امید‌های بعداز «پیروز»

پیروز، پسر «ایران» و «فیروز» دیگر میان ما نیست تا پرچم احیای یوزپلنگ در اسارت را بالا نگه دارد. هرچند این می‌تواند پایان راه نباشد. مدتی است ایران و فیروز بار دیگر با هم جفتگیری کرده‌اند و احتمال بارداری مادر زیاد است. اگر نطفه بچه‌یوزهای جدید بسته شود امیدواری‌ها برای تکرار پروژه احیا نیز تقویت می‌شود و می‌توان پیروزهای دیگری را به ایران هدیه داد اما تولد بچه‌یوزپلنگ‌ها فقط بخش ابتدایی راه است زیرا بخش مهم‌تر، آموختن نکات ظریف نگهداری از یوزپلنگ‌هاست که ما نشان دادیم در این بخش هنوز خام هستیم.

از دیروز که خبر مرگ پیروز رسانه‌ای شد در فضای حقیقی و مجازی ولوله به‌پاخاست و جمع‌های کارشناسی از افسوس و دریغ آکنده شد. اسماعیل کهرم، کارشناس موسپیدکرده حیات‌وحش روز گذشته بعد از تماس تلفنی ما آن‌قدر ناراحت بود که ترجیح داد این‌چنین صحبت کند: «از ابتدای کار تا امروز همه کارهایی که انجام شد اشتباه در اشتباه بود و بزرگ‌ترین اشتباه این‌که فرد یا افرادی که مسئول نگهداری از پیروز بودند تجربه نداشتند. یک دامپزشک معمولی که تابه‌حال فقط با اسب و الاغ و سگ و گربه سر و کار داشته صلاحیت انجام امور مربوط به یورپلنگ را ندارد.»

دکتر ایمان معماریان دامپزشک نیز یک سینه حرف دارد و به ما می‌گوید: «سال‌های سال است که یوزپلنگ‌ها در نقاط مختلف جهان در اسارت تکثیر می‌شوند و زنده می‌مانند اما اشتباهات عجیب‌وغریبی که در نگهداری از توله‌های ایران انجام شد از سزارین مادر تا نحوه شیردادن به بچه‌یوزها همه و همه جای بحث و حرف و حدیث دارد.»

پیروز اما نمرد که ما از مرگش درس بگیریم؛ این هم گفته معماریان است ولی بااین‌حال وی همچنان معتقد است که شاید تلف‌شدن این بچه‌یوز که نتوانست تولد یک‌سالگی‌اش را ببیند، تلنگری باشد برای درس‌گرفتن از اشتباهات گذشته و پرهیز از تکرار آنها.

تاملی در گذشته

بیوگرافی پیروز بسیار غمناک است. او فرزند مادر و پدری است که یوزپلنگ‌های خوشبختی نبوده‌اند زیرا مادرش ایران سال ۹۶ درحالی‌که هشت‌ماهه بود از دست قاچاقچیان حیات‌وحش در تهران گرفته شد و به اسارت درآمد و فیروز پدرش نیز برای پیشبرد پروژه احیای یوزهای ایرانی از زیستگاه طبیعی‌اش «توران» زنده‌گیری شد و به اسارت درآمد.

