انقلاب اسلامی ایران که میتوان از آن به عنوان آخرین انقلاب قرن بیستم، به معنی ماهوی یک تحول یاد کرد رخدادی تاریخساز در سلسله تحولات سیاسی جهان محسوب میشود. این انقلاب با ایجاد تغییراتی بنیادین در شالوده سلطنتی حاکم، سرمنشاء تحولاتی نوین در نظام بینالملل گردید، چون خارج از مرزها موجد بازتابهای متعددی شد.
بررسی ویژگیهای انقلاب بهمن ماه، وجوه تمایز آن با سایر انقلابهای بزرگ جهان نظیر انقلاب فرانسه و روسیه را به خوبی نشان میدهد. در شرایطی که دنیا، پر شتاب به سمت سکولاریسم و اومانیسم پیش میرفت تحولات ایران با رویکرد مذهبی و عدالت اسلامی حیرت جهانیان را بر انگیخت.
جایگاه انقلاب مردم فرانسه در سال 1789 و روسها در سال 1917 و نقش آن در انتقال قدرت در فضای بینالمللی قابل انکار نیست ولی از نظر گستردگی دامنه مبارزات و حضور تودههای مردم در روند پیروزی یک انقلاب قابل مقایسه نیست.
بارزترین شاخصه قیام 1979 ملت ایران بیتردید ماهیت اسلامی آن است. مردم ایران متاثر از فرهنگ ظلم ستیز عاشورا و اندیشههای عدالتخواهانه باستانی خود از دههها قبل مبارزات دامنه داری علیه فساد گسترده دستگاه پهلوی شد.
میشل فوکو فیلسوف مشهور فرانسوی و نظریه پرداز پسامدرنیسم یکی از متفکرانی است به ایران سفر کرد تا از نزدیک شاهد وقایع ایران باشد و طی دوبار سفر به ایران در شهریور و آبان 57 در تهران و قم و آبادان با شخصیت های مختلف مذهبی و سیاسی و اقشار مختلف مردم مصاحبه کرد.
او باور داشت انقلاب مردم ایران انگیزه مادی و اقتصادی نداشت، مشکلات اقتصادی حکومت پهلوی آنقدر بزرگ نبود که مردم به خاطر آن قیام کنند، ایرانیها از خلال انقلاب خود در صدد ایجاد تحول در اندیشه، نگرش و سبک زندگی سیاسی اجتماعی خویش بودند، رهبری امام خمینی و مذهب تشیع در انقلاب ایران نقش بر جسته ای داشت، همه اقشار از مرفهترین تا فقیرترین (کارگران نفت آبادان) در اعتصاب سراسری مشارکت داشتند.
فوکو عقیده داشت جز باورهای دینی؛ هیچ عامل دیگری قدرت بسیج این چنین تودهها را ندارد.-این مذهب تشیع است که با تکیه بر موضع انتفادی خود توانسته این چنین بسیج سیاسی به راه اندازد.
اما آنچه بیش از هر چیز راه انقلاب اسلامی را با دیگر انقلابها جدا میسازد، آرمانگرایی، جهانشمولی و مردمی بودن این حرکت بزرگ است. از طرفی در عرصه مبارزاتی بسیاری از کشورها از نظر اقتصادی در مرحله ورشکستگی کامل قرار داشتند و به دلیل شکست در جنگهای پیاپی از وضعیتی متزلزل بسر میبردند.
بنابراین افرادی که دست به اقدامات براندازی دولت وقت میزدند از قدرت مانور بهتر و بیشتری بودند. در مقابل نظام سلطنتی ایران در دهه 70 میلادی از نظر ذخایر ارزی و مالی در مطلوبترین شرایط حکومت پهلوی قرار داشت و دولت وقت ایالات متحده و شرکای غربیاش از رژیم پهلوی حمایت میکردند.
وجود رهبری کاریزماتیک امام خمینی (ره) و عدم وابستگی ایشان به قدرتهای شرق و غرب و نیز ایدئولوژی اسلام به عنوان ستون اصلی انقلاب مسیر را برای یک معماری باشکوه فراهم ساخت.
اگر تا به امروز انقلاب بهمنماه تحت نفوذ هیچیک از قدرت از قدرتها مصادره نشده از مهمترین علل آن عدم گرایش رهبران و مردم این جنبش به هیچ یک از نحلههای زمان خویش است. رخدادی که در انقلابهای اخیر کشورهای عربی مثل تونس، لیبی، مصر و ... به وضوح قابل درک است.
با عنایت به اینکه امروز در کشور ما معضلات و مشکلات اقتصادی و سیاسی که کم و بیش برآن واقف هستیم موجبات آزردگی مردم را فراهم میآورد، لیکن با توجه به آنچه که در پیرامون جغرافیایی میهنمان میگذرد، مرزهای جمهوری اسلامی ایران و حاکمیت آن در حال حاضر به عنوان امنترین و پایدارترین حوزه آبی_ خاکی و هوایی در منطقه و حتی فرامنطقه است که ان شاالله با همت مضاعف و بصیرت با عبور از سختیها و ناملایمات کیان خود را بیش از گذشته میکنیم آباد.
محمدرضا شجاعیان / کارشناس روابط بین الملل