نمایش سیاه و پست‌مدرنیسم

چندی پیش که نمایش «سیاه و غزال» نوشته‌ ابوالفضل علیخانی و شقایق فتحی را در تماشاخانه سنگلج به تماشا نشستم، متوجه شدم که چه رابطه تنگاتنگی بین نمایش‌های ایرانی و فرهنگ و سنت‌های کهن با مکتب هنری پست‌مدرنیسم است و این خود سرآغاز اتفاقات نابی است که بسیاری از ما کورکورانه یا از سر نادانی یا دچار از خود بیگانگی شدن این فرصت را از دست داده و به شکل‌های ناجور در پی آفرینش نمایش‌هایی به شیوه پست‌مدرنیسم برآمده‌ایم اما از آنجا که راه و روش دور از امری متعارف و ریشه‌دار است به شکل وصله ناجور درآمده و ما را دچار سردرگمی کرده که این شیوه هنوز برای تالارهای نمایش ما غریب و دور از ذهن است.

سیاه یا مبارک که شخصیت اصلی نمایش‌های رو حوضی است با آن‌که پیکره‌ کهنه‌ای دارد اما زبان و بیانش می‌تواند امروزی شود و به شیوه مدرن اجرا شود و حتی فراتر از اینها می‌توان پا را پس و پیش کرد و به شکل تازه‌تری از سیاه رسید که از آن شکل کهنه به در آمده و در قالب‌های امروزی‌تر و چه‌بسا به شیوه پست‌مدرن اجرا شود؛ چنانچه نمایش سیاه و غزال با تکنیک نمایش‌های تو در تو یا خرده‌نمایش‌های درهم تنیده، کلیشه در روایت‌های شرقی مانند هزار و یک شب دارد، توانسته در بستری کاملا پست‌مدرن و با القای نسبت‌های فکری از هم گسسته و به نوعی برخوردار از فلسفه نسبی‌گرایی توانسته جهان فوق‌مدرنی را در تلفیق شکل‌های کهنه و بیان تازه‌تر و تلفیقی به بازنگری آموزه‌های جهان امروزی بپردازد و خیلی با اشراف و مسلط بر هویت و فرهنگ خودی توانسته به شاکله امروزی و شیرازه‌ مستحکم با تکیه بر الگوهای کهن به شکلی دراماتیک و ضددراماتیک در تناقض‌گویی‌ها نمایشی پست‌مدرن را به صحنه بیاورد که در آن عشق به‌عنوان بهترین احساس انسانی به چالش کشیده می‌شود و این چالش در بستر نشانگان ایرانی به باوری قابل درک و لمس نزدیک خواهدشد. بنابراین نمایش سیاه، تعزیه، خیمه‌شب‌بازی و دیگر شاکله‌های ایرانی برخوردار از فرم و عناصر قابل تغییر و دگرگون شونده در حال‌وهوای امروزی و تلفیق با شکل‌های نمایشی امروزی هستند که به‌سادگی می‌توانند جهان پست‌مدرن را برای‌مان قابل پذیرش سازند و ما از سردرگمی و بلاتکلیفی و برزخ بیگانگی با خویشتن نجات یابیم و بار دیگر در بستر زیبایی‌ها و معناهای کهن بتوانیم آیینه‌ بهتری را پیش روی‌مان برای زیباتر زیستن قرار دهیم.