ایران وقتی در سن‌وسال پیروز بود در کنار دو یوزپلنگ دیگر قرار گرفت که آنها هم موجودات خوش‌عاقبتی نبودند زیرا یکی از آنها کوشکی، یوزپلنگ نر بود که بهمن‌ماه سال ۸۶ در چهارماهگی و دیگری دلبر، یوزپلنگ ماده بود که فروردین سال ۹۰ در سه‌ماهگی به اسارت درآمدند و به پارک پردیسان تهران منتقل شدند. البته کوشکی ۹ بهمن‌ماه امسال به علت کهولت سن در پارک ملی توران در سمنان بدون این‌که بتواند نسل خود را ادامه دهد از بین رفت تا یکی از هم‌اسارتی‌های ایران پایانی این‌چنین تلخ داشته باشد. بااین‌حال زمانی که مسئولان سازمان حفاظت‌محیط‌زیست به همراه انجمن حمایت از یوزپلنگ آسیایی تصمیم گرفتند پروژه احیای یوزپلنگ در اسارت را کلید بزنند هرگز گمان نمی‌بردند که پایان راه این‌همه خاکستری‌رنگ باشد. شروع داستان پیروز را مرتضی پورمیرزایی، مدیرعامل انجمن حفاظت از یوزپلنگ آسیایی برای ما این‌گونه نقل می‌کند: «از یک جایی به بعد نگرانی‌ها در مورد سرنوشت یوزها جدی شد. چون هم مرگ‌ومیر یوزها در زیستگاه‌شان زیاد بود و هم به نظر می‌رسید که زادآوری‌ها کم شده است. بنابراین با توجه به تجربیات خارجی نتیجه این شد تا برای تولید جمعیت پشتیبان تکثیر در اسارت به‌عنوان فعالیت موازی با حفاظت از زیستگاه یوزها در دستورکار قرار بگیرد که پیروز نتیجه این برنامه بود.»

یک نسخه تحریف‌شده برای تکثیر

کار روی جفتگیری ایران و فیروز پس از بازدید مسئولان سازمان حفاظت‌محیط‌زیست و انجمن حفاظت از یوزپلنگ آسیایی از آفریقای‌جنوبی به‌عنوان کشوری که جمعیت رو به رشد یوزپلنگ دارد آغاز شد؛ این اطلاعاتی است که پورمیرزایی در اختیار ما قرار می‌دهد، کسی که ادامه راه را نیز این‌گونه نقل می‌کند: «ما برای دیدن و آموختن، بهترین کشور را انتخاب کردیم و پس از بازدید، کار تکثیر در اسارت را استارت زدیم اما آنچه که در ادامه انجام شد کمترین تطابق را با آنچه که در آفریقای جنوبی انجام می‌شد داشت. ما هم کم‌کم از پروژه کنار گذاشته شدیم و برنامه چیزی غیر از آن شد که قرار بود.» اما قرار چه بود؟ قرار این بود که یوزپلنگ‌ها در محدوده‌های بزرگ‌تر نگهداری شوند تا بتوانند رفتار طبیعی داشته باشند. درواقع قرار بود تکثیر در شرایط نیمه‌طبیعی انجام شود ولی در عمل تکثیر در اسارت انجام شد. بدیهی است وقتی روش تغییر می‌کند نتیجه نیز تغییر خواهد کرد. اینها هم توضیحاتی است که پورمیرزایی به جام‌جم می‌دهد.

چه کنیم توله‌ها زنده بمانند؟

حالا همه نگاه‌ها به ایران است که آیا جفتگیری اخیرش با فیروز موفق بوده است یا خیر. یک بار زادآوری این زوج نشان داد که هم می‌توان به این دو امیدوار بود و هم به توان کشورمان برای توله‌گیری از یوزپلنگ‌های در اسارت اما مهم‌تر از تولد، نگهداری بچه‌ها و بازگرداندن آنها به طبیعت و حداقل تولید جمعیت پشتیبان سالم و سرحال برای حفاظت از نسل رو به انقراض یوزپلنگ ایرانی است، موضوعی که مرتضی پورمیرزایی نیز بر آن تاکید دارد و می‌گوید: «احتمال زایمان دوباره ایران وجود دارد. پس چون احتمال تولد نوزادان دیگری نیز وجود دارد ما باید به همان روشی که شروع کردیم برگردیم و الزامات این روش را هم بپذیریم و مهم‌تر این‌که به آنها پایبند باشیم.» اسماعیل کهرم نیز معتقد است که چاره‌ای جز آموختن و استفاده از تجربیات کشورهای موفق در این حوزه وجود ندارد وگرنه اگر ایران بازهم بچه‌دار شود سرنوشت‌شان بهتر از پیروز نخواهد شد.

روزنامه جام جم