درچنین شرایطی مهم‌ترین سؤال موجود این است؛ علت تمایل نداشتن به فرزندآوری چیست؟ سوالی که ازنگاه برخی افراد پاسخش مسائل اقتصادی است اما برخی دیگر معتقدند که سبک‌زندگی ومسائل‌فرهنگی اصلی‌ترین‌امری است که دراین موضوع دخیل است.
درحال حاضر نرخ باروری به کمتر از ۱.۶درصد به ازای هر زن رسیده و بیش ۱۱.۳درصد جمعیت کشور را سالمندان بالای ۶۰سال تشکیل می‌دهند. بررسی میزان موالید در کشور نشان می‌دهد از یک میلیون و ۵۷۰هزار تولد درسال۱۳۹۴ به یک میلیون و ۷۰هزار تولد در۱۴۰۱رسیده‌ایم. بیش از ۹سال ازسیاست جوانی جمعیت و بیش از دو سال از قانون جوانی جمعیت می‌گذرد. از نگاه بسیاری کارشناسان فقط چیزی حدود ۳۰ درصد از قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت اجرایی شده است. این در حالی است که فرصت چندانی برای اصلاح وضعیت جمعیتی کشور نداریم. بر این اساس پیمایش‌های گوناگونی در خصوص چرایی کاهش فرزندآوری در خانواده‌های ایرانی انجام شده است؛ پیمایش‌هایی که اغلب‌شان بر نگاه مثبت خانواده‌های ایرانی به فرزندآوری دلالت دارد اما چالش‌هایی همچون مسائل اقتصادی و فرهنگی مانع از این می‌شود که خانواده‌ها به داشتن فرزندان بیشتر فکر کنند. در این میان برخی عوامل اقتصادی را پر رنگ‌تر می‌بینند و برخی دیگر عوامل فرهنگی را.
اقتصاد یا فرهنگ؟
آیا مسائل اقتصادی اصلی‌ترین مانع فرزندآوری خانواده‌هاست؟اصلی‌ترین دلیل ومانع فرزندآوری چیست؟ محمد‌ولی علئی، کارشناس جمعیت در پاسخ به این سؤال «جام‌جم» می‌گوید: «درواقع مجموعه‌ای ازعوامل روی فرزندآوری تاثیر داشته‌اند که مردم آنها را نمی‌بینند و فقط اقتصاد را می‌بینند. البته شاید حق داشته باشند و با عنایت به شرایط اقتصادی تصور کنند این عامل اصلی‌ترین دلیل فرزندآوری است اما شما تصور کنید اگر به همه جوانان کشورمان مسکن رایگان داده شود آیا همه آنها تمایل دارند فرزند داشته باشند؟ من می‌گویم نه !»
این کارشناس برای اثبات ادعای خود این چنین استدلال می‌کند: «درحال حاضر بسیاری از خانواده‌ها و جوانان هستند که هم شغل مناسب دارند و هم خانه و از شرایط اقتصادی خوبی برخوردارند اما تمایل ندارند فرزند داشته باشند و این مسأله در اقشار مرفه جامعه جدی‌تر است.» وی معتقد است که جریان و نگاه به زندگی تغییر کرده و این مسأله وسیع است.
اطلاع‌رسانی نکردن درباره مزایای قانون جوانی
علئی در پاسخ به سؤال جام‌جم در خصوص این‌که ارزیابی‌اش از میزان موفقیت قانون جوانی جمعیت چیست و همچنین اطلاع‌رسانی درباره این قانون و مزایای آن را چگونه می‌بیند، می‌گوید:«درباره اطلاع‌رسانی در خصوص قانون جوانی جمعیت باید گفت بسیاری از مردم درباره این قانون اطلاعات کافی ندارند و تصور می‌کنند مانند خیلی از قوانین مواردی است که دولت بین خودش و دستگاه‌های دولتی است و مردم چندان خودشان را درگیر نمی‌دانند و این قانون چندان نمودهای اجتماعی نداشته و اطلاع‌رسانی نشده است. به اعتقاد وی ایران جزو اولین کشورهایی نیست که دنبال افزایش جمعیت است و حدود ۳۴ کشور در دنیا این مسیر را طی کرده‌اند و مزایای اقتصادی و فرهنگی متعددی را برای افزایش جمعیت در نظر گرفته‌اند اما نتیجه دلخواه را نگرفته‌اند یا نتایج به‌دست آمده محدود بوده است. در نتیجه خود قانون جوانی جمعیت برای تمام مردم جامعه تسری پیدا نمی‌کند و بسیاری از بخش‌های این قانون فقط برای کارمندان دولت قابلیت اجرا دارد و کل جامعه از این قاعده بیرون هستند. این کارشناس مرخصی زایمان را مثال می‌زند و می‌افزاید: «این مرخصی به لحاظ قانونی نوشته شده اما برای یک کارمند دولت معنا دارد و بخش خصوصی زیربار اجرای این قانون نمی‌رود و کاری می‌کند که اصلا در این وادی قرار نگیرد و افرادی را استخدام کند که دراین شرایط قرار نگیرند چون برایش نمی‌صرفد!» علئی با اشاره به قوانین و حمایت‌های آن می‌افزاید:« این شرایط وضعیت پیچیده‌ای ایجاد می‌کند که شرکت‌های خصوصی ترجیح می‌دهند خودشان را در این وادی نیندازند.» بنا به تاکید علئی قانون جوانی جمعیت در کشور ما قانونی جدید است و نیاز به اصلاحاتی دارد. کشورهای دیگر در این خصوص تجربه بیشتری دارند و توانسته‌اند ایرادات قوانین مرتبط با جمعیت را بهتر برطرف کنند.
نگاه نامتناسب با انتظارات
علئی معتقد است که خانواده ایرانی نگاه‌شان به خانواده‌های پرجمعیت مثبت است اما در عین حال نسل جدید به رغم علاقه به داشتن فرزند بیشتر تمایلی به فرزندآوری ندارد و این مسأله به دلیل انتظاراتی است که شرایط اجتماعی برای آنها رقم زده است. اصلاح این نگاه هم کار فرهنگی می‌طلبد. به گفته این کارشناس جمعیت، ما ۹شهرداریم که ۴۲.۳درصد جمعیت ایران دراین شهرها ساکن است و باید این شهرها را از منظر جمعیتی کنار بگذاریم چون به لحاظ ابزاری و نظری فرزندآوری دراین شهرها هزینه‌بر است. ما باید روی شهرهای زیر ۲۰۰هزارنفر سرمایه‌گذاری کنیم و طبق مطالعات در زمینه جمعیت می‌توانیم درچنین شهرهایی موفق‌تر باشیم. این سرمایه‌گذاری می‌تواند چه درحوزه اشتغال وامکانات‌اقتصادی وچه به لحاظ‌فرهنگی درچنین شهرهایی بهتر پاسخ می‌دهد.
