کشاورزی با آب شور

از آنجا که بازار صادراتی پایدار و مناسبی در این زمینه وجود ندارد، میوه و محصولات کشاورزی دیگر به همین دلیل فاسد می‌شوند.

از سوی دیگر کمبود منابع آب شیرین باعث کاهش تولید محصولات زراعی و کشاورزی خواهدشد، اما نکته مهم اینجاست که آیا فقط کشور‌های دیگر با این موضوع درگیر هستند؟ کشور‌های دارای تنش آبی چه تدابیری برای این موضوع اندیشیده‌اند؟ بررسی‌ها نشان می‌دهد فناوری شور ورزی در کشور‌های دارای تنش آبی مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ اتفاقی که سال ۹۴ در ایران به صورت پایلوت اجرا شد، اما به نتیجه نرسید.

کشور ایران در منطقه خشک و نیمه‌خشک جهان واقع شده‌است. بروز متوالی پدیده خشکسالی در سال‌های اخیر باعث شده محیط‌زیست ایران به سمت افزایش بیابان‌های خشک و غیرقابل کشت پیش رود؛ به‌گونه‌ای که بسیاری از زمین‌های کشاورزی و جنگل‌های موجود در ایران که در گذشته سرسبز بوده‌اند، اکنون به بیابان و کویر تبدیل شده‌اند. از طرف دیگر، تخریب خاک حاصلخیز در جریان است.

برای رفع این معضل باید خاک «تخریب شده» در مزرعه را دوباره به حد خاک «حاصل‌خیز» درآورد. این یعنی مصرف کود بیشتر و در نتیجه ضرر و زیان اقتصادی برای کشاورز و معضلات زیست محیطی و مهندسی برای دولت. در ضمن به دلیل از دست رفتن خاک حاصلخیز مزارع، ظرفیت نگهداری آب در خاک نیز کاهش می‌یابد و کشاورز، آب آبیاری بیشتری را مصرف می‌کند. این عوامل زمینه‌ساز کاهش تولید محصولات کشاورزی و صنعتی و همچنین رونق اقتصادی شده‌است. برای رهایی از این معضلات ملی، راهکاری بسیار شگفت‌انگیز، عملی، اقتصادی و معجزه‌آسا در دسترس است، راه‌حلی به نام «مهندسی شور ورزی.»

راهکار تولید و کاهش مصرف آب

مجتبی پورمقدم، کارشناس مدیریت منابع آب در جمع خبرنگاران از پروژه شور ورزی در ایران گفت و توضیح داد: سیاست‌های کلی جمعیت به استقرار و پایدارسازی جمعیت در نوار ساحلی تأکید دارد و برای پایدارسازی نواحی مرزی و ساحلی کشور، باید منافع کشور به صورت عادلانه در این نواحی توزیع شود و ایجاد اشتغال پایدار، از مهم‌ترین اقدامات در این زمینه خواهدبود که به استقرار و پایدارسازی جمعیت و رونق نوار ساحلی منجر می‌شود؛ ارزان‌ترین روش ایجاد اشتغال نیز کشاورزی است.

وی افزود: توسعه نوار ساحلی با هدف تحقق اهداف پدافند غیرعامل است و هرچه توسعه نوارساحلی بیشتر محقق شود، بیشتر به رونق اقتصادی کشور کمک خواهدکرد. البته در جنوب کشور بحث کانون‌های داخلی تولید ریزگرد مطرح است که شور ورزی با ایجاد فضای سبز می‌تواند کانون‌های داخلی ریزگرد را غیرفعال کند.
این کارشناس مدیریت منابع آب، استفاده از آب‌های نامتعارف را راهکاری موثر برای توسعه نوار ساحلی کشور برشمرد و گفت: کشاورزی پایدار و تولید محصولات در محیط‌های شور، یک فناوری با رویکرد زیست‌محیطی و بهره‌برداری اقتصادی و پایدار از منابع آب و خاک کشور، تعریف درست شور ورزی است. آب‌هایی با شوری بیش از ۱۲هزار میکروموس بر سانتی‌متر برای کشاورزی رایج مناسب نیست. برای شور ورزی، اما آبی مورد استفاده قرار می‌گیرد که درجه شوری آن بیش از این میزان است.

پورمقدم با بیان این‌که شور ورزی رقیب کشاورزی معمولی و متعارف نیست، گفت: می‌توان با توسعه شور ورزی، دانه‌های روغنی، کود کشاورزی، علوفه مناسب دام و محصولاتی را تولید کرد که کاربرد‌های مختلفی در صنایع دارویی و غذایی دارند. هیچ‌زمانی بیش از ۸درصد روغن مورد نیاز کشور را در داخل کشور تولید نکرده‌ایم و بیش از ۹۰ درصد روغن کشور از طریق واردات تأمین می‌شود، درحالی که با استفاده از شور ورزی، از آب شور دریا می‌توان دانه‌های روغنی مرغوبی به تولید رساند که بخش قابل‌توجهی از نیاز روغن کشور را پوشش دهد.
این کارشناس مدیریت منابع آب خاطرنشان کرد: کشور‌های حوزه خلیج‌فارس به بحث شور ورزی ورود کرده‌اند و در عربستان نخل‌هایی کاشته شده که با آبی با درجه شوری ۱۰هزار میکروموس بر سانتی‌متر، خرما تولید می‌کند؛ این اقدام مشترک ICBA دبی با وزارت کشاورزی عربستان است که هشت گونه نخل شورپسند در این کشور کشت و بهره‌برداری می‌شود. همچنین در کشور‌های مکزیک و اریتره نمونه‌های موفق و با مقیاس بالا، شور ورزی توسعه یافته و گیاهانی با کاربری‌های متعدد به تولید رسیده‌اند.

وی با بیان این‌که در ایران نیز طرح مطالعات توسعه سواحل جنوب کشور از طریق شور ورزی در سال ۹۴ کلید خورد، گفت: از سال ۹۴ تا سال ۹۷، تعداد ۱۱مزرعه شور ورزی در نوار ساحلی کشور ایجاد شد و نتایج بسیار مثبتی در تولید محصولات شورپسند داشته‌ایم، اما با وجود نتایج مثبت این طرح که تلاشی شبانه‌روزی برای این اقدام دانش‌بنیان انجام شد، از سال ۹۷ با قطع ردیف بودجه، دیگر شاهد ادامه آن نبودیم؛ درحالی که در سال ۹۷ معیار‌های طراحی نیز از نتایج مطالعات استخراج شده و آماده اجرا در مقیاس‌های بزرگ‌تر بودیم.
به گفته پور مقدم، ۳۴میلیون هکتار اراضی شور در ایران وجود دارد که با در نظرگیری ظرفیت نوار ساحلی، ۱.۵میلیون هکتار زمین در نوار ساحلی جنوبی کشور با قابلیت مناسب شور ورزی داریم.

روزنامه جام جم