رو در رو با محیط زیست

یا زندگی حرفه‌ای یک جنگلبان را تماشا کنید که با قاچاقچیان چوب درگیر است، شغلی که خطرات بسیاری دارد و قرار است با دستان خالی در نبرد با متصرفان، جنگل‌خواران و قاچاقچیان چوب به حفظ انفال عمومی مطابق قانون عمل کند. یا محیط‌بانی که ۹۰ ساچمه سربی در بدنش است اما به عشق بالا بردن فرهنگ محیط زیستی کشور، رشد و آگاهی فرزندان منطقه محل زندگی‌اش، دست نکشیده و با وجود این‌که نشان قهرمان فداکار در کشور را دارد، ولی تلاش می‌کند در روستای محل زندگی‌اش مردم باورش کنند یا این‌که ببینید ما انسان‌ها با طبیعت و محیط زیست اطراف‌مان چه کرده‌ایم و از آن هولناک‌تر ببینید طبیعت در جواب رفتار‌های نادرست ما چه واکنش‌های مهیبی از خود نشان می‌دهد. یا چه فکری می‌کنید اگر تصاویر بکر و زیبایی از طبیعت و حیات وحش ایران ببینید و افسوس بخورید که چرا در زمان رخ دادن این موضوع در آنجا حضور نداشته‌اید تا روح و حالتان خوب خوب شود.

دیدن شکل‌گیری ریزگرد از ابتدا تا انتها برای شما چه مفهومی خواهد داشت یا دیدن زیبایی‌های پرندگان آن هم با لنزهای تله جهت رفتارشناسی آنها در تالاب‌های ایران، البته از زاویه‌ای نزدیک و در کمین حیات وحش. تخم‌گذاری فلامینگوها را ببینید و زندگی یک شکارچی را در میان طبیعت که... اگر دوست دارید این احساس‌ها را تجربه کنید، پیشنهاد می‌کنیم مجموعه مستند تنهایی به تهیه کنندگی سعید نبی و کارگردانی او و مریم خدیوی را ببینید. این مستند روزهای جمعه ساعت ۲۳و ۱۵ دقیقه از شبکه یک پخش می‌شود. بعد از تمام شدن این مستند در قالب یک برنامه تحلیلی استودیویی با نام درنگ تنهایی با حضور کارشناسان سوژه این مجموعه که در هر قسمت به یک موضوع پرداخته می‌شود مورد بررسی قرار می‌گیرد. با سعید نبی درباره این مستند به گفت‌ و گو نشسته‌ایم که در ادامه مطالعه می‌کنید. نبی تاکنون زیتون طلایی فیلم‌های تلویزیونی دنیا، پروانه طلایی جشنواره جهانی محیط زیست، نشان حافظ دریای خزر، جایزه جایزه‌های جشنواره چک، جایزه‌اول جشنواره روسیه، جایزه‌ اول جشنواره اکو و نشان فیروزه از جشنواره سینما حقیقت را کسب کرده است.

شما تا امروز دست روی موضوعات متفاوت اجتماعی گذاشتید و مستندهایی همچون نقش بافت، ایل من و... ساختید. از سوی دیگر شما طراح و تهیه کننده مناظره‌های ۹۲ بودید. ما باید شما را برنامه ساز سیاسی بدانیم یا مستندساز اجتماعی؟
من مجموعه مستند‌هایی همچون گنجینه تتیس، نقش بافت، تحقیقات آبزیان، ایل من، اقوام ایرانی و هیرکان را ساخته‌ام. گرچه طراح و تهیه‌کننده برنامه‌های چالشی و استودیویی مناظره‌های ۹۲ بودم اما مستندسازی هستم که هرگز خود را سیاسی نمی‌داند و به عنوان یک شخصیت مستقل فعالیت می‌کنم.

مستند تنهایی را چه زمانی کلید زدید؟
تولید مجموعه مستند تنهایی از سال ۱۳۹۵ استارت خورد.

یعنی پنج سال طول کشید تا به آنتن برسد؟
دقیقا. تحقیق این مجموعه تا سال ۹۶ ادامه داشت که یک گروه منسجم هشت‌ نفره دانشگاهی و سینمایی به سرپرستی مریم خدیوی بروجنی و مشاوره علمی اکولوژیست‌های صاحب‌نامی همچون استاد بهرام کیابی و اصغر عبدلی اعضای هیات‌علمی دانشگاه شهید بهشتی در آماده‌سازی آن مشغول کار بودند.

