مشایه در معنای لغوی یعنی پیادهروی، اما در معنای اصطلاحی، چیزی غیر از پیادهروی است؛ اینکه یکباره جمعیت کثیری به عزم زیارت پای پیاده به جاده بزنند، یکسری پذیرایی کنند و اسکان بدهند و مدینهای فاضله بسازند خالی از طبقه و شأنیت فردی، اتفاقی که جواد تشکری، مدیر رادیو اربعین و گوینده آن یک «ابررسانه» میخواندش آنجا که در گفتگو با جامجم میگوید: «اربعین خود بزرگترین رسانه عالم است، میلیونها نفر زیر این آفتاب داغ، از نجف اشرف تا کربلا حولوحوش ۸۰ کیلومتر را پیاده طی میکنند و هر کدامشان، هر یک نفر از این میلیونها نفر، خود یک رسانه است و جمعشان یک ابررسانه»، اما هشداری هم میدهد و وظیفهای را هم یادآوری میکند؛ ما شاهد یک بایکوت خبری در مورد این ابررسانه هستیم و در این بایکوت خبری وظیفه رسانهملی و وظیفه خانواده بزرگ صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران این است که منعکسکننده شور و حال مردم در مشایه باشند.
اتفاقی که برای هشتمین سال پیاپی در رادیو اربعین رخ میدهد و در کنار اطلاعرسانی به مسائل تبیینی هم میپردازد و هم، میکوشد حالوهوای مشایه را به جاماندگان ارائه کند و هم، چنان که مسافری عزیز در راه داشته باشد از لحظه حرکت به سمت قرارگرفتن در مسیر پیادهروی اربعین تا پایان، مسافرش را همراهی میکند. در کنار این، اتفاقات تازهای هم در اردیو اربعین رخ داده است که از جمله آنها میتوان به شکلگیری بخش «بانوی حرم» و همچنین بخشی ویژه کودکان اشاره کرد. آنچه در ادامه میخوانید حاصل گفتوگویی است با جواد تشکری، مدیر رادیو اربعین و گوینده آن، فاطمه نیرومند و شیده معاونی هر دو از گویندگان پیشکسوت و شناختهشده، سجاد کلبادینژاد، تهیهکننده، احسان مجدی، دستیار تهیه و هماهنگی و رضا شایانی، صدابردار که در همگی در استودیوی رادیو اربعین انجام شده است.
اولین رسالت رادیو اربعین؛ اطلاعرسانی
جواد تشکری، مدیر رادیو اربعین و همچنین گوینده این رادیو در پاسخ به این سؤال که تفاوت برنامههای رادیو اربعین در سال جاری با هفت سال پیشین که شاهد روی آنتن رفتنش بودیم در چیست، به جامجم چنین میگوید: «همانطور که میدانید سال گذشته و سال پیش از آن، به علت شیوع ویروس کرونا، محدودیتهایی برای پیادهروی اربعین بهوجود آمد و بنا بر این بود که دوستان متمایل به انجام این سفر، صرفا از طریق هوایی اقدام کنند، اما امسال با توجه به این که شاهد فروکش کردن شیوع کرونا و وضعیتی بهتر بودیم با متقاضیانی مواجه شدیم که دو سال پیاپی چشم انتظار رفتن به این سفر بودند و همانطورکه پیشبینی میشد خیل عظیمی از هموطنانمان راهی سفر اربعین شدند و ما نیز بر همین اساس برنامهریزیهایی انجام دادیم تا بتوانیم به شیوهای بهتر به اطلاعرسانی بپردازیم.»
