زبان معیار ، دغدغه شیرین رسانه ملی
امید جلوداریان، تحصیلکرده ادبیات فارسی، پژوهشگر، مدرس و ویراستار سال‌هاست که با دغدغه زبان مادری‌مان و ترویج به‌کارگیری معادل‌های مناسب فارسی به‌جای واژه‌های رایج انگلیسی در گفتار، به تهیه گزارش در رسانه‌ملی می‌پردازد. کلام مسئولان کشور، مدیران و برنامه‌های سازمان صداوسیما زیر ذره‌بین نقد اوست. البته جلوداریان مدتی است با افزودن بخش‌های جدید به «گزارش زبان معیار» دریچه تازه‌ای را برای ارتباط با مخاطبان رسانه‌ملی و فرهنگ‌سازی گشوده است.
در بزرگداشت ابوالفضل بیهقی، تاریخنگار و نویسنده شهیر ایرانی که با عنوان روز ملی نثر پارسی نام‌گذاری شده است با وی درباره شیوه‌های ترویج درست‌نویسی دررسانه و بخش‌های خبری گپ زدیم و از نتایج میدانی گزارش‌های معروف او پرسیدیم.
صداوسیما چند سالی است بیش از گذشته به ترویج زبان فارسی از زوایای مختلف نظیر پخش برنامه‌های ادبی، به‌کار‌نبردن واژگان بیگانه و ... می‌پردازد. درست‌نویسی یکی از مباحثی است که این روزها به‌ویژه در شبکه‌های اجتماعی مجازی بسیار نادیده گرفته می‌شود. رسانه‌ملی در این زمینه چطور می‌تواند فرهنگ‌ساز و مؤثر باشد؟
قطعا مؤثر خواهد بود، اما باید در نظر داشته باشیم که درست‌نویسی فارسی بیشتر جنبه آموزشی دارد. ما معمولا در معاونت سیاسی به کارهایی می‌پردازیم که سویه خبری داشته باشد. همین گزارش زبان معیار را طوری برنامه‌ریزی کردم که رویکرد خبری‌اش حفظ شود. درست‌نویسی در حوزه کارهای شبکه آموزش یا دیگر شبکه‌هاست. مثلا در قالب میان‌برنامه‌ای که برای احکام طراحی شده است، می‌توان به این موضوع نیز پرداخت و آن را اشاعه داد.
البته همین روزها در این زمینه شبکه دوی سیما برنامه «دو نقطه» را دارد که به زبان فارسی می‌پردازد و بخشی از آن درست‌نویسی است.
این برنامه نکات خوبی را به نوجوانان و دانش‌آموزان ارائه می‌دهد که تاثیر مثبتی روی گروه‌های سنی مختلف علاقه‌مند دارد، اما به نظرم جنبه سرگرمی آن می‌توانست قوی‌تر باشد. برنامه‌های دیگری هم در شبکه‌ها با موضوع‌هایی از این دست، در حال تولید یا پخش است.
سبک گزارش‌هایی که برای رسانه‌ملی تولید می‌کنید نمایانگر دغدغه همیشگی شما نسبت به زبان فارسی است. این دغدغه ریشه در تحصیلات‌تان دارد یا دلیل دیگری هم هست که شما را به این سمت سوق می‌دهد؟
بخشی از آن مرتبط به تحصیلات و علاقه شخصی بنده است. من در این حوزه درس خواندم و دکترای ادبیات فارسی دارم. از قدیم و پیش از این‌که سال ۸۱ یا ۸۲ وارد سازمان صداوسیما شوم، دغدغه زبان و ادبیات فارسی را داشتم، اما الان شکوفا شده است. تلاش کردم بخشی از این دغدغه را از طریق تألیف کتاب شکوفا کرده و بر همکارانم در سازمان تأثیر بگذارم. همچنین، چند سالی است که با ارائه سلسله‌گزارش‌های زبان معیار، این موضوع را با مخاطبان در میان می‌گذارم. اما بخش عمده‌ای از این دغدغه به سند تحول سازمان صداوسیما بازمی‌گردد. در این سند تاکید شده که به زبان و ادبیات فارسی اهمیت داده شود. وقتی که این سند در دست‌مان است، خیلی کار هموار می‌شود و ما با انگیزه و سرعت بیشتری جلو می‌رویم. همچنین دو قانون و سند بالادستی قوی در این زمینه داریم: یکی قانون ممنوعیت به‌کارگیری اسامی، عناوین و اصطلاحات بیگانه مصوب سال ۱۳۷۵ است که آیین‌نامه اجرایی آن سال۱۳۷۸ ابلاغ شد. دیگری هم اصل ۱۵قانون اساسی است که به‌صراحت اشاره می‌کند زبان و خط رسمی مافارسی است وباید پاس داشته شود.ازنظر فرهنگی نیز زبان جزوعوامل هویت ماایرانیان وجزو دغدغه‌های رهبر معظم انقلاب است. پس از جوانب مختلف که به این موضوع نگاه می‌کنیم، می‌بینیم جا دارد در قالب گزارش و دیگر برنامه‌های رسانه‌ملی به مبحث زبان فارسی بپردازیم. اگر رسانه اصلی کشور به این موضوع نپردازد جای تامل و سؤال دارد.
