فارسی، زبانی حسود است!

در روز بزرگداشت شهریار و روز شعر و ادب فارسی به سراغ یکی از فارغ‌التحصیلان غیرایرانی رشته کارشناسی زبان و ادبیات فارسی رفته‌ایم تا از زاویه نگاه و دید او به زبان و ادب فارسی و جذابیت‌های این زبان باخبر‌شویم.

سعد بوسو، اهل سنگال است. بوسو، کارشناسی زبان و ادبیات فارسی را در همان کشور خودش گذرانده، اما کارشناسی‌ارشدش را در دانشگاه شهید بهشتی و دکترا را در دانشگاه تهران اخذ کرده و در هر سه مقطع در رشته زبان و ادبیات فارسی تحصیل کرده است. بوسو اکنون در سفارت سنگال در ایران به فعالیت فرهنگی بین دو کشور می‌پردازد.

پس از دریافت دیپلم و پایان دبیرستان، چند ترمی در دانشگاه فلسفه خواندم، اما بعد از مدتی انصراف دادم و مشغول تحصیل زبان فارسی شدم. چراکه معتقدم زبان فارسی، زبانی است که افراد باید علاوه بر یادگیری، به‌صورت آکادمیک نیز درباره این زبان تحصیل کنند.

این‌که زبان فارسی، دومین زبان جهان اسلام است و بسیاری از شاعران بزرگ ادبیات جهان مانند سعدی، حافظ و مولانا ایرانی بودند. همچنین زبان فارسی از قدیمی‌‍ترین زبان‌های دنیاست و در خود زبان فارسی تمدن و غنای علمی ادبیات فارسی پنهان است. برای همین برای بهره‌مندی از عرفان، فلسفه و به طور کلی دروس زندگی موجود در شعر فارسی باید زبان فارسی را دانست؛ بنابراین معتقدم افرادی که زبان فارسی بلد نیستند و از طریق ترجمه از یک متن و محتوای فارسی استفاده می‌کنند، به طور کامل مفهوم موجود در آن محتوا را دریافت نخواهند کرد. گاهی اوقات بعضی افراد را می‌بینم که ترجمه آثار زبان فارسی به زبان‌های دیگر را می‌خوانند، اما من دیده‌ام که این امر امکان‌پذیر نیست. چراکه ترجمه‌های امروز نمی‌توانند فکر و مفهوم نویسنده یا شاعر کهن فارسی را منتقل کنند. شاید بتوانند کمی از مفهوم نویسنده یا شاعر را برسانند، اما تمام مفهوم تنها در خود زبان فارسی است. به نظرم زبان فارسی یکی از حسودترین زبان‌های دنیاست چرا که مفهوم یک متن فارسی تنها در دل خود زبان فارسی باقی می‌ماند و ترجمه شاید تنها بتواند معنای متن را برساند، اما مفهوم را هرگز نمی‌تواند.

نام هر کدام را که بخواهم به میان بیاورم، نمی‌توانم به طور کامل زبان‌فارسی را معرفی کنم، زیرا هر یک از شاعران ایرانی، شاعران پرافتخاری در ادوار خودشان بودند. سعدی، حافظ، مولانا یا فردوسی هر کدام یک گنج در زبان فارسی هستند. البته این روز‌ها در دنیا مولانا را به عنوان یک شاعر رومی می‌شناسند و پس از توضیح به این امر پی می‌برند که مولانا نیز ایرانی و مانند سعدی فارسی‌زبان است.

بیشتر به شاعران کلاسیک علاقه‌مندم. چون عروض و قافیه شعر فارسی را بسیار دوست دارم. هر چند شاعران معاصر مانند احمد شاملو، سهراب سپهری و اخوان ثالث را هم می‌شناسم، اما به طور تخصصی نیز در دانشگاه درباره مولانا جلال‌الدین بلخی کار پژوهشی انجام داده‌ام.

خیلی از اشعار را می‌خوانم، اما این بیت‌ها از حافظ که می‌گوید: دست از طلب ندارم تا کام من برآید/ یا کام رسد به جانان یا جان ز تن برآید/ بگشای تربتم را بعد از وفات و بنگر/ کز آتش درونم دود از کفن برآید. به نظرم این دو بیت از حافظ سراسر معناست و هر کسی می‌تواند از آن‌ها در تمام بخش‌های زندگی‌اش استفاده کند. چرا که این دو‌بیت، این معنا را می‌رسانند که انسان باید به دنبال کامل‌تر کردن همه جنبه‌های زندگی‌اش برود و دقیقا شبیه همان سخن پیامبر است که می‌فرمود: علم را از گهواره تا گور بجویید. این شعر نیز جنبه‌ای از سخن پیامبر است.