او در ادامه توضیح میدهد: «ما با دوستانمان در کمیتههای مختلف ستاد مرکزی اربعین حسینی و وزارت کشور و مسئولانی که در این راه به هر شکل میتوانستند کمک حالمان باشند، جلساتی متعدد برپا کردیم و به این نتیجه رسیدیم که با توجه به رسالتمان در حوزه اطلاعرسانی، به یاری دوستانمان در واحد مرکزی خبر، در رادیو اربعین برای اولینبار، هر نیمساعت یکبار شاهد روی آنتن رفتن یک بخش خبری باشیم و در آن تازهترین و دست اولترین اخبار مربوط به اربعین حسینی را بشنویم. به همین دلیل امسال زمانی که تحولاتی سیاسی در عراق رخ داد و به بسته شدن مرزها منجر شد اولین جایی که در این مورد اطلاعرسانی کرد، ما بودیم. مجددا هنگامی که در مرزها شاهد ازدحام جمعیت و ترافیک و مشکلاتی برای زائران بودیم و آن سوی مرز، طرف عراقی به علت این ازدحام جمعیت و فراهم نبودن زیرساخت لازم جهت حملونقل ناچار به تعطیلی حتی چند ساعته مرزها شد مجددا ما نخستین رسانهای بودیم که در این خصوص اطلاعرسانی کردیم و از مردم خواستیم در مهران، چذابه، شلمچه، خسروی، باشماق و تمرچین به موکبها برگردند. در موردی دیگر قرار بر این بود که موکبداران ایرانی که قرار است با ماشینهایشان مواد غذایی و وسایل مورد نیاز را به دست حاضران در پیادهروی اربعین برسانند به شکل متمرکز از مرز سومار خارج شوند و اطلاعرسانی در این مورد نیز مجددا در اولین رسانهای که مطرح شد، رادیو اربعین بود و تلاش کردیم ماشین موکبداران را به مرز سومار هدایت کنیم. همچنین با اعلام رسمی بازگشایی مرزها که با روی خط آمدن احمد وحیدی، وزیر محترم کشور، حسین اشتری، فرماندهی محترم نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران و احمدعلی گودرزی، فرماندهی محترم مرزبانی نیروی انتظامی روی خط رادیو اربعین همراه بود کوشیدیم آخرین اخبار و اطلاعات را به سمعونظر مردم برسانیم.»
این گوینده رادیو اربعین ادامه میدهد: «در کنار این اطلاعرسانی، بچههای زحمتکش فنی سازمان، فضایی را فراهم کردند تا ما فرستندهای را در مسیر نجف به کربلا مستقر کنیم و به همین دلیل زائران حضرت سیدالشهدا (ع) جدا از اینکه میتوانند ما را از طریق اینترنت در «ایرانصدا» دنبال کنند میتوانند روی تلفنهای همراهشان هم به پیگیری رادیو بپردازند و در ایران روی موج ۹۵ ممیز ۵ و در عراق روی موج ۹۰ ممیز ۹ مخاطب ما باشند. همچنین طی هماهنگی با هلالاحمر و موکبداران ایرانی توانستیم برای اطلاعرسانی بیشتر به کسانی که در حال طی کردن این مسیر هستند از باندهای بیرونی موکبها نیز صدای رادیو اربعین را بشنویم. از سوی دیگر با توجه به گرمای هوا و این که عموم زائران ترجیح میدهند شبها طیطریق کنند و روزشان را در موکبها بگذرانند، اطلاعرسانی درون موکبها نیز از طریق رادیو اربعین در حال انجام است. آنچه ما امسال به مردم عزیزمان گفتیم این بود که شما چشم و گوش رادیو اربعین باشید، شما زائر ــ خبرنگار یا زائر ــ گزارشگر ما باشید و به ضرس قاطع میتوانم بگویم بسیاری از مشکلات برهمین اساس مرتفع شد.»
گام دوم؛ مسائل تبیینی
اینها فعالیتهای شبکه رادیویی اربعین در ارتباط با مسأله اطلاعرسانی را شکل میدهد، اما جواد تشکری در ارتباط با مسائل تبیینی که امسال از رادیو اربعین میشنویم، چنین میگوید: «ما تلاش کردیم همه اقشار جامعه را درگیر کنیم و از جمله نمونههای آن این که امسال، برای نخستین بار در رادیو اربعین، بعد از آن که هفت سال از آغاز به کار این رادیو میگذرد، برنامه ویژهای برای بانوان طراحی کردیم. چرا که بسیاری از زائران حضرت سیدالشهدا (ع) در این روزها بانوانی هستند که در این مسیر طی طریق میکنند و بانوی حرم عنوان ویژهبرنامهای است که برای این عزیزان تدارک دیده شده است و هر روز ساعت ۱۴ به تهیهکنندگی مینا نیکانیک و با گویندگی فاطمه نیرومند، گوینده و دوبلور پیشکسوت روی آنتن رادیو اربعین میرود و در ادامه این برنامه، به کودکان و نوجوانان حرم میرسیم و برنامهای شامل بحثهای تبیینی و معارفی به نشان همراهی رادیو اربعین با کودکان، با گویندگی دیگر گوینده و مجری پیشکسوت، شیده معاونی ویژه این عزیزان روی آنتنمیرود.»