تمرکز گزارش‌های شما در این سال‌ها بیشتر بر جلوگیری از به‌کارگیری واژه‌های بیگانه و معرفی جایگزین‌های مناسب قرار داشت، ولی این روزها با تغییراتی همراه شده است. چه شد که به این تغییرات رسیدید؟
بعد از جنگ تحمیلی ۱۲روزه فاصله‌ای افتاد و من حدود دو ماه گزارش نداشتم. بعد از این فرصت، سعی کردم به گزارش‌هایم تنوع بدهم. بخشی به‌نام «داغ‌های شعر هفته» به گزارش‌هایم اضافه شده است. در این بخش با کمک حوزه هنری و دیگر دستگاه‌ها، جست‌وجو می‌کنیم چه موضوعی در هفته گذشته بیشتر دغدغه شعرا بوده و درباره آن شعر گفته‌اند. این شاعران را در گزارش می‌آوریم. مثلا اخیرا داغ‌های شعر به وطن اختصاص داشت، هفته قبلی‌اش درباره بیماران پروانه‌ای بود و پیش از آن از مقاومت و فلسطین گفتیم. موضوع جالب دیگری که در این گزارش به آن پرداختیم این بود که زبان فارسی، زبان مقاومت شده است. در کشورهای دنیا به زبان فارسی می‌گفتند «مرگ بر اسرائیل». موارد متنوعی به گزارش‌ها اضافه شده است و همچنان بخش واژگان بیگانه در گفتار مسئولان را هم داریم. درمجموع بازخوردهای خوب زیادی داشتیم.
با توجه به این‌که سال‌هاست گزارش‌هایی در زمینه پاسداشت زبان فارسی روی آنتن می‌برید، تا امروز نتیجه‌ای عملی از آن در سطح جامعه یا تصمیم‌های مسئولان شاهد بودید؟
در این زمینه موفقیت‌هایی داشتم. مثلا قرار بود پلاک خودروها لاتین شود. من ۳ ــ ۲ هفته می‌شود که با افراد مرتبط ازجمله آقای حدادعادل، دبیر شورای پاسداشت زبان فارسی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و نمایندگان مجلس مصاحبه گرفتم که گفتند این موضوع خلاف قانون است. الان سردار حسینی اعلام کردند قضیه لاتینی‌شدن، منتفی است. موارد خیلی زیادی از این دست تاثیرگذاری‌‌ها داریم. مثلا نام خودروهایی که داخل ایران تولید می‌شود، قبل از شروع گزارش های ما به انگلیسی نوشته می‌شد. با تولید چند گزارش و مصاحبه در این زمینه، سرانجام آنها به فارسی تغییر پیدا کردند. خودروهایی که ویژند ایران است باید کلمه‌ای که برایش انتخاب می‌کنند فارسی باشد. همچنین، تابلوهای ورودی شهرها پیش‌تر تنها به زبان انگلیسی نوشته می‌شدند. با پیگیری‌های انجام‌شده، نام شهرهایی مانند آبسرد، سوادکوه و غیره اکنون در کنار نام‌های انگلیسی به زبان فارسی نیز درج می‌شود. شهرداران و فرمانداران از این پیشنهاد استقبال کردند.بدون این‌که بخواهیم با چماق قانون سراغ این موارد برویم، فقط از جنبه فرهنگی وارد شدیم و از قدرت رسانه استفاده کردیم تا موفقیت‌هایی را به‌دست‌آوردیم. در میان مردم هم به‌ندرت بازخورد منفی دیدم؛ غالبا از این کار فرهنگی که حافظ زبان فارسی است استقبال می‌کنند.
