فراز و فرودهای سریال‌ سازی

این روزها نفس‌های دهه 90 به شمارش افتاده و رو به پایان است، مسلما نیازها و سبک زندگی جامعه این سال ها با دهه 60 و 70 تفاوت‌های بسیار زیادی داشته و دارد؛ تلویزیون و برنامه‌هایش هم از این قاعده مستثنا نیست و شکل و شمایل برنامه و سریال‌ها دستخوش تغییرات بسیاری شده است.

برنامه‌ سازی‌های مناسبتی تلویزیون از پایان دهه 70 با سریال‌هایی که به صورت اپیزودیک بودند شروع شد و بعدها با رویکردی متفاوت و در خلال ایام مناسبتی ساخت آنها در شبکه‌های یک، دو، سه و پنج به صورت روتین و شبانه ادامه پیدا کرد؛ به طور کلی یکی از وظایف اصلی تلویزیون سرگرم کردن مخاطبان است به همین منظور صدا و سیما برای جذب مخاطب یا سریال می‌سازند یا سریال‌های ساخته شده توسط دیگر کشورها را پخش می‌کنند.

در گذشته سریال‌ها به قدری جذابیت داشتند که مخاطب برای دیدن قسمت‌های بعدی سریال لحظه‌ شماری می‌کرد اما حالا طرفداران برخی سریال‌های قدیمی بیشتر از سریال‌های جدید است و به همین دلیل هم تلویزیون دست به دامن بازپخش آنها از شبکه‌های مختلف شده است.

در این سال‌ها تلویزیون تمام سعی و تلاش خود را برای جذب مخاطب کرده است از پخش سریال‌های 90 قسمتی گرفته تا پخش سریال‌های پر‌بیننده خارجی اما همچنان بسیاری از مخاطبان از پخش سریال‌های قدیمی استقبال می‌کنند چراکه مخاطب تنها با دیدن چند قسمت از برخی سریال‌های جدید بعضا متوجه ضعف آنها می‌شود.

از طرفی در این سال‌ها حضور بازیگران چهره در سریال‌ها که یکی دیگر از عوامل جذب مخاطب است کمتر به چشم می‌خورد؛ همه این مسائل سبب شده خیلی از مخاطبان ترجیح دهد اوقات فراغت خود را پای سریال‌های تکراری آی‌فیلم، نسیم و تماشا بگذراند البته در این میان مخاطبانی هم خواستار ساخت سریال‌های جدید هستند.

ظهور سریال‌ سازی با بدنه قوی از دهه 60

با نگاهی به تغییرات سریال‌ های بعد از انقلاب خواهید دید سریال‌ها چگونه در ذهن مخاطبان خود باقی مانده و از تاثیرات بدنه قوی تلویزیون و تئاتر در دهه 60 و تاثیرات آن بر سریال‌های تولیدی تا ظهور و بروز شکل جدید زندگی مردم شهری در کارهای تولیدی و همچنین تاثیرپذیری سازندگان سریال‌ها از تولیدات خارجی کامل قابل مشاهده است؛ کارگردانانی که در دهه 60 با تلویزیون کار می‌کردند با مجموعه صدا و سیمایی روبه‌رو بودند که بدنه‌ای قوی داشت که حاصل سال ها تلاش و تجربه و فراهم کردن امکانات مورد نیاز بود برای مثال علی حاتمی در دهه 60 بود که هزاردستان را با تلاش خود در شهرک سینمایی غزالی ساخت، شهرکی که با همت این کارگردان ساخته شد و همچنان سال‌هاست که مهمترین شهرک سینمایی کشور محسوب می‌شود.

«سلطان و شبان»، «سربداران»، «سردار جنگل»، «امیرکبیر»، «باجناق‌ها» همگی از جمله سریال‌هایی هستند که در دهه 60 تهیه و تولید شدند نکته قابل توجه این‌که هر یک از این سریال‌ها داستانی تاریخی، کمدی، اجتماعی داشته‌اند که در غالب یک کار هنری به نمایش درآمده‌اند و در آن سال‌ها توانسته بودند مخاطبان را پای تلویزیون نشانده و همچنان علاقه‌مندان خود را حفظ کنند.