رادیو اربعین، حلقه اتصال مسئولان و مردم
او با بیان این که «تا آنجا که اطلاعات و دانش من اجازه میدهد، به نظرم رادیو اربعین بزرگترین و خاصترین رسانه تعاملی مشکلگشا در سطح جهان است» ادامه میدهد: «این که شنونده من پیامک میفرستد و من تلاش میکنم کمتر از یک ساعت بعد پاسخ پرسشی را که او در پیامک خود مطرح کرده است از مسئول مربوطه دریافت کنم نشاندهنده تعامل من با آن مسئول و آن شنونده است و نشاندهنده این که رادیو اربعین حلقه اتصال مسئولان و مردم است، اما اگر آن مسئول پاسخگو نبود چه؟ اگر اعلام کرد که این اتفاق مرتبط با حوزه کاری او نیست چه؟ آنقدر پیگیری خواهیم کرد تا سرانجام به نتیجه برسیم. ما تلاش میکنیم این مشکلگشایی را سرلوحه کار خود قرار دهیم. علت همراهی مردم با رادیو اربعین، علت این که مردم رادیو اربعین را از خودشان میدانند و این رسانه در این روزها و شبها پرمخاطبترین و پرشنوندهترین رسانه است فقط در مردمیبودن آن است و مردم، چون ما را از خود میدانند با ما همراهی میکنند. چون میدانند ما به دنبال تحقق مطالباتشان هستیم. ما همچنین تلاش میکنیم منعکسکننده عشق، شور و شیدایی حاکم بر مسیر پیادهروی اربعین برای همه کسانی باشیم که امکان حضور در این رویداد را نداشته، اما دوست داشتهاند که در مسیر رسیدن به حرم امام حسین (ع) حرکت کنند و برایشان قشنگ است که بدانند دیگران چه میکنند.»
اربعین؛ ابررسانهای بیحد و مرز
جواد تشکری با بیان این که من گمان میکنم امسال رادیو اربعین با همه سالهای گذشته تفاوت دارد و دلیلش همین همراهی مردم است، میافزاید: «شما میتوانید به حاشیه میدان انقلاب یا روبهروی فرودگاه امامخمینی (ره) و چند نقطه دیگر از سطح شهر تهران مراجعه کنید و رادیوهایی حجمی را ببینید که با پیگیری من و همکارانم از سوی سازمان زیباسازی شهرداری تهران، در این نقاط نصب شدهاست. ماکتهای رادیویی بزرگی که روی آنها نام زیبای سیدالشهدا (ع) نوشته شدهاست و درونشان باندهایی هست که صدای رادیو اربعین به صورت شبانهروزی از آنها به گوش میرسد و مردم با آنها ارتباط برقرار میکنند. به نظر ما، اربعین بزرگترین رسانه عالم است. میلیونها نفر زیر این آفتاب داغ، از نجف اشرف تا کربلا حول و حوش ۸۰ کیلومتر را پیاده طی میکنند، که هر کدامشان، هر یک نفر از این میلیونها نفر، خود یک رسانه است و جمعشان یک ابررسانه که در هیچ جای دنیا نمیتوان نمونه مشابه آن را مشاهده کرد. هرچند شاهد یک بایکوت خبری در موردش هستیم که وظیفه رسانهملی یا خانواده بزرگ صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران این بوده و خواهدبود که منعکسکننده شور و حال مردم در این مسیر باشد. ما امیدواریم بتوانیم به رسالتی که بر عهده داریم، به خوبی عمل کنیم.»
