یک بر هیچ به نفع کرونایی‌ ها!

شرایط به نحوی پیش رفت که تاکنون شش اوج‌گیری گسترده و خطرناک از این بیماری را در کشور تجربه کرده‌ایم، بسیاری از هموطنان‌مان درگیر بیماری شدند و عزیزان زیادی را طی این همه‌گیری عظیم از دست دادیم اما شاید هم این شرایط در ادامه روند همزیستی با کووید 19 در جاهایی به نفع ما تمام شود.

نتایج پژوهش‌های جدید نشان می‌دهد برخی افرادی که پیشتر به بیماری کووید 19 مبتلا شده و از آن بهبود یافته‌اند، پس از دریافت واکسن، پاسخ ایمنی بسیار قوی‌تری را نسبت به افرادی که تا قبل از واکسیناسیون مواجهه‌ای با ویروس نداشته‌اند، نشان می‌دهند.

به نوعی کسانی که ایمنی ترکیبی حاصل از ایمنی طبیعی و ایمنی ناشی از واکسن را دارند، در برابر این ویروس و واریانت‌های مقاوم جدیدش اَبَرایمن می‌شوند. واقعیت کنونی این است که محققان می‌گویند حداقل تا چند سال آتی ماجرای همه‌گیری کووید 19 ادامه خواهد داشت.

از آنجا که احتمالا بسیاری از ما و اطرافیان‌مان در کشور تا الان به کووید 19 مبتلا شده و به سلامت از آن گذر کرده‌ایم، به نظر می‌رسد بعید نیست در ادامه همه‌گیری کرونا، وضعیت بهتری را در مقایسه با برخی کشورها تجربه کنیم که واکسیناسیون را زودتر شروع کرده بودند. اما چه اتفاقی افتاده که بدن کرونایی‌ها اکنون نسبت به سایرین در مواجهه با واریانت‌های بعدی یک امتیاز جلوتر است؟

حدود یک سال پیش، قبل از این که با سویه‌های جدیدی از کووید 19 روبه‌رو شویم، گروهی از محققان دانشگاه راکفلر نیویورک تصمیم گرفتند نوعی ویروس کلیدی از سارس-کوو-2 را به صورت نوترکیب در آزمایشگاه تولید کنند که بتواند در برابر تمام آنتی‌بادی‌هایی که بدن ما برای از بین‌بردن ویروس کرونا تولید می‌کند، مقاوم باشد.

برای دستیابی به این هدف محققان نقشه‌ای از بخش‌های از پروتئین اسپایک (پروتئینی در سطح ویروس سارس‌-کوو-2 که برای ورود به سلول میزبان از آن استفاده می‌کند) که آنتی‌بادی‌های خنثی‌کننده علیه‌شان تولید می‌شود را تهیه کردند. برای این کار پروتئین‌های اسپایک انواع ویروس‌های جهش یافته و در حال چرخش در جوامع مورد بررسی قرار گرفتند. سپس محققان این پروتئین‌های شناسایی‌شده را روی ویروس‌نماهایی که قادر به ایجاد بیماری نبود سوار کردند تا اثر آنتی‌بادی را بر آنها بررسی کنند.

در مقاله‌ای که 29 شهریور امسال در نشریه نیچر منتشر شد محققان یک پروتئین اسپایک که دارای 20 جهش بود را معرفی و اعلام کردند این پروتئین به‌صورت کامل در برابر خنثی‌سازی آنتی‌بادی تولیدشده در بدن بیشتر افراد داوطلب که یا پیش از این به کرونا مبتلا یا واکسینه شده بودند، مقاوم است اما آنتی‌بادی‌های تولید شده در بدن برخی افراد می‌توانست این پروتئین را خنثی کند.

همان افرادی که چند ماه پیش از دریافت واکسن به کرونا مبتلا شده بودند و بهبود پیدا کرده بودند، در اینجا قادر به تولید آنتی‌بادی‌هایی بودند که می‌توانست این پروتئین جهش‌یافته که بیش از هر سویه جهش‌یافته دیگری نسبت به پاسخ‌های سیستم ایمنی مقاوم بود را نیز خنثی کند.

