در بدو ورودمان، مردان و زنانی را میدیدیم که برای فرزنددار شدن به رویان آمده بودند و در چشمهایشان امید میدرخشید.
کسانی که شاید در هیچیک از بخشهای زندگی خود این طور دوشادوش علم حرکت نکردهاند و انتظاری هم از آن نداشتهاند اما با کاری که پژوهشگاه رویان در سالهای اخیر انجام دادهاست، به علم اعتماد میکنند و به سمتش میآیند.
تماشای این افراد، شبیه تماشای امید به درخشش علم برای روشن کردن زندگی بود. امروز در سراسر ایران مراکز درمان ناباروری زیادی را میبینیم که همه آنها به یمن شکلگیری هسته مرکزی تحقیقاتی رویان پا گرفتهاند و رشد کردهاند. کمتری کسی را میتوان پیدا کرد در ایران زندگی کند و نام رویان را نشنیدهباشد و مهمتر از همه این که اگر از مردم درباره فعالیتهای رویان بپرسیم، بسیار معدودند کسانی که نتوانند چند کلمهای درباره فعالیتهایش بگویند.
واقعیت این است که در تمام کشورهای جهان، جلب اعتماد مردم به دانش کاری سخت و پیچیده است اما رویان در سه دهه موفق شد با جا انداختن مفهومی علمی آن هم از جنس علوم پایه، به مردم نشان دهد چطور میشود برای حل بعضی از چالشهای زندگی چه در حوزه درمان بیماریها و چه در زمینههای دیگر، از علم کمک گرفت. آنچه ورای نام رویان میدرخشد و آغازگر این حرکت مهم و متعالی است، نام دکتر کاظمیآشتیانی است. کسی که باور داشت علم نه تنها کمک حال زندگی مردم کشور و سپری در برابر شبه علم به حساب میآید بلکه میتواند برای سرزمین ما در جهان آبرو و اعتبار بخرد و دانشجویان و متخصصان حوزههای مختلف را به انجام پژوهش و کار علمی در ایران علاقهمند کند. برای شناخت بیشتر او، با دکتر عبدالحسین شاهوردی رئیس پژوهشگاه رویان و دوست و همکار دکتر کاظمی گفتوگو کردیم تا ریشههای موفقیت یک مرکز علمی را بیشتر و بهتر درک کنیم.
شاخصترین خاطرهای که از دکتر کاظمی آشتیانی در ذهنتان باقیمانده کدام است؛ خاطرهای که بتواند روحیات دکتر کاظمی آشتیانی را نشان دهد.
در ابتدای کار، امکانات کلینیک بسیار کم بود. ما فقط یک اتاق داشتیم تا بتوانیم بخشهای درمانی و کلینیک اولیه رویان را در آنجا عملی کنیم. دکتر کاظمی آرزوها و انگیزههای زیادی برای توسعه کار داشت و با عشق تلاش میکرد تا بتواند کاری کند بیماران برای درمان بیماری و مشکل خود به کشور خارجی نروند. رویان ابتدا با عنوان یک موسسه ثبت شد، نگاه دکتر به این موسسه هم آموزش و پژوهش بود هم درمان و خدمات تخصصی. او این طور فکر نمیکرد اگر به درمان پرداختیم، دیگر نیازی به آموزش و توسعه این زمینه تحقیقاتی در کشور وجود ندارد. با همین دیدگاه، سال 71 اولین سمینار را در زمینه ناباروری برگزار کردیم که خاطرهاش هیچوقت از ذهن من پاک نمیشود. ما برای برگزاری اولین نشست با متخصصان زنان به فضایی با ظرفیت 20 نفر نیاز داشتیم اما اتاقمان خیلی کوچک بود. ساختمان اولیه رویان در کنار استخری بود که یک اتاق سرایداری هم در نزدیکیاش قرار داشت. به این فکر افتادیم در فاصله یک هفته تا برگزاری نشست، طبقه بالای همان ساختمان را بسازیم. دکتر کاظمی آشتیانی در تمام مراحل خودش کمک میکرد. شرایط طوری پیش رفت که موفق شدیم به هر شکلی که بود در همان یک هفته ساختوساز را به اتمام برسانیم، حتی شیشههای پنجره ساعت 6 صبح همان روزی نصب شد که دو ساعت بعدش قرار بود نشست برگزار شود. با دکتر آشتیانی صندلیها را چیدیم و اتاق را تمیز کردیم و بالاخره جلسه برگزار شد. دکتر معتقد بود اگر دانشی را به دست آوردی و به نسل دیگری منتقل کردی، خودت هم به خوبی آن را فرا گرفتهای و برای این ایده واقعا تمام تلاشش را کرد.
یعنی برخلاف روحیات بسیاری از مدیران، دکتر خودش در گود کارها بود.
بله، مدیری که خودش جارو دستش میگیرد و در کارهای مختلف همکاری دارد، میشود نمونهای برای دیگران. در واقع دکتر کاظمی مدیر ستادی نبود و خودش در صحنه بود. او نشان داد انسان میتواند در دوره زندگیاش چه تاثیرات عمیقی بگذارد و چطور جریان مثبتی را برای جامعهاش شکل دهد. بعد از گذشت سه دهه از تاسیس رویان، حالا میشود تاثیرات عمیق آن را در کشور دید.