با توجه به «روز ملی نثر پارسی» و حوزه کاری شما می‌توان به بحث درست‌نویسی در بخش‌های خبری پرداخت که نتیجه آن را در گفتار گویندگان می‌بینیم. در این خصوص شما جزو موافقان خبرنویسی به سبک محاوره‌ای هستید یا پایبند به سنت؟
ابتدا دوست دارم با توجه به این مناسبت از تاریخ بیهقی بگویم که در حوزه نثر فارسی با اندکی اختلاف هم‌رده گلستان سعدی یا کلیله‌ودمنه است. طبیعتا وقتی اثری این‌قدر مهم باشد جا دارد که روزی به صاحب آن اختصاص داده شود. بیهقی، مورخ است اما کتابش جنبه ادبی هم دارد. تاریخ بیهقی دارای نثری زیبا و ساده است و واژه عربی کمتر در آن دیده می‌شود. یک‌جورهایی و با اغماض می‌توان گفت آنچه شاهنامه در نظم دارد، تاریخ بیهقی به نثر دارد. برسیم به بحث خبرنویسی و این‌که بهتر است به سبک رسمی بنویسیم یا ادبیات گفتاری؟ این بستگی به نوع خبر و بخش خبری دارد. باید دید رسمی است یا غیررسمی. مثلا در خبر ۲۱ یا ۱۴ نباید توقع داشته باشیم که از ادبیات گفتاری استفاده شود، چون بخش‌های خبری رسمی هستند. البته لازم نیست خیلی نوشتار و گفتار خشک هم باشد. گوینده، متن خبر را به صورت مکتوب در اختیار دارد. پس در رسانه، به‌ویژه خبر همه گفتارها مبنای نوشتاری دارد. این نوشتار اگر خبر ۲۱ و ۱۴ باشد به سمت رسمی‌شدن می‌رود، اما در خبر ۲۰:۳۰ یا اگر یادتان باشد بخش خبری ساعت ۲۰ شبکه خبر فضا کمی غیررسمی‌تر بود و از ادبیات گفتاری استفاده می‌شد. البته مفهوم ادبیات گفتاری هم خاص و بحث درباره آن بسیار است. بعضی‌ها فکر می‌کنند با شکستن فعل، ادبیات گفتاری می‌شود؛ اما این‌طور نیست. مثلا می‌گویند «رئیس سازمان انرژی اتمی امشب به وین می‌ره.» نباید به بهانه برقراری ارتباط صمیمانه با مخاطب از ادبیات عامیانه استفاده و فعل‌ها شکسته شود. ارتباط صمیمانه خیلی هم خوب است اما راه آن فقط شکستن فعل نیست، چون به زبان آسیب می‌زند. باید از زبانی استفاده کنیم که اگر محاوره هم هست نزدیک به زبان معیار باشد.
صداوسیما چند سالی است بیش از گذشته به ترویج زبان فارسی از زوایای مختلف نظیر پخش برنامه‌های ادبی، به‌کار‌نبردن واژگان بیگانه و ... می‌پردازد. درست‌نویسی یکی از مباحثی است که این روزها به‌ویژه در شبکه‌های اجتماعی مجازی بسیار نادیده گرفته می‌شود. رسانه‌ملی در این زمینه چطور می‌تواند فرهنگ‌ساز و مؤثر باشد؟
قطعا مؤثر خواهد بود، اما باید در نظر داشته باشیم که درست‌نویسی فارسی بیشتر جنبه آموزشی دارد. ما معمولا در معاونت سیاسی به کارهایی می‌پردازیم که سویه خبری داشته باشد. همین گزارش زبان معیار را طوری برنامه‌ریزی کردم که رویکرد خبری‌اش حفظ شود. درست‌نویسی در حوزه کارهای شبکه آموزش یا دیگر شبکه‌هاست. مثلا در قالب میان‌برنامه‌ای که برای احکام طراحی شده است، می‌توان به این موضوع نیز پرداخت و آن را اشاعه داد.
البته همین روزها در این زمینه شبکه دوی سیما برنامه «دو نقطه» را دارد که به زبان فارسی می‌پردازد و بخشی از آن درست‌نویسی است.
این برنامه نکات خوبی را به نوجوانان و دانش‌آموزان ارائه می‌دهد که تاثیر مثبتی روی گروه‌های سنی مختلف علاقه‌مند دارد، اما به نظرم جنبه سرگرمی آن می‌توانست قوی‌تر باشد. برنامه‌های دیگری هم در شبکه‌ها با موضوع‌هایی از این دست، در حال تولید یا پخش است.
