رشد ترانزیت در جاده تحریم

سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای از شکسته‌شدن رکورد ماهانه ترانزیت در دی‌ماه ۱۴۰۲پس از۱۰سال خبر داد. مطابق آمار سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای، عملکرد ترانزیت ایران در سال ۱۴۰۲ به ۱۴.۷۵میلیون تن رسیده که این رقم یک حد نصاب جدید است. به گفته داریوش امانی، رئیس سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای با اشاره به عملکرد ترانزیتی سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای در ۱۰ماهه سال جاری اظهار کرد: ۵۰۶ هزار و ۸۰۳ دستگاه ناوگان ایرانی و خارجی حامل ۱۱.۴ میلیون تن کالا از قلمرو کشور ترانزیت شده که نسبت به دوره مشابه ۱۰ماهه ۱۴۰۱ رشد ۴۶درصدی داشته است. در دی‌ماه سال گذشته حجم ترانزیت از بنادر شهید رجایی و پایانه‌های مرزی پرویزخان، باشماق، آستارا و بازرگان که مهم‌ترین مبادی ترانزیتی کشور هستند، به یک میلیون و۴۴۵هزارتن رسیده است. گزارش مرکز آمار ایران هم آمارهای سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای کشور را تایید می‌کند؛براساس آخرین آمار این مرکز،ترانزیت خارجی ازمسیر ایران درسال ۱۴۰۲با ۳۶.۵۲درصد افزایش به رقم ۱۷میلیون و۷۹۰هزار تن رسیده است. بررسی آمار ۲۰سال گذشته به‌خوبی چالش‌های ترانزیتی کشور را مشخص می‌کند؛ در شرایطی که در سال ۱۳۸۶حجم ترانزیت کالا فقط ۵.۹میلیون تن بوده، این رقم در سال گذشته تقریبا سه‌برابر شده و افزایش ۳۰۰درصدی را تجربه کرده است. برای درک بهتر اهمیت این رقم باید به آمارهای سال۱۳۹۳ توجه کرد؛ در این سال با وجود به نتیجه رسیدن برجام و برداشته‌شدن برخی محدودیت‌های ترانزیتی به‌صورت موقت، در کنار ارتباط موقتی که برخی کشورها با ایران برقرار کرده بودند، رقم ترانزیت خارجی فقط ۱۳.۱میلیون تن بود که بلافاصله در سال‌های بعدی این رقم کاهش شدیدی داشت اما درنهایت درسال۱۴۰۲دولت با وجود تحریم‌های گسترده و همه‌جانبه خارجی و کارشکنی‌های برخی در داخل رکورد جدیدی در حجم ترانزیت خارجی کشور ثبت کرد.

 دلایل پایین‌بودن حجم ترانزیت خارجی تا پیش از سال ۱۴۰۰
تحریم‌های خارجی که بعد از خروج آمریکا از برجام با شدت بیشتری بازگشته بود، باعث شد تا ایران به لحاظ تجاری به یک کشور منزوی تبدیل شود؛ در نتیجه شرکای تجاری ایران محدود به چند کشور همسایه شد و چین و روسیه نیز در شرایط سختی با ایران ارتباط تجاری برقرار کردند. شرایط به حدی سنگین بود که در حالی که حجم ترانزیت کشور بالغ بر ۲۰۰میلیون تن در سال تخمین زده می‌شد، درسال۱۳۹۹مجموعا هفت میلیون تن کالا از ایران ترانزیت شد. علاوه بر تحریم‌ها کارشناسان دلایلی مانند تعدد ارگان‌‌‌های تصمیم‌گیردرترانزیت، کمبود زیرساخت‌‌‌های مناسب وفرسودگی وکمبود ناوگان رااز دلایل اوضاع نابسامان حجم ترانزیتی کشور می‌دانستند.با این حال توجه به دیپلماسی اقتصادی از سوی دولت سیزدهم در کنار ایجاد روابط پایدار و باارزش با کشورهای دوست و همسایه و بهره‌گیری از مزیت‌های گوناگون کشور در این عرصه از جمله مزیت‌های بالقوه ترانزیتی، باعث شد تا حجم ترانزیت خارجی افزایش چشمگیری داشته باشد.

پیش‌بینی ترانزیت ۳۰ میلیون تنی 
مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی بیان می‌دارد بر اساس مطالعات مختلف، ظرفیت و استعداد ترانزیتی کشور حدود ۸۰ میلیون تن است. بر اساس مطالعات بازوی پژوهشی مجلس، برای دستیابی به استعدادهای ترانزیتی یعنی ۸۰میلیون تن در سال و بالاتر به یک برنامه میان‌مدت و بلندمدت قابل اتکا برای سرمایه‌گذاری‌های کلان زیرساختی نیاز است.علی حسینی، رئیس سابق کمیسیون حمل‌ونقل، ترانزیت و لجستیک اتاق ایران هم آینده ترانزیت خارجی در کشور را روشن دانسته و گفت: «باید به ترانزیت به‌عنوان یک امر تجاری نگاه کنیم. ترانزیت قسمتی از تجارت بین‌الملل است که بخشی از آن می‌تواند در کشور ما محقق شود؛ بنابراین هرچقدر ما بتوانیم هزینه‌ها و زمان سفر را کوتاه کنیم، می‌توانیم گردش را افزایش دهیم. فکر می‌کنم اقداماتی در این زمینه صورت گرفته اما راه زیادی داریم تا بتوانیم فرآیند ترانزیت را بیش از پیش تسهیل کنیم. قابل ذکر است که ما متاسفانه در کشور واحد لجستیک نداریم و زنجیره‌های ارزش لجستیکی و ترانزیتی ما کامل نیست وباید روی آن کار شود.خوشبختانه در برنامه هفتم توسعه پیشنهادهایی در این زمینه ارائه شده و امیدواریم مواردی که در این برنامه تصویب شده و امسال قابل اجرایی است، محقق شود و بتوانیم بخش ترانزیت کشور را از طریق ایجاد زنجیره‌های تامین لجستیک و ترانزیت بهبود ببخشیم.» وی معتقد است اگرچه بخشی از موضوع ترانزیت تحت تاثیر تحریم‌های بین‌المللی است و رفع تحریم‌ها تاثیر بسزایی بر حجم ترانزیت کشور خواهد داشت اما با شرایط موجود نیز می‌توان تا بیش از ۳۰ میلیون تن را محقق کرد.