امروز وقتی زوجها برای درمان ناباروری به مراکز علمی مختلف رجوع میکنند و از علم متخصصان داخلی کمک میگیرند، مشخص است دکتر کاظمی و رویان نه تنها در زمینه دانش تخصصی خود قدمهای مهمی برداشته بلکه برای آگاهیبخشی بین مردم در درمان ناباروری و برخی بیماریها هم بسیار موثر بودهاند. با توجه به این موضوع برایمان بگویید دکتر کاظمی چه نگاهی به ترویج علم بین مردم داشت؟
یکی از ایدههای دکتر کاظمی در این حوزه، پیگیری ایجاد موزههای علم برای زیستشناسی و آناتومی بدن بود. برای این که دانشآموزان بتوانند اطلاعات متنوعی درباره علومزیستی پیدا کنند و بیشتر به این حوزهها علاقهمند شوند. مشابه آن در خارج از کشور وجود دارد؛ برای مثال ساختمان موزه علم به شکل بدن انسان طراحی شده بود و افراد از بخش دهان وارد میشدند و میتوانستند ماکت دندانها و فضای دهان را ببینند و از آنجا به سایر بخشهای بدن بروند و به این ترتیب درک خیلی خوبی از کارکرد اندامهای بدن پیدا میکردند. احساس انتقال محتوای علمی به نسل بعد میتواند بسیار موثر باشد تا افراد بیشتری جذب علم شوند. ما در پژوهشگاه، آزمایشگاه سلولهای بنیادی داریم تا دانشآموزان و دانشجویان بتوانند در آنجا سلولهای مختلف را زیر میکروسکوپ ببینند. دیدن سلول، دیدن زندگی است و احساس خوبی در انسان ایجاد میکند. این احساس خوب میتواند مسیر زندگی و انتخاب دانشآموزان را تغییر دهد. یکی دیگر از این اقدامات، طراحی اتوبوسی است که به آزمایشگاه سلولی سیار تبدیل شدهاست و قابلیت این را دارد که به مدارس و مراکز مختلف علمی برود و در بین مردم شهر بتوانند درون این اتوبوس با دنیای سلولها و کلیتی از علم زیستشناسی آشنا شوند. هدف از طراحی این اتوبوس آوردن علم با زبانی ساده به میان مردم است.
در این سالها با خدمات و فعالیتهایی که رویان داشته، به خصوص حیوانات شبیهسازی شدهاش، نوجوانهای زیادی به زیستشناسی علاقهمند شدند. به نظر شما این علاقه میتواند به تولید علم و توسعه آن در کشور بینجامد؟
یک زمانی اگر شخصی در دانشگاه زیستشناسی میخواند، در بهترین حالت میتوانست معلم شود، امروز اما شاهد این هستیم که حرکتهای علمی تازهای آغاز شده و افراد امروز آگاهانه و با علاقه رشتههایی مثل سلولی مولکولی و زیستشناسی را انتخاب میکنند و برای فعالیت علمی به این حوزهها وارد میشوند. برخلاف زمانی که افراد به دلیل این که رتبهشان برای تحصیل در رشتههای دیگر کافی نبوده، سراغ رشتهای مثل زیست میآمدند. امروز دید روشن و آگاهی بیشتری وجود دارد. باید یادمان باشد آموزشهای همگانی، سرمایهگذاری برای آینده جامعه است.
مهمترین فعالیتهای رویان در این سالها از نظر شما چه بودهاست؟
غیر از بیماران و مراجعان داخلی، در هر سال حدود 400 تا 600 زوج از کشورهای خارجی همسایه برای درمان به ما مراجعه کردند تا بتوانند صاحب فرزند شوند. دانشجویان دانشگاههای مختلف، حدود 4000 پایاننامه را با همکاری رویان به سرانجام رساندند. در حوزه ژندرمانی چند سالی است فعالیت داریم و باید بتوانیم در این زمینه خطشکنی داشته باشیم و در درمان بیماریها سهم خود را ادا کنیم. در کنار اینها، یکی از مهمترین فعالیتهای رویان، انتشار مجله «یاخته» است که تقریبا میشود گفت از اوایل تاسیس رویان، آغاز به کار کرده و در سطح جهانی شناختهشده است. رویان با پرداختن به جوانب علمی ناباروری کار خود را شروع کرد اما حالا در حوزه ژندرمانی، درمان سرطان و توسعه و ترویج علم فعالیت دارد. به دنبال این فعالیتها، در سالهای اخیر مراکز درمان ناباروری در شهرهای مختلف ایران توسعه پیدا کردهاند و همه اینها نشان میدهد تلاشها موثر بود، برای مثال در اصفهان پژوهشکدهای تاسیس شده که 100 نفر در آن به تحقیق و پژوهش علمی مشغولاند و در بابل همینطور. عمر رویان سه دهه است و با همین عمر، بسیاری از کشورهای جهان ما را میشناسند و دانشجویان و محققان این حوزه در جهان جایگاه دارند. پژوهشکده بیوتکنولوژی در اصفهان که مهمترین دستاوردش به دنیا آمدن حیوانات شبیهسازی شده بود. نتیجه همه این همافزاییها و همکاریهای موثر، شدهاست آبروی پژوهشگاه رویان. علوم زیادی همزمان با سلولهای بنیادی در آن سالها در ایران پا گرفته بود که هیچ کدام به اندازه رویان در طول این سالها رشد نکرد.
۲. تعداد پژوهشگران بینالمللی که با رویان در این سالها همکاری داشتهاند:
حدود هزار مقاله مشترک بینالمللی از 3000 مقالهای که تاکنون به انتشار رسیدهاست. بیش از ۶۰ پژوهشگر بینالمللی با پژوهشگاه رویان همکاری مستقیم داشتهاند.
تعداد بیماران و زوجهای نابارور درمان شده داخلی و خارجی:
جوابی که به بنده داده شده: سالانه ۳۰ هزار نفر به رویان مراجعه میکنند.
دانشیار حقوق بینالملل دانشگاه تهران در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
یک پژوهشگر روابط بینالملل در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح کرد
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
یک کارشناس روابط بینالملل در گفتگو با جامجمآنلاین مطرح کرد