سریال‌های دهه 70؛دیالوگ‌ها و لوکیشن‌های ماندگار

«گل پامچال» اولین سریال دهه 70 بود که روی آنتن رفت. پس از آن «روزی روزگاری» با بازی‌های روان و دلچسب، لوکیشن و دیالوگ‌های ماندگار توانست به یکی از آثار خوب و ماندگار تبدیل شود.

در ادامه اما سر و شکل مجموعه سازی در این دهه تغییر کرد و در همین سال‌ها بود که «همسران» و «در پناه تو» با یک روایت عاشقانه از نسل جوان آن روزها روی آنتن رفت بیژن بیرنگ و مسعود رسام بعدها با «خانه سبز» نه تنها مخاطبان را پای تلویزیون می‌نشاندند بلکه با داستان‌های شیرین و دیالوگ‌های ماندگار تاثیر به سزایی در زندگی روزمره مخاطبان گذاشته بودند. این روند بعد‌ها در سریال‌هایی مانند «داستان یک شهر»، «هتل»، «آژانس دوستی» بروز و نمود پیدا کرد.

اما یکی از مهمترین مجموعه‌های تلویزیونی دهه 70 را می‌توان «امام علی(ع)» به کارگردانی داود میرباقری دانست.

ورود سریال‌های مناسبتی از دهه 80

«شب دهم» به کارگردانی حسن فتحی یک مجموعه مناسبتی بود که فراتر از آنچه که تصور می‌شد عمل کرد؛ قصه‌ای عاشقانه که در بستری تاریخی روایت می‌شد و با ماجرای عزاداری برای قیام امام حسین(ع) در آمیخته بود؛ این دهه را می‌توان زمان اوج ساخت سریال‌های مناسبتی دانست.

«ترش و شیرین»، «بزنگاه»،«خانه به دوش» و «متهم گریخت» از ساخته‌های رضا عطاران و همچنین «مرد هزار چهره» و «شب‌های برره» از ساخته های مهران مدیری از جمله سریال‌های مناسبتی و 90 قسمتی بودند که در این دهه مخاطبان بسیار خوبی را جذب کردند و به این ترتیب سریال‌هایی مانند «روزگار قریب» و «کیف انگلیسی» با رویکردی اجتماعی، تاریخی و سیاسی نیز در این دهه ساخته شدند.

«یوسف پیامبر» نیز از جمله سریال‌هایی است که در این دهه ساخته شد اما «مختارنامه» یکی از مهم‌ترین سریال‌هایی بود که پخش آن از اواخر دهه 80 شروع و تاکنون همچنان ادامه دارد و علاقه‌مندان بسیاری دارد و پس از آن سریال‌هایی مانند «پژمان» و «ساختمان پزشکان» در دهه 90 ساخته و پخش شدند.همچنین از «پایتخت» به عنوان یکی از سریال‌های پر‌بیننده این دهه که همچنان مخاطبان خود را دارد، می‌توان نام برد.

اهمیت سریال‌سازی و جذب مخاطب

به هرحال مخاطب از رسانه ملی توقع دارد سریال‌ها در کنار حفظ وجه سرگرمی از جذابیت و محتوای مناسب برخوردار باشد آن هم در بحبوبه انبوه شبکه‌های ماهواره‌ای که مستقیما بنیان خانواده‌های ایرانی را نشانه گرفته است.

به نظر می رسد در وهله اول برای ایجاد این جذابیت نویسندگان و کارگردانان از مهارت بسیار خوبی برخوردار باشند و نباید فراموش کرد که سریال ها در کنار بهره مندی از عنصر جذابیت باید به واقعیت زندگی روزمره مردم جامعه نزدیک باشند البته توجه به این نکته حائز اهمیت است که در همه جای دنیا عبور از کلیشه‌ها در جذب مخاطب سهم به سزایی دارند اما نباید فراموش کرد که این مهم تنها با کمی خلاقیت قابل اجراست و حتما الزامی به سریال سازی با سوژه های تکراری شده نیست.

فاطمه میرزاجعفری - خبرنگار / ضمیمه قاب کوچک روزنامه جام جم