ادبیات در جهان و ایران بسیار مظلوم است. ابتدا وقتی به دوستانم می‌گفتم من درحال تحصیل در رشته ادبیات هستم، گاهی مسخره‌ام می‌کردند و متوجه نمی‌شدند ادبیات فقط شعر نیست. ادبیات یک روش زندگی و راه ورود به علم است. برای همین هر کسی قرار باشد علوم زبان‌های دیگر را بیاموزد باید از در ادبیات به آن زبان ورود پیدا کند. به صورت کلی ادبیات یک علم ساده نیست و بسیار عمیق‌تر از آن چیزی است که فکر می‌کنند، اما متاسفانه اگر کسی بگوید ادبیات می‌خوانم بقیه فکر می‌کنند ادبیات رشته‌ای چرت است.

بله. هرچند فهم مثنوی مولوی کمی سخت است. معمولا بیت اول دفتر اول را می‌خوانم یعنی بشنو از نی، چون حکایت می‌کند/ وز جدایی‌ها شکایت می‌کند بیتی است که به هر زبانی می‌شود آن را ترجمه کرد و هر کسی در جهان می‌تواند با جدایی ذکر شده همذات‌پنداری کند. همچنین سعدی که به نظرم از انسان‌های عمیق و بزرگ زمانه است. بیت معروف بنی‌آدم اعضای یکدیگرند از او بسیار معنا دارد و می‌توان درباره آن با تمام انسان‌های جهان گفتگو کرد.

ابتدا آنچه از شعر و زبان فارسی یاد گرفتم، انسانیت است. به‌عنوان یک فارغ‌التحصیل زبان و ادبیات فارسی من علاوه بر یادگیری زبان و ادبیات فارسی، همزمان هم فلسفه هم عرفان و روش زندگی و هم علم شرقی_ایرانی را یاد گرفتم. متاسفانه ما علوم شرقی را نمی‌آموزیم و این بهترین تجربه من بود. برای همین امیدوارم بتوانم علم شرقی_ ایرانی را به زبان‌های دیگر بنویسم تا سایر هموطنانم نیز از آن بهره‌مند شوند. اما به صورت کلی من تنها زبان و ادبیات فارسی یاد نگرفتم. نکته دیگر درباره شعر فارسی، این است که شعر فارسی خود، تربیتی دارد. از طریق شعر فارسی به نکات تربیتی که لازمه زندگی اجتماعی و ارتباط با خودمان، دیگران و خدا هستیم، می‌رسیم. یعنی در شعر فارسی هم نکات آموزنده برای زندگی این دنیا و هم معنویت‌مان می‌توان دریافت کرد. برای همین از تمام افراد جهان درخواست دارم ابتدا به ادبیات و سپس به ادبیات فارسی توجه کنند، چراکه معتقدم تا وقتی یک جامعه به ادبیات توجه کند، نمی‌تواند هر رفتاری از آن سر بزند و کمتر شاهد بی‌اخلاقی میان افراد آن جامعه هستیم.

دقیقا با تحصیل آکادمیک زبان و ادبیات فارسی، من تاریخ ایران را نیز در ادوار مختلف آموختم. شعر فارسی مانند تصویر در دوره‌های مختلف تاریخی است و می‌توان فهمید آن دوره چه شکلی است. ایرانی‌ها چگونه زندگی می‌کردند و چگونه با سایر مردم جهان ارتباط برقرار و رفتار می‌کردند. جدای از این مسأله، شما از طریق شعر فارسی به این موضوع پی می‌برید که مردم در هر دوره چگونه فکر می‌کردند. این بسیار در بررسی انسان‌شناسانه مفید است. شعر فارسی از تصویر قدیمی تلویزیون هم واضح‌تر است و با خواندن آن می‌توان به نکات دیگری مانند نکات تاریخی، سیاسی، اجتماعی و رفتاری هر تاریخ رسید. ما از طریق شعر فارسی حتی می‌توانیم به‌راحتی درباره سیاست و اوضاع سیاسی نیز اطلاعات دریافت کنیم.

اگر شعر فارسی انسان بود، من می‌گفتم ثروتمندترین انسان جهان شعر فارسی است. چرا که گنج‌های بسیاری دارد، اما به هرروی، متاسفانه یا خوشبختانه کسی که قصد رسیدن به گنج‌های شعر فارسی را دارد باید زبان فارسی را بیاموزد.

روزنامه جام جم