آنتی‌بادی‌های این افراد حتی می‌توانست گونه‌های دیگر کروناویروس را هم خنثی کند. محققان معتقدند احتمالا آنتی‌بادی‌های این افراد می‌تواند سویه‌های جهش‌یافته آتی کووید-19 را نیز خنثی کند.

ایمنی ترکیبی

چندی پس از این که کشورهای مختلف برنامه واکسیناسیون خود را آغاز کردند، محققان متوجه پاسخ منحصر به فرد حاصل از دریافت واکسن در افرادی شدند که پیشتر به کووید 19 مبتلا و درمان شده بودند.

ریشی گوئل، ایمنی‌شناس دانشگاه پنسیلوانیا در فیلادلفیا که در گروه‌ تحقیقاتی اَبَرایمنی یا ایمنی ترکیب فعالیت دارد، توضیح می‌دهد: «در بررسی‌هایی که داشتیم میزان آنتی‌ بادی در بدن این افراد به طور قابل توجهی بیشتر از کسانی بود که فقط دو دوز واکسن را دریافت کرده بودند.»

در مطالعات اولیه مشخص شده بود که سرم (بخش مایع خون که حاوی مولکول‌های آنتی‌بادی است) افراد دارای ایمنی ترکیبی عملکرد به شدت بهتری در مقایسه با کسانی که فقط واکسن دریافت کرده و هیچ وقت مواجهه‌ای با ویروس نداشته‌اند برای خنثی‌سازی گونه‌های بیماری‌زاتر ویروس که توانایی بیشتری برای مخفی‌شدن از سیستم ایمنی دارند (مانند سویه بتا که در آفریقای جنوبی شناسایی شده است) و دیگر کروناویروس‌ها از خود نشان می‌دهند. اما مشخص نبود علت این پاسخ بهتر میزان بالاتر آنتی‌بادی‌های خنثی‌کننده ویروس است یا عوامل دیگری نیز آن را تقویت می‌کند.

در مطالعه‌ای که اخیرا انجام شده است، مشخص شد سلول‌های خاطره «بی» (B memory cell)، نقش مهمی در ایجاد پاسخ ایمنی بسیار قوی ترکیبی دارند.

در زمان مواجهه ما با آنتی‌ژن‌های ویروس چه در زمان ابتلا و چه در زمان دریافت واکسن، بخش زیادی از آنتی‌بادی‌ها را سلول‌هایی با طول عمر کوتاه به نام پلاسمابلاست‌ها تولید می‌کنند و پس از مرگ این سلول‌ها سطح آنتی‌بادی به‌شدت افت می‌کند.

پس از خارج‌شدن این سلول‌ها از صحنه جنگ میان بدن و ویروس، سلول‌های خاطره «بی» مسؤولیت پاسخ به مواجهه‌های بعدی با ویروس یا واکسن را بر عهده خواهند داشت و از روی نسخه‌ آنتی‌بادی‌ای که به حافظه‌اش سپرده است در کوتاه‌ترین زمان ممکن به میزان زیاد تکثیر می‌کند.

از آنجا که این سلول‌ها پایدارتر هستند، فرصت بیشتری برای ساخت آنتی‌بادی‌های دقیق‌تر خواهند داشت. سلول‌های خاطره در گره‌های لنفاوی ساکن هستند و طی زمان‌ با تغییرات و اصلاحاتی که روی حافظه خود ایجاد می‌کنند می‌توانند آنتی‌بادی‌هایی تولید کنند که اتصال محکم‌تر و اختصاصی‌تری با پروتئین‌های سطحی ویروس برقرار می‌کنند.

افرادی که پس از ابتلا به کرونا بهبود پیدا می‌کنند، زمانی که مجدداً با پروتئین‌های اسپایک ویروس این بار در قالب واکسن روبه‌رو می‌شوند، سلول‌های خاطره «بی» به سرعت تکثیر کرده و حجم زیادی از آنتی‌بادی‌های موثرتر و دقیق‌تر را تولید می‌کنند.

در واقع دوز اول واکسن در فردی که پیشتر به بیماری مبتلا شده بوده، مانند تزریق دوز دوم واکسن در سایر افرادی که هیچ‌وقت به کووید 19 مبتلا نشده‌اند عمل می‌کند.

