایط ناشی از شیوع کرونا، متمایل به کاهش تنش موجود باشند. اعلام خبری در نیویورک تایمز مبنی بر بررسی اقدام نظامی علیه ایران در پی حمله ای که به یک پایگاه محل استقرار سربازان آمریکایی درعراق صورت گرفته بود و اصرار وزیر خارجه آمریکا بر انجام این حمله، طبعا برعکس در جهت تشدید تنش است. ایران نیز اگر نفوذی بر کسانی که این گونه حملات در عراق را انجام می دهند، دارد، مفید خواهد بود اگر بتواند آنها را در این شرایط  خاص از این گونه حملات منصرف کند. اقدامی از سوی طرفین در ارتباط با برخی زندانیان نیز می تواند به کاهش تنش کمک کند.

در این مورد فعلا با داده های موجود می توان گفت که آمریکا و اروپا چون بیماری در کشورهایشان در حال اوج گرفتن است، با نوعی شوک جدی مواجه هستند و نشانه ای حاکی از اینکه برنامه ای برای کمک های بین المللی در این رابطه دارند، دیده نمی شود. البته صرفنظر از برخی نهادی غیر دولتی و خصوصی متعلق به افراد مانند بیل گیتس و برخی نهادهای مدنی مانند پزشکان بدون مرز. اما در مقابل، چین به دو دلیل در این رابطه بسیار فعال است: نخست اینکه این ویروس از چین شروع شد و خود مقامات چینی با تصویب قانونی برای جلوگیری از استفاده های غذایی از حیات وحش به نوعی مسئولیت خود را در این رابطه و عزم خود را برای رفع مشکل پذیرفته اند. و دوم اینکه چین با اتخاذ تدابیر بسیار قاطع و تقریبا به موقع در حال خروج از بحران است و امکانات اضافی قابل توجهی که در جریان بحران تولید شد، برای کمک دارد. به این ترتیب، ممکن است برخلاف فرض های اولیه، چین قوی تر از آمریکا این بحران خارج شود. همچنین محتمل است که ترامپ به خاطر اظهارات و مدیریت کودکانه، بویژه تلاش ناشیانه برای بی اهمیت جلوه دادن کرونا و عادی جلوه دادن اوضاع، در داخل آمریکا هم با مشکل مواجه شود.