چشمانداز رادیو اربعین؛ اجرا از کربلا
سجاد کلبادینژاد، یکی از تهیهکنندگان رادیو اربعین است که از ابتدای راهاندازیاش با آن همراه بوده و همکاریاش با این رسانه را تا امروز ادامه داده است. او صحبتهایش را اینطور شروع میکند: «من در چهار سال اول فعالیت رادیو اربعین بهعنوان دستیار تهیه بودم و در چهار سال اخیر در کسوت تهیهکننده. ما امسال شاهد تغییراتی ویژه در رادیو اربعین هستیم، زیرا پیادهروی اربعین امسال شور و هیجان دیگری دارد، بهخصوص به این علت که در دو سال گذشته بهدلیل شیوع کرونا هیچچیز آنطور که باید و شاید سر جای خود نبود. امسال بعد اطلاعرسانی در رادیو اربعین بیش از پیش شده است و هر نیمساعت بخش خبری داریم. همچنین مرتب با مسئولان و گزارشگران ارتباط برقرار میکنیم و از حالوهوای پیادهروی زائران امامحسین (ع) میپرسیم.» این تهیهکننده که رویکرد امسال رادیو اربعین را حرکت به سمت اطلاعرسانی ذکر میکند، میافزاید: «مباحث مطرح شده در برنامههای رادیو اربعین بسیار گسترده است و سعی کردهایم مرتب از مسئولان، دغدغهها و مطالبات مردم را پیگیری و مشکلات را طرح و حل کنیم. مخاطبان برنامه مرتب بهواسطه پیامک با ما در ارتباط هستند و مشکلات را انعکاس میدهند و ما هم طرح میکنیم. در رادیو اربعین سعی میکنیم حالوهوای پیادهروی اربعین را برای کسانی که نرفتند و جا ماندند، توصیف کنیم و در تماسهایی که مردم با ما دارند اعلام میکنند حال دلشان، حسینی و کربلایی شده است.»
کلبادینژاد، کار در رادیو اربعین را دلی توصیف میکند و ادامه میدهد: «کار در رادیو اربعین بسیار دلی است، انگار که همه دست به دست هم میدهند تا اتفاق را به بهترین شکل نشان بدهند. من چشمانداز روشنی برای رادیو اربعین در سالهای آتی میبینم و احساس میکنم روزی میشود که همه برنامههای رادیو اربعین از کربلا پخش شود.»
چالشهای هماهنگی
احسان مجدی، با اشاره به اینکه دومین سال متوالی است که بهعنوان هماهنگکننده و دستیار تهیه با رادیو اربعین همکاری دارد، ادامه میدهد: «هماهنگی دو وظیفه عمده و مهم دارد. یکی اینکه مسئول هماهنگی بین گروههای برنامهساز است و دیگری هماهنگکننده مهمانان برنامه و اینکه چه ساعتی آنها را روی خط بیاورد یا به شکل حضوری میزبانشان باشد. اتفاقی که گرچه در ظاهر ساده است، اما در عمل اینگونه نیست و نیازمند توانایی تصمیمگیری در لحظه است، زیرا گاهی هماهنگیهای انجام شده طبق برنامه پیش نمیرود و به همین دلیل هماهنگکننده باید همیشه در صحنه حاضر باشد.» او درباره چالشهای هماهنگی در رادیو اربعین که ارتباطهای زنده با کربلا آن را سختتر هم میکند، چنین میگوید: «این موضوع کار هماهنگکننده را سختتر میکند، زیرا ما زمانی را برای مصاحبه با شخصی هماهنگ میکنیم و بعد در همان زمان اتفاقی میافتد و نمیتوان ارتباط تلفنی برقرار کرد و بعد از ارتباط گرفتن در زمانی دیگر، آن شخص دیگر نمیتواند صحبت کند؛ بنابراین هماهنگکننده در این لحظات باید آماده باشد تا مهمان دیگری را بهعنوان جایگزین داشته باشد. از سوی دیگر هماهنگکننده موظف است در طول برنامه مرتب اخبار را رصد کند که اگر اتفاقی رخ داد به تهیهکننده و گوینده اطلاع دهد تا در برنامه مطرح شود یا همان لحظه مسئول مرتبط را روی خط بیاورد. در مجموع همه این موارد همراه با چالشهای سنگین است.»