آنتی‌بادی‌های کارآمدتر در مواجهه با ویروس کامل

تفاوت‌های میان سلول‌های «بی» که بر اثر ابتلا تولید می‌شوند و آنهایی که در پی تزریق واکسن به وجود می‌آیند و البته به تبع آن، آنتی‌بادی‌هایی که هر یک از آنها تولید می‌کند، ممکن است علت دیگر تفاوت فاحش میان پاسخ ایمنی در افراد دارای ایمنی حاصل از واکسیناسیون و افراد دارای ایمنی ترکیب باشد. ابتلا و واکسیناسیون به دو شکل کاملا متفاوت پروتئین‌های اسپایک ویروس را به سیستم ایمنی عرضه می‌کنند.

اگرچه بر اساس بررسی‌های انجام شده در نهایت هر دو نوع مواجه‌‌شدن با آنتی‌ژن‌های ویروس منجر به تولید سلول‌های خاطره‌«بی» و تولید آنتی‌بادی‌های دقیق‌تر می‌شود، محققان معتقدند این امر در زمان ابتلا به کووید 19 به صورت گسترده‌تری رخ می‌دهد.

این تیم تحقیقاتی صدها سلول خاطره «بی» را که هر کدام نوع خاصی آنتی‌بادی تولید می‌کردند را از مردم در زمان‌های مختلف پس از ابتلا یا تزریق واکسن جداسازی کرد.

در بررسی‌های انجام شده مشاهده شد که سلول‌های خاطره «بی» که بر اثر ابتلای طبیعی به وجود می‌آیند تا یک سال پس از ابتلا همچنان ظرفیت و کارایی‌شان در برابر سویه‌های مختلف افزایش پیدا می‌کند؛ در حالی که بیشتر سلول‌های خاطره «بی» که در پی واکسیناسیون تولید می‌شوند تغییرات و گسترش‌شان فقط تا چند هفته پس از تزریق دوز دوم ادامه می‌یابد. همچنین سلول‌های خاطره «بی» تولید شده در پی عفونت واقعی بیشتر احتمال دارد که آنتی‌بادی‌هایی تولید کنند که بتواند واریانت‌های مقاوم‌تر ویروس مانند واریانت بتا و دلتا را متوقف کند.

مطالعه‌ دیگری که در بخش ایمنی‌شناسی دانشگاه هاروارد انجام شد نیز نشان داد مواجه‌شدن با ویروس کامل در زمان ابتلا به بیماری، سیستم ایمنی را با مجموعه‌ای از آنتی‌ژن‌های مختلف ویروس روبه‌رو می‌کند که برخی نیز در پاسخ به بخش‌های مختلف پروتئین اسپایک تولید می‌شوند.

محققان همچنین مشاهده کردند افرادی که دارای ایمنی ترکیب می‌شوند در مقایسه با افراد فقط واکسینه‌شده به طور پیوسته تا هفت ماه سطح بیشتری از آنتی‌بادی را تولید می‌کنند. از سوی دیگر سطح آنتی‌بادی در افرادی که ایمنی ترکیب دارند پایدارتر است.

با توجه به این که در این مطالعات فقط ایمنی واکسن‌های ام‌آر‌ان‌ای را که در آنها ژن پروتئین اسپایک به بدن فرد منتقل می‌شود و سیستم ایمنی را در برابر این پروتئین‌ها تحریک می‌کند، مورد بررسی قرار داده‌اند، به نظر می‌رسد بررسی وضعیت پاسخ‌های ایمنی حاصل از ویروس‌های «غیرفعال شده» یا به اصطلاح عمومی «کشته شده» مانند واکسن‌های برکت و سینوفارم می‌تواند نتایج جالبی را به دنبال داشته باشد؛ اما هنوز مقاله‌ای مبتنی بر چنین بررسی‌هایی منتشر نشده است.