سبک گزارش‌هایی که برای رسانه‌ملی تولید می‌کنید نمایانگر دغدغه همیشگی شما نسبت به زبان فارسی است. این دغدغه ریشه در تحصیلات‌تان دارد یا دلیل دیگری هم هست که شما را به این سمت سوق می‌دهد؟
بخشی از آن مرتبط به تحصیلات و علاقه شخصی بنده است. من در این حوزه درس خواندم و دکترای ادبیات فارسی دارم. از قدیم و پیش از این‌که سال ۸۱ یا ۸۲ وارد سازمان صداوسیما شوم، دغدغه زبان و ادبیات فارسی را داشتم، اما الان شکوفا شده است. تلاش کردم بخشی از این دغدغه را از طریق تألیف کتاب شکوفا کرده و بر همکارانم در سازمان تأثیر بگذارم. همچنین، چند سالی است که با ارائه سلسله‌گزارش‌های زبان معیار، این موضوع را با مخاطبان در میان می‌گذارم. اما بخش عمده‌ای از این دغدغه به سند تحول سازمان صداوسیما بازمی‌گردد. در این سند تاکید شده که به زبان و ادبیات فارسی اهمیت داده شود. وقتی که این سند در دست‌مان است، خیلی کار هموار می‌شود و ما با انگیزه و سرعت بیشتری جلو می‌رویم. همچنین دو قانون و سند بالادستی قوی در این زمینه داریم: یکی قانون ممنوعیت به‌کارگیری اسامی، عناوین و اصطلاحات بیگانه مصوب سال ۱۳۷۵ است که آیین‌نامه اجرایی آن سال۱۳۷۸ ابلاغ شد. دیگری هم اصل ۱۵قانون اساسی است که به‌صراحت اشاره می‌کند زبان و خط رسمی مافارسی است وباید پاس داشته شود.ازنظر فرهنگی نیز زبان جزوعوامل هویت ماایرانیان وجزو دغدغه‌های رهبر معظم انقلاب است. پس از جوانب مختلف که به این موضوع نگاه می‌کنیم، می‌بینیم جا دارد در قالب گزارش و دیگر برنامه‌های رسانه‌ملی به مبحث زبان فارسی بپردازیم. اگر رسانه اصلی کشور به این موضوع نپردازد جای تامل و سؤال دارد.
تمرکز گزارش‌های شما در این سال‌ها بیشتر بر جلوگیری از به‌کارگیری واژه‌های بیگانه و معرفی جایگزین‌های مناسب قرار داشت، ولی این روزها با تغییراتی همراه شده است. چه شد که به این تغییرات رسیدید؟
بعد از جنگ تحمیلی ۱۲روزه فاصله‌ای افتاد و من حدود دو ماه گزارش نداشتم. بعد از این فرصت، سعی کردم به گزارش‌هایم تنوع بدهم. بخشی به‌نام «داغ‌های شعر هفته» به گزارش‌هایم اضافه شده است. در این بخش با کمک حوزه هنری و دیگر دستگاه‌ها، جست‌وجو می‌کنیم چه موضوعی در هفته گذشته بیشتر دغدغه شعرا بوده و درباره آن شعر گفته‌اند. این شاعران را در گزارش می‌آوریم. مثلا اخیرا داغ‌های شعر به وطن اختصاص داشت، هفته قبلی‌اش درباره بیماران پروانه‌ای بود و پیش از آن از مقاومت و فلسطین گفتیم. موضوع جالب دیگری که در این گزارش به آن پرداختیم این بود که زبان فارسی، زبان مقاومت شده است. در کشورهای دنیا به زبان فارسی می‌گفتند «مرگ بر اسرائیل». موارد متنوعی به گزارش‌ها اضافه شده است و همچنان بخش واژگان بیگانه در گفتار مسئولان را هم داریم. درمجموع بازخوردهای خوب زیادی داشتیم.
