رد زباله‌ های کرونا در اقیانوس‌ ها

در چنین شرایطی بدون ابلاغ دستورالعمل‌های روشن و سامانه‌های دفع پسماند از طریق اخبار و رسانه‌ها در سراسر جهان، افزایش مصرف ماسک، دستکش، روکش و سایر موارد محافظت شخصی و رها شدن پلاستیک‌های یک‌بارمصرف در سواحل دریاها و رودخانه‌ها اجتناب‌ناپذیر است.

گزارش‌ها نشان می‌دهد استفاده گسترده از تجهیزات حفاظت شخصی و دفع نامناسب این مواد یک‌بارمصرف، ممکن است باعث تغییر منابع اصلی آلودگی بسترهای دریا شده و به‌طور بالقوه باعث افزایش آلودگی پلاستیک در آینده نزدیک شود.

با گسترش عالم‌گیری کووید ۱۹ استفاده از تجهیزات حفاظت فردی و ظروف یک‌بارمصرف پلاستیکی بیشتر می‌شود که تبعات این موضوع می‌تواند پیامدهای جبران‌ناپذیری برای تنوع زیستی در محیط‌های دریایی به‌جا بگذارد.

از عواقب دیگر شیوع ویروس کرونا این بوده که برنامه‌های پایش محیط‌های دریایی در سطح ملی و جهانی تحت تأثیر شیوع کووید ۱۹ قرارگرفته و بسیاری از کشورها مجبور به توقف عملیات میدانی پایش دریایی خود شده‌اند.

علاوه بر این برخی از تجهیزات حفاظت فردی یک‌بارمصرف مانند دستکش، ماسک و سایر موارد معادل آن در برنامه‌های پایش بستر دریا، سواحل و رودخانه‌ها گنجانده نشده‌است که در صورت حفظ جداول طبقه‌بندی زباله‌های دریایی فعلی، ممکن است به‌عنوان منبع آلودگی تشخیص داده نشوند بنابراین پیشنهاد می‌شود در برنامه‌های پایش بسترهای‌دریایی، طبقه‌بندی خاصی برای اقلام تجهیزات حفاظت شخصی در نظر گرفته شود تا منابع آلودگی بستر به‌درستی شناسایی شوند.

این امر در طراحی راهکارهای کاهش مصرف پلاستیک در محیط و ارزیابی تأثیرات غیرمستقیم شیوع کووید ۱۹ در اکوسیستم‌های دریایی ضروری است.

اثرات کوتاه‌ مدت کرونا بر اقیانوس‌ ها

در کوتاه‌مدت، اثرات کووید ۱۹ بر سلامت اقیانوس به‌دلیل کاهش فشارهای مختلف بخشی که منجر به آلودگی، صید بی‌رویه، از بین رفتن، تبدیل زیستگاه، معرفی گونه‌های مهاجم و تأثیرات تغییرات آب‌وهوایی می‌شود تا حد زیادی مثبت بوده‌است.

درحالی‌که ممکن است دریاها از مزایای کوتاه‌ مدت این همه‌گیری برخوردار باشند، معیشت و امنیت غذایی ده‌ها یا صدها میلیون نفر تحت تأثیر جدی قرارگرفته‌است.

شواهدی وجود دارد که بیانگر کاهش چشمگیر در شیلات، کشتیرانی، گردشگری ساحلی، توسعه سواحل و استخراج نفت و گاز در سطح جهانی است.

در یک نظرسنجی غیررسمی اخیر که از طرف اکونومیست دریکی از وبینارهای ابتکار جهانی اقیانوسی انجام شد، شرکت‌کنندگان بخش‌های اقیانوسی را با کاهش گردشگری 70.7درصد، شیلات 10.4درصد، نفت و گاز دریایی 7.2 درصد،حمل‌ونقل 6.2 درصد، منابع تجدید پذیر دریایی 2.9 درصد و پرورش آبزیان 2.6 درصد بیشتر تحت تأثیر کووید ۱۹ دانستند.

کاهش در ترافیک حمل‌ونقل باعث کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای در این بخش می‌شود. حمل‌ونقل بین‌المللی حدود 2.5 درصد سهم انتشار گازهای گلخانه‌ای را به‌عهده دارد.

کاهش گازهای گلخانه‌ای با کاهش سرعت اسیدی‌ شدن، گرم‌شدن و از بین بردن فقر اکسیژن به اقیانوس‌ها سود می‌رساند اما اگر پایدار نماند، تأثیر کلی آن متوسط خواهد بود.

محدودیت‌ های ایجاد شده در گردشگری در کوتاه‌مدت به کاهش فشار ناشی از فعالیت‌هایی مانند قایقرانی، غواصی و همچنین کاهش میزان انتشار فاضلاب از هتل‌های ساحلی که عمدتا خالی از سکنه هستند، منجر شده‌است که بدون شک مزایایی برای اکوسیستم‌های ساحلی دارد.