چرا پدیده اَبَرایمنی از نگاه محققان مهم است؟

از آنجا که در ماه‌های اخیر شاهد گسترش سویه‌های مختلف جهش‌یافته از این ویروس در سراسر جهان هستیم، یافتن اساس به وجود آمدن این اَبَرایمنی در برخی افراد، موضوع جذابی برای تحقیقات بیشتر شد. محققان امیدوارند با بررسی تفاوت‌های پاسخ ایمنی در افرادی که ایمنی طبیعی به دست آورده‌ و افرادی که واکسینه شده‌اند، نقشه راه و راهکاری برای دستیابی به ایمنی قوی‌تر به دست آورند.

مهول سوتار، ویروس‌شناس دانشگاه اموری در آتلانتا در این رابطه توضیح می‌دهد: «این مطالعات می‌تواند در مشخص‌کردن نیاز به تزریق دوز یادآور و پیش‌بینی نحوه پاسخ‌ دستگاه ایمنی به واریانت‌های جدید ویروس که احتمالا در آینده قرار است با آنها مواجه شویم، موثر خواهد بود.»

پاسخ قوی‌تر چندان عجیب نیست!

در بسیاری از مطالعاتی که درخصوص ایمنی ترکیبی انجام شده است، افرادی که فقط واکسینه شده بودند، به اندازه افرادی که پیشتر مبتلا به بیماری شده بودند، دنبال نشدند. به همین خاطر ممکن است سلول‌های خاطره «بی» در این افراد نیز با گذشت زمان بیشتر، تزریق دوز یادآور واکسن یا هر دوی آنها، بهتر توسعه پیدا کند و تخصصی‌تر شود. سلول‌های خاطره «بی» به ماه‌ها زمان نیاز دارند که بتواند به‌درستی توسعه پیدا کند و بالغ شود.

علی العبادی، ایمنی‌شناس سلول‌های «بی» در دانشگاه واشنگتن، در این‌خصوص توضیح می‌دهد: «تعجبی ندارد افرادی که ابتدا مبتلا شده‌اند و سپس واکسینه شده‌اند، پاسخ ایمنی قوی‌تری ایجاد کنند. درواقع مانند این است که ما کسی که مسابقه را سه یا چهار ماه پیش آغاز کرده باشد را با فردی که همین الان آن را شروع کرده است، بخواهیم مقایسه کنیم.»

شواهد اندکی وجود دارد که نشان می‌دهد در افرادی که هر دو دوز واکسن را بدون تجربه عفونت قبلی دریافت کرده‌اند نیز ارتقا و توسعه پاسخ ایمنی، تداوم دارد.

گروه تحقیقاتی العبادی نمونه‌های غدد لنفاوی را از افراد واکسینه‌شده با واکسن‌های ام‌آر‌ان‌ای جمع‌آوری کردند و نشانه‌هایی را مبنی بر این یافتند که برخی از سلول‌های خاطره «بی» که از طریق واکسیناسیون ایجاد شده بودند، تا 12 هفته پس از دوز دوم، جهش‌ها و تغییرات‌شان را ادامه می‌دهند. در نتیجه آنتی‌بادی‌های حاصل از آنها ممکن است کروناویروس‌های مختلف از جمله ویروس سرماخوردگی رایج را نیز تشخیص دهد.

گوئل و جان‌وِری، ایمونولوژیست دانشگاه پنسیلوانیا و همکاران‌شان مشاهده کردند شش ماه پس از واکسیناسیون، تعداد سلول‌های خاطره «بی» افراد صرفا واکسینه‌شده، همچنان در حال رشد است و ظرفیت بیشتری برای خنثی‌سازی انواع مختلف ایجاد می‌کند.

سطح آنتی‌ بادی پس از واکسیناسیون کاهش پیدا می‌کند، اما اگر این سلول‌ها مجددا با ویروس سارس-کوو-2 روبه‌رو شوند، قاعدتا باید بتوانند آنتی‌بادی تولید کنند.

گوئل در این رابطه توضیح می‌دهد: «واقعیت این است که پس از واکسیناسیون، مجموعه‌ای از سلول‌های خاطره «بی» با کیفیت بالا دارید که در صورت مواجه‌شدن دوباره با این آنتی‌ژن برای محافظت از شما آمادگی دارند.»

عسل اخویان طهرانی - دانش / روزنامه جام جم