مجدی در پاسخ به این سؤال که با توجه به آن که رادیو اربعین مسئولان مرتبط بسیاری را روی خط میآورد تا درباره مشکلاتی که زائران با آنها روبهرو هستند، صحبت کنند، آیا برای حضور این مسئولان نیز با مشکلاتی مواجه بودهاند یا خیر، توضیح میدهد: «بله به هر حال هماهنگ کردن مسئولان کار راحتی نیست و باید هماهنگکننده او را مجاب نماید تا درباره موضوع صحبت کند. همچنین با تغییر دولت، مسئولان تغییر میکنند و پیدا کردن شماره تلفنها خودش داستانی دیگر دارد. در مجموع همه این موارد کار را سخت میکند، اما درباره احساس شخصیام باید بگویم فضای رادیو اربعین حالوهوایی خاص دارد و حسی خوب همراه ماست. شاید در ظاهر فضا حزنانگیز باشد، اما همه عوامل با انرژی کار میکنند تا دینشان را به امام حسین (ع) ادا کنند.» او درباره آنچه سجاد کلبادینژاد، یکی از تهیهکنندگان رادیو اربعین در مورد چشماندازش برای اجرا از کربلا گفته بود، میافزاید: «طبیعی است وقتی ما ازکربلا برنامه را روانه آنتن کنیم، میتوانیم حس بهتری به مخاطبان انتقال دهیم و برای شنوندگان هم این موضوع جذابتر است که نوای رادیو اربعین را از کربلا بشنوند. اتفاقی که امیدواریم روزی رخ دهد.»
کار کردن در رادیو اربعین نوعی خدمت کردن است
رضا شایانی، صدابردار برنامه رادیو اربعین در گفتگو با جامجم با بیان این که از ابتدای راهاندازی رادیو اربعین در کنار آن حضور داشته و هشت سال است که در خدمت این رادیوست، میگوید: «کار کردن در رادیو اربعین یک نوع خدمت کردن است و با توجه به تجربه کاریام در شبکهها و برنامههای دیگر میتوانم بگویم فضای کاری رادیو اربعین بسیار متفاوت است به طوری که سلسله مراتب اداری و رئیس و مرئوسی در این فضا وجود ندارد و همه به دنبال رساندن صدا با بهترین کیفیت به شنوندگان هستند. اینجا کار به آن شکل سخت نیست چراکه همه به شکل خادم در این بخش فعالیت میکنند.»
او در جواب این که نظرش بهعنوان شنونده در مورد آنچه از رادیو اربعین میشنویم چیست، میگوید: «بنده موج رادیوی ماشینم همواره روی این رادیو تنظیم است و متاسفانه گرچه هنوز امکان سفر به کربلا در ایام اربعین را نداشتهام، اما همین که مردم در مسیر به یاد ما بهعنوان خادم باشند، کافی است و همین انرژیهای مثبت باعث میشود سختی کار در رادیو اربعین معنی نداشته باشد.»
رادیو اربعین مثل خیمه است
شیده معاونی، از مجریان دوستداشتنی برنامههای کودک دهه ۶۰ که این روزها اجرای بخش ویژه کودکان را در رادیو اربعین بر عهده دارد، در گفتگو با جامجم در خصوص اولین تجربه حضور در این رادیو چنین میگوید: «برای اولین بار در رادیو اربعین در ویژهبرنامه بانوی حرم که هر روز ساعت ۱۴ پخش میشود، بخشی به کودکان اختصاص داده شد که ساعت ۱۵ روی آنتن میرود. این توفیق نصیب من شد که اجرای این بخش را با زبانی کودکانه و با بیان قصههایی که در خور فهم کودکان عزیزمان باشد، بر عهده بگیرم تا این عزیزان با آموزهای دینی، زندگی، شجاعت و فداکاریهایی امامحسین (ع) آشناتر شوند. ما در این برنامه، خاطرات کودکانی را که با خانواده در مراسم پیادهروی اربعین شرکت کردهاند و همچنین دیدهها و شنیدههای آنها را میشنویم و با ارائه آنچه در این مسیر میگذرد، در قالب داستان، بچهها را با آموزههای دینی و سیره معصومین و خصوصا امامحسین (ع) و حضرت عباس (ع) آشناترمیکنیم.» او در پاسخ به این سؤال که کار در رادیو اربعین چه تفاوتی با دیگر رادیوها دارد، میگوید: «وقتی برای اولین بار برای این کار با من تماس گرفتند و گفتند قرار است این برنامه درخصوص امام حسین (ع) برای بچهها اجرا شود بسیار تحت تاثیر قرار گرفتم. رادیو اربعین برای من مانند خیمه میماند و هنگامی که در آن هستم احساس نمیکنم در استودیو قرار گرفتهام. با اینکه تاکنون برای بنده میسر نشدهاست در اربعین به کربلا سفر کنم، اما همراه شدن با بچههایی که در این سفر هستند و ارتباط زنده تصویری گرفتن با زائران، احساسی عمیقا معنوی و روحانی را در درونم زنده میکند که برایم غیرقابل وصف است.» مجری بخش کودک برنامه بانویحرم از رادیو اربعین در خصوص چشماندازی که برای این برنامه متصور است، چنین میگوید: «به عقیده من، این بخش در سال آینده پررنگتر خواهد شد، چراکه در اولین سال اجرا و از همان روز ابتدایی با استقبالی بسیار زیاد مواجه شد.»