تحقیق‌ها صرفا کتابخانه‌ای بود یا میدانی هم به انجام رسید؟
تحقیق‌های کتابخانه‌ای ما بسیار جامع بود و بعد از آماده شدن آن در سال ۹۶ طی پنج‌ماه تحقیق میدانی را آغاز کردم. به استان‌های مختلف سفر کردم. به دانشگاه‌ها، اداره‌ها و مناطق طبیعی رفتم و از نزدیک برای تهیه سناریوی ۱۴قسمت این مجموعه اقدام به جمع‌آوری اطلاعات، عکس و صدای ضبط‌ شده کردم.

پس یک تحقیق منسجم و سنگین را پشت‌سر گذاشته‌اید؟
بله. تحقیق برای من در سینمای مستند حرف اول و آخر را می‌زند، نقش بسیار حیاتی، جدی و بنیادین دارد. اصولا معتقدم مستند از تحقیق جان می‌گیرد و به بیننده روح و آگاهی هدیه می‌کند. تحقیق کتابخانه‌ای کامل نیست بلکه باید در محل نیز این اطلاعات اسنادی و آماری بررسی شود و در کنار آن محل‌های دوربین باید شناسایی شود. زمان‌های طلایی فیلمبرداری در محل دقیقا بررسی شود و شخصیت‌های فیلمنامه از نزدیک شناسایی و با آنها صحبت شود و رفتارهای آنها در لحظه بررسی گردد.

صحبت از فیلمنامه کردید که در سینمای مستند و مستند‌های تلویزیونی کمتر شنیده می‌شود و بعد از ساخت از نریشن استفاده می‌شود.
این مجموعه در قالب ۱۴ قسمت ۳۰ دقیقه‌ای ساخته‌ شده که هر قسمت به صورت مستقل یک موضوع را بررسی می‌کند. ۱۰ قسمت این مجموعه قصه‌محور است و با نابازیگرانی که قصه زندگی خود را بازی می‌کنند، ساخته شده‌ است. بنابراین ما نیاز به یک فیلمنامه منسجم هم داشتیم تا مسیر را درست جلو برویم. در هر قسمت با توجه به موضوع و سوژه درام آن قسمت فرد انتخاب شده، زندگی، حواشی‌اش، اتفاقات و حوادثی که در مسیر شغلی‌اش داشته و سبب شده تا شاخص شود را در تحقیق‌ها برای ما کاملا توضیح داده و ما بعدا در قالب فیلمنامه درام به آن زندگی جهت قصه دادیم تا بیننده این اثر را در قالب یک قصه از واقعیت‌های یک زندگی دنبال کند. قصه‌ای با صحنه‌هایی واقعی که مجددا در رویداد واقعی دیگر تکرار می‌شوند اما این‌بار به‌ صورتی هدفمند و در جهت قصه پرداخت می‌شود و قهرمان آن خود مردمی هستند که زندگی‌شان را بازی می‌کنند منتها در قالب دراماتیک.

بقیه قسمت‌ها در چه سبکی ساخته شده؟
ژورنالیستی، یعنی کاملا اطلاعات‌ محور است و سوژه از طریق دادن اطلاعات پرداخت می‌شود نه قصه.

چرا این قسمت‌ها را قصه‌محور نساختید؟
این یک تصمیم شخصی بود که من گرفتم چراکه تجربه به من می‌گفت این موضوعات مدنظر بهتر است تحلیل مستقیم داشته‌ باشند تا ساخت قصه‌محور.

کدام موضوعات؟
ریزگرد، مهاجم تیلاپیا و شکار.    

 
یعنی مخاطب انتظار داشته‌باشد موضوع این هفته و حتی ساختار این هفته با هفته بعد کاملا متفاوت باشد؟
کاملا درست است، فیلمی متفاوت، سوژه‌ای متفاوت و ساختاری کاملا متفاوت.

پس با این تعریف پیوستگی این مجموعه چطور ایجاد می‌شود؟
محیط‌ زیست، توسعه پایدار و سبک مشخص کارگردانی که در این ۱۴ قسمت در قاب دوربینی واحد ارائه می‌شود.