با توجه به این‌که سال‌هاست گزارش‌هایی در زمینه پاسداشت زبان فارسی روی آنتن می‌برید، تا امروز نتیجه‌ای عملی از آن در سطح جامعه یا تصمیم‌های مسئولان شاهد بودید؟
در این زمینه موفقیت‌هایی داشتم. مثلا قرار بود پلاک خودروها لاتین شود. من ۳ ــ ۲ هفته می‌شود که با افراد مرتبط ازجمله آقای حدادعادل، دبیر شورای پاسداشت زبان فارسی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و نمایندگان مجلس مصاحبه گرفتم که گفتند این موضوع خلاف قانون است. الان سردار حسینی اعلام کردند قضیه لاتینی‌شدن، منتفی است. موارد خیلی زیادی از این دست تاثیرگذاری‌‌ها داریم. مثلا نام خودروهایی که داخل ایران تولید می‌شود، قبل از شروع گزارش های ما به انگلیسی نوشته می‌شد. با تولید چند گزارش و مصاحبه در این زمینه، سرانجام آنها به فارسی تغییر پیدا کردند. خودروهایی که ویژند ایران است باید کلمه‌ای که برایش انتخاب می‌کنند فارسی باشد. همچنین، تابلوهای ورودی شهرها پیش‌تر تنها به زبان انگلیسی نوشته می‌شدند. با پیگیری‌های انجام‌شده، نام شهرهایی مانند آبسرد، سوادکوه و غیره اکنون در کنار نام‌های انگلیسی به زبان فارسی نیز درج می‌شود. شهرداران و فرمانداران از این پیشنهاد استقبال کردند.بدون این‌که بخواهیم با چماق قانون سراغ این موارد برویم، فقط از جنبه فرهنگی وارد شدیم و از قدرت رسانه استفاده کردیم تا موفقیت‌هایی را به‌دست‌آوردیم. در میان مردم هم به‌ندرت بازخورد منفی دیدم؛ غالبا از این کار فرهنگی که حافظ زبان فارسی است استقبال می‌کنند.
با توجه به «روز ملی نثر پارسی» و حوزه کاری شما می‌توان به بحث درست‌نویسی در بخش‌های خبری پرداخت که نتیجه آن را در گفتار گویندگان می‌بینیم. در این خصوص شما جزو موافقان خبرنویسی به سبک محاوره‌ای هستید یا پایبند به سنت؟
ابتدا دوست دارم با توجه به این مناسبت از تاریخ بیهقی بگویم که در حوزه نثر فارسی با اندکی اختلاف هم‌رده گلستان سعدی یا کلیله‌ودمنه است. طبیعتا وقتی اثری این‌قدر مهم باشد جا دارد که روزی به صاحب آن اختصاص داده شود. بیهقی، مورخ است اما کتابش جنبه ادبی هم دارد. تاریخ بیهقی دارای نثری زیبا و ساده است و واژه عربی کمتر در آن دیده می‌شود. یک‌جورهایی و با اغماض می‌توان گفت آنچه شاهنامه در نظم دارد، تاریخ بیهقی به نثر دارد. برسیم به بحث خبرنویسی و این‌که بهتر است به سبک رسمی بنویسیم یا ادبیات گفتاری؟ این بستگی به نوع خبر و بخش خبری دارد. باید دید رسمی است یا غیررسمی. مثلا در خبر ۲۱ یا ۱۴ نباید توقع داشته باشیم که از ادبیات گفتاری استفاده شود، چون بخش‌های خبری رسمی هستند. البته لازم نیست خیلی نوشتار و گفتار خشک هم باشد. گوینده، متن خبر را به صورت مکتوب در اختیار دارد. پس در رسانه، به‌ویژه خبر همه گفتارها مبنای نوشتاری دارد. این نوشتار اگر خبر ۲۱ و ۱۴ باشد به سمت رسمی‌شدن می‌رود، اما در خبر ۲۰:۳۰ یا اگر یادتان باشد بخش خبری ساعت ۲۰ شبکه خبر فضا کمی غیررسمی‌تر بود و از ادبیات گفتاری استفاده می‌شد. البته مفهوم ادبیات گفتاری هم خاص و بحث درباره آن بسیار است. بعضی‌ها فکر می‌کنند با شکستن فعل، ادبیات گفتاری می‌شود؛ اما این‌طور نیست. مثلا می‌گویند «رئیس سازمان انرژی اتمی امشب به وین می‌ره.» نباید به بهانه برقراری ارتباط صمیمانه با مخاطب از ادبیات عامیانه استفاده و فعل‌ها شکسته شود. ارتباط صمیمانه خیلی هم خوب است اما راه آن فقط شکستن فعل نیست، چون به زبان آسیب می‌زند. باید از زبانی استفاده کنیم که اگر محاوره هم هست نزدیک به زبان معیار باشد.
تازه ها
پیشنهاد سردبیر
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
جنبش مردمی سوریه
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
زمان دیپلماسی برای حمایت از مقاومت
عضو دفتر حفظ و نشر آثار رهبر انقلاب در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح کرد