رادیو اربعین؛ هیأتی که به عرش میبردتان
فاطمه نیرومند از گویندگان حرفهای و باسابقه است که تا امروز برنامههای متعددی با صدای او از امواج رادیو پخش شدهاست. او این روزها گویندگی بانوی حرم را بر عهده دارد؛ ویژهبرنامه رادیو اربعین برای بانوان. نیرومند درباره اجرای این ویژهبرنامه که برای نخستین بار از این شبکه رادیویی پخش میشود، به جامجم میگوید: «در تولد هشتسالگی رادیو اربعین ویژهبرنامه جدیدی به نام بانوی حرم به آن اضافه شد که حسوحالی خاص برای تکتک عوامل رقم زدهاست. من به عنوان گوینده این برنامه باید بگویم حس رادیو اربعین و این ویژهبرنامه بسیار روحانی، شریف و دوستداشتنی است. فضای برنامه بانوی حرم کمک کردهاست این حس زیبا، پاک، عارفانه و عاشقانه در تکتک ما رشد کند. افتخار من این است که با این برنامه در محضر شنوندگان رادیو اربعین باشم.»
او با اشاره به اینکه خودش همیشه در سختیها و مشکلات متوسل به بانو حضرت زینب (س) میشود، عنوان میکند: «واقعیت این است که حس توسل همیشه همراه من بوده و برای گویندگی برنامه بانوی حرم نیز بسیار به من کمک کردهاست. ما در این برنامه از حضور بانوان مسلمان در مسیر مشایه میگوییم و همینطور نظرات آنها را میشنویم. من از اینکه با بانوانی که راهی سفر اربعین شدهاند به واسطه موج رادیو اربعین همکلام میشوم، احساس بسیارخوبی دارم. بهویژه بانوانی که همیشه در سختیها استوار بودهاند و اگرچه مرارتهای بسیار در زندگی کشیدهاند، اما به تاسی از حضرت زینب (س) ایستادگی کردهاند.»
این گوینده حس و حال رادیو اربعین را همچون حسینیه توصیف میکند و ادامه میدهد: «ما در رادیو اربعین انگار که در دنیای دیگری هستیم. نه تنها شنیدن صحبتهای زائران کربلا شنیدنی است، بلکه آنها که جاماندهاند هم حرفهای جالبی برای گفتن دارند. آنها دلهایشان را راهی حرم امام حسین (ع) کردهاند و نجواکنان میگویند چه حزنی در دل دارند که توفیق زائر شدن را نداشتهاند؛ بنابراین آنقدر فضا روحانی است و آنقدر معرفت و معنویت در آن موج میزند که با کلمات نمیتوان توصیفش کرد. همانطور که تاکید کردم فضای رادیو اربعین همچون هیأت است و ما را به عرش میبرد. امیدوارم این فضا کمک کند همیشه این حس و حال همراهمان باشد. بانو زینب (س) با همه سختیهایی که کشید، اما تاکید کرد جز زیبایی چیزی ندید و این جمله به ما یاد میدهد چطور در مسیر سخت زندگی استوار باشیم.»