این‌که از افراد متفاوت و صاحب‌سبک در تدوین و فیلمبرداری استفاده کردید دلیل خاصی داشت؟
به قول محمود یارمحمدلو، یکی از تدوینگران این مجموعه که پیر تدوین است و از قدیمی‌های صاحب‌نام این صنف، این سبک فیلمسازی به فسیل‌ها پیوسته که در یک مجموعه از چند تدوینگر، چند فیلمبردار و چند صدابردار استفاده شود تا سلایق مختلفی درگیر کار گردد و مخاطب مجموعه‌ای کاملا متفاوت در هر قسمت ببیند، چرا که این سبک بسیار زمان‌بر و گران‌قیمت است و اصولا برای تهیه‌کننده‌ها به‌ صرفه نیست. البته برای من که قبلا مجموعه‌های متعددی را با کارگردان‌ها و عوامل متعدد کار کرده‌ بودم این سبک بسیار جذابیت دارد و آموزنده‌ است. ۱۴ قسمت این مجموعه توسط من و خانم خدیوی کارگردانی شد پس لازم بود نگاه عوامل مختلف حرفه‌ای در سطوح مختلف به آن تزریق شود تا سلایق مختلف در آن گنجانده شود که همین‌طور هم شد.  

از موضوعات هر قسمت بگویید.
ریزگرد، تیلاپیا، جنگلبان، محیط‌بان، شکارچی و راهور معلمی که مسافت‌های سخت و طولانی را در دل کوهای تالش طی می‌کند تا به دانش‌آموزان در مناطق صعب‌العبور آموزش دهد، بخشی از موضوعات این مجموعه است.

این مجموعه با چه رویکردی ساخته شده؟
توسعه پایدار بر مبنای اقلیم و حفظ محیط‌زیست تنها راهی است که پیش روی ماست. اشتغال‌زایی و توسعه اگر پایدار نباشد نتیجه‌اش می‌شود ریزگردها، خشکسالی‌ها و تغیرات اقلیمی که دودش در چشم مردم می‌رود آثار مخربی خواهدداشت که تبعاتش در آینده نزدیک گریبان همه را خواهدگرفت. شک نکنید.

درباره قسمت دوم این مجموعه که جمعه این هفته پخش می‌شود کمی توضیح دهید.
یعنی فیلم را لو دهم؟

در حد اطلاع‌رسانی می‌توانید درباره‌اش بگویید؟
هورالعظیم تالابی است که این روزها سر و صدای بسیاری در شبکه‌های اجتماعی به پا کرده، تصاویر زیادی از آن دست به دست می‌شود و ذهن جامعه به آن بسیار حساس شده، تالابی که صدام به دلیل موقعیت استراتژیک آن در جنگ‌های عراق با آمریکا و بریتانیا و جنگ تحمیلی علیه ایران آن‌را خشک کرد تا بتواند به وسعت منطقه مسلط باشد‌. این بحران سبب بروز ریزگرد و همین‌طور خشکسالی در منطقه شده‌ است. همچنین شرکت‌های نفتی چینی نیز در دشت آزادگان برای استخراج نفت به خشک کردن این تالاب اقدام کرده‌اند. در این فیلم به زندگی قهرمان جهانی دو و میدانی کشور که در هویزه زندگی می‌کند، می‌پردازیم و این زندگی را در کنار تالاب‌ هورالعظیم به نظاره می‌نشینیم و تناظری میان سرگذشت قهرمان و هور برقرار می‌کنیم، فیلم درگیر این موضوع می‌شود که... اجازه دهید بقیه آن را توضیح ندهم تا این هفته ببینیم.

از «درنگ تنهایی» بگویید که در قالب برنامه تحلیلی بعد از مستندتان پخش می‌شود.
قرار است بعد از پخش هر قسمت به مدت ۴۵ دقیقه‌ای در قالب برنامه‌ای استودیویی به این نام، سوژه پرداخت شده در مستند توسط کارشناسان سیاسی و اقتصادی و اجتماعی ذی‌نفع در دولت، مجلس و سایر دستگاه‌ها مورد تحلیل کارشناسی به جهت تبیین موضوع و راهکارها قرار گیرد.

یعنی مناظره خواهیم‌ داشت؟
هدف ما تحلیل موضوع و بیان راهکارهاست. از مدیر شبکه یک و گروه تاریخ، فرهنگ و هنر این شبکه که این مجموعه را به صورت دغدغه‌مند با آغوشی باز، جسورانه و متفکرانه در این شبکه پذیرفت، قدردانی می‌کنم.