سبقت غیرمجاز بنزین

موضوعی که در بخش انرژی بسیار اهمیت دارد بنزین است و خودکفایی در این بخش اهرم فشار کشورهای تحریم‌کننده را کم می‌کند. به نوعی بنزین در بخش انرژی، نقش گندم در امنیت غذایی را دارد و برنامه‌هایی برای ذخایر استراتژیک و همچنین افزایش تولید انجام می‌شود. در گزارش پیش‌رو به این موضوع پرداخته‌ایم که مصرف بنزین در طول یک دهه گذشته افزایشی بوده و ادامه این روند مطلوب نخواهد بود.

کمی به گذشته بازگردیم. در سال ۸۶ ایران از‌سوی کشورهای غربی تحریم شد. در آن زمان ایران وارد‌کننده بنزین بود و مشکلاتی برای تامین بنزین به‌وجود آمد. در سال ۹۰ نیز ایران تحت تحریم شورای امنیت سازمان ملل قرار گرفت و دوباره مشکل تامین بنزین خودی نشان داد.

تا این‌که در سال ۹۳ از تکمیل فاز اول ستاره خلیج‌فارس رونمایی شد. در سال ۹۵ نیز ایران خودکفا شد که در آن سال مصرف بنزین ۷۴میلیون لیتر و تولید حدود ۸۰ میلیون لیتر بود. در سال‌های بعد افزایش تولید در برنامه کشور قرار گرفت و میزان تولید به ۱۱۰ میلیون لیتر رسید اما اکنون مصرف بیش از تولید گزارش شده ولی آن‌طور که مقامات وزارت نفت می‌گویند، جای نگرانی نیست.

دولت برای مدیریت بهتر مصرف سوخت و کاهش قاچاق، سختگیری در سوختگیری را با کارت جایگاه در‌نظر گرفت و اعلام کرد خودروها با کارت سوخت شخصی باید سوختگیری شوند. البته باید توجه داشت که مدیریت مصرف بنزین در ایران، مدت‌هاست به یک معادله پیچیده در سیاست‌گذاری حوزه انرژی تبدیل شده است.

یکی از ایراداتی هم که کارشناسان متوجه حوزه انرژی کرده‌اند، تأثیر مدیریت منابع دولت بر فرهنگ مصرف عمومی است. بنزین در این میان به‌طور خاص مورد هدف‌گیری منتقدان مدیریت دولتی قرار گرفته است و این‌که تا چه اندازه نظام مدیریت منابع مقصر تمایل مردم به افزایش مصرف است، باید در قالب پژوهش‌های جدید وزن‌سنجی شود اما نمی‌توان سهم نظام قیمت‌گذاری حوزه انرژی را در کنار سایر عوامل از دلایل افزایش مصرف نادیده گرفت.

برای این‌که نمای بازتری از مدیریت مصرف سوخت در دست داشته باشیم باید دهه ۹۰ را زیر ذره‌بین ببریم. در ابتدای دهه ۹۰ میزان مصرف بنزین حدود ۶۰میلیون لیتر در روز بود اما در انتهای این دهه به نزدیک ۹۰ میلیون لیتر در روز رسیده است. نرخ رشد مصرف در این مدت ۲.۴ برابر شده است. البته در دهه ۹۰ به‌دلیل شیوع کرونا، شاهد کاهش مصرف بودیم؛ یعنی در سال ۹۹ که کرونا شایع شد، نسبت به سال ۹۸ با کاهش قابل ملاحظه مصرف مواجه شدیم اما از سال ۱۴۰۰ مصرف رکورددار شد. در این بازه زمانی مصرفی بنزین تقریبا ۳۰درصد بیشتر شد؛ یعنی از حدود منفی ۱۵ درصد در سال ۹۹ به حدود مثبت ۱۵ درصد رسید؛ حتی در سال ۱۴۰۱ هم شاهد افزایش مصرف بودیم و رکورد رشد درصد مصرف در سال ۱۴۰۰ نسبت به دهه ۹۰ شکسته شد. در سال ۱۴۰۱ میزان مصرف بنزین نسبت به سال پیش به ۱۹ درصد رسید؛ در حالی‌که بیشترین رشد مصرف در دهه ۹۰ در پایان یعنی سال ۱۴۰۰ با حدود ۱۵ درصد نسبت به سال ۹۹ رقم خورده بود.

برآورده نشدن کاهش مصرف

افزایش مصرف بنزین دلایل متعددی دارد؛ یکی از آنها پر‌مصرف بودن خودروهاست؛ خودروهایی که در ایران تولید می‌شوند در مقایسه با استانداردهای جهانی از نظر مصرف فاصله چشمگیر دارند. به‌عنوان مثال در ایران خودروهایی که مصرف بنزین کمتر از هشت لیتر دارند در دسته کم‌مصرف‌ها قرار می‌گیرند اما در کشورهای دیگر این رقم به کمتر از شش لیتر و در خودروهای هیبریدی کمتر از چهار لیتر در ۱۰۰کیلومتر است.

از سوی دیگر سبد انرژی کشور تنوع زیادی ندارد که این موضوع هم در کشورهای دیگر رعایت شده است. در ایران ظر‌فیت توسعه سی‌ان‌‌جی وجود دارد اما سیاست‌گذاری دقیقی در این زمینه انجام نشده است. البته در اسناد بالا‌دستی کشور به این بخش اشاره شده اما در بخش اجرا ضعف‌هایی داشته‌ایم. اکنون حدود ۲۴ میلیون وسیله نقلیه موتوری در کشور وجود دارد که اغلب آنها در دسته پر‌مصرف‌ها قرار دارند. اگر مصرف بنزین مدیریت نشود بر‌اساس ارزیابی‌ها، دولت باید روزانه حدود ۱۰میلیون لیتر بنزین به کشور وارد کند. به عبارتی باید در یک سال سه میلیارد و ۶۵۰میلیون لیتر بنزین وارد کشور شود. این در شرایطی است که پیش‌بینی می‌شود نیاز کشور به واردات به پنج میلیارد لیتر در سال برسد و رقم حدود سه میلیاردی یک تخمین ابتدایی است. طبق گزارش‌هایی که اخیرا منتشر شده، ایران برای واردات بنزین پول بیشتری هزینه کرده است. به گفته احمد معروفخانی، رئیس اتحادیه صادرکنندگان فرآورده‌های نفتی، از روسیه، ترکمنستان و ازبکستان وارد ایران می‌شود. تا پایان دی‌ماه ۱۴۰۱، یک‌سوم ذخایر استراتژیک بنزین وارد کشور شده است.