به‌ عنوان‌ مثال، گفته می‌شود در بریتانیا با جمعیت حدود ۶۶میلیون نفر، اگر هر شهروند از یک ماسک در روز استفاده کند، روزانه حدود ۶۰تن زباله پلاستیکی آلوده تولید می‌شود.

ماسک‌های توصیه‌شده ان۹۵ (N۹۵) از پلاستیک‌هایی مانند پلی‌پروپیلن (PP) و پلی‌اتیلن ترفتالات (PET) ساخته شده‌اند.

به‌طور مشابه، دستکش‌ها و ماسک‌های جراحی از مواد غیربافته‌شده که اغلب از پلیمرهایی مانند پلی‌اتیلن (PE)،PP و PET هستند.

چنین ماسک‌هایی احتمالا به قطعات ریزپلاستیک کوچک‌تر تجزیه می‌شود. بنابراین، دفع چنین مواردی در محیط‌های باز «داستان پایان‌ناپذیر» پلاستیک در محیط را به‌بشریت تحمیل می‌کند.

معضلی به نام «زباله کرونا»

ماسک‌های صورت معمولا حاوی پلی‌پروپیلن (PP) هستند که به دلیل ترکیب آبگریز میکروالیاف‌ها، به‌عنوان یک لایه محافظ در برابر قطرات مایع بدن عمل می‌کنند.

ماسک‌های صورت پیچیده و گران‌قیمت دیگر شامل پلی‌اورتان (PUR) یا پلی‌اکریلونیتریل (PAN) است. یکی از محققان فرانسوی می‌گوید هنگام غواصی در دریای مدیترانه با مقادیر زیادی دستکش لاتکس، ماسک صورت و بطری‌های ضدعفونی‌کننده دست روبه‌رو شده‌است.

این نوع زباله‌ها را می‌توان به‌عنوان «زباله کرونا» در نظر گرفت که نشانگر نوع جدیدی از آلودگی است که به مشکل پلاستیکی موجود اضافه می‌شود.

بر اساس ارزیابی سازمان‌ملل، اثرات منفی ریختن زباله‌های پلاستیکی بر صنایع شیلات، گردشگری و حمل‌ونقل دریایی، سالانه حدود ۴۰میلیارد دلار تخمین زده می‌شود.

اکنون همه‌گیری ویروس کرونا ضعف سیستم‌جهانی مدیریت پسماند را آشکار کرده‌است. تولید بیش از پیش تجهیزات محافظت‌شخصی در مقابل‌کرونا، آسیب‌های جانبی زیست‌محیطی به‌ویژه به‌اقیانوس‌ها وارد می‌کند. صندوق‌جهانی حیات‌وحش تخمین می‌زند اگر فقط یک درصد از یک‌میلیارد ماسک مورد استفاده در ایتالیا هر ماه به‌طور نامناسب کنار گذاشته‌شود، می‌تواند به جمع‌شدن ۱۰میلیون ماسک پلاستیکی در محیط منجر شده و موجب آلودگی بی‌سابقه‌ای شود.

تخمین زده می‌شود همه‌گیری کووید ۱۹ استفاده ماهانه ۱۲۹میلیارد ماسک صورت و ۶۵میلیارد دستکش در سطح جهان را به‌دنبال دارد.

پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی ایران با دارابودن کشتی تحقیقاتی از سال ۱۳۹۶ اقدام به پایش خلیج‌فارس و دریای عمان کرده و با داشتن داده‌های پایه کیفیت آب و رسوب قبل از شیوع کرونا و جمع‌آوری داده‌های مشابه پس از شیوع کرونا می‌تواند مرجع معتبری برای ارزیابی تاثیر کرونا بر آلودگی دریاهای پیرامونی باشد.

آسیب‌ های دستکش و ماسک به طبیعت

تولید دستکش برای محیط‌ زیست مضر است. برای مثال در تایلند، کل انتشار کربن ناشی از تولید ۲۰۰ قطعه دستکش لاستیکی حدود ۴۲کیلوگرم دی‌اکسیدکربن است که با توجه به برآورد مصرف ماهانه توصیه شده ۶۵میلیارد دستکش در سطح جهان، میزان کربن منتشر شده 1010 × 1.44 معادل دی‌اکسیدکربن یعنی معادل ۱۴مگاتن دی‌اکسیدکربن خواهد بود.

با توجه به این‌که زباله‌های جامد پزشکی و شهری تولید شده در هنگام شیوع بیماری همه‌گیر کووید ۱۹ به‌عنوان زباله‌های عفونی درنظر گرفته می‌شود، سوزاندن و دفن زباله نسبت به بازیافت آن در اولویت است که این مسأله به‌وخامت کیفیت هوا در دوره میان‌مدت و بلندمدت منجر خواهدشد.

گازهای گلخانه‌ای مانند دی‌اکسیدکربن هنگام تجزیه زباله‌های پلاستیکی در محل‌های دفن زباله یا در هنگام سوزاندن ضایعات پلاستیک به‌مقدار قابل توجهی آزاد می‌شود.

دکتر بهروز ابطحی - رئیس پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی / روزنامه جام جم