استامینوفن نقل‌ونبات نیست!

در بین این حجم از دارو، استامینوفن از محبوبیت خاصی برای ما برخوردار است و مثل نقل‌ونبات آن را استفاده می‌کنیم، چراکه خیلی از ما معتقدیم دوای هر دردی است! اما این عادت و فرهنگ غلط در بین ما ایرانی‌ها به مسمومیت‌های شدیدی منجر شده است و طبق گفته الناز ذوقی، کارشناس امور خدمات بستری و سرپایی سازمان غذا و دارو، همین داروی محبوب سالانه ۶۰هزار مسمومیت ایجاد می‌کند. دکتر شهاب‌الدین جنیدی، سخنگوی انجمن داروسازان ایران هم در گفت‌وگوی خود با جام‌جم می‌گوید استامینوفن جزو داروهای بدون نسخه یا OTCمحسوب می‌شود ویکی ازدلایل افزایش مسمومیت آن به سبب در دسترس بودنش است. محاسبه سرانه مصرف دارو در کشور نشان می‌دهد طی این سال‌ها سرانه یا میانگین مصرف دارو به ازای هر ایرانی از ۳۶۵ عدد در سال ۱۳۸۵ به ۴۴۲ عدد در سال ۱۳۹۰ رسید و سال گذشته هم این تعداد به ۶۱۸ عدد رسیده است. مصرف خودسرانه دارو و رواج این فرهنگ در کشور حاکی از آن است که این روزها کمتر کسی را می‌بینیم که برای بیماری‌های سطحی به پزشک مراجعه کند و اغلب مردم با خوردن یک استامینوفن درد خود را تسکین می‌دهند. اما همین قرص ساده که ما با قیمتی کم و بدون نسخه و به‌راحتی آن را تهیه می‌کنیم به مسمومیت‌هایی منجر می‌شود که آسیب‌های جدی به کبد وارد می‌کند و حتی تا اغما هم پیش می‌رود. 
   
بیماران خاص! مراقب استامینوفن باشید
بررسی‌ها نشان می‌دهد که میزان تجویز داروها با جمعیت کشور همخوانی ندارد و نظام دارویی کشور همچنان با مشکل مصرف بی‌‌رویه و خودسرانه دارو روبه‌روست. البته طبق آمار، ایرانیان سالانه و به‌طور متوسط حدود یک‌میلیارد و صدمیلیون قرص استامینوفن مصرف می‌کنند که در این بین تعداد خانم‌ها از آقایان بیشتر است. دکتر شهاب‌الدین جنیدی، عضو هیات‌مدیره و سخنگوی انجمن داروسازان ایران در گفت‌وگویی با جام‌جم با اشاره به ماهیت استامینوفن می‌گوید: «این دارو به‌عنوان یک ضدتب و در کاهش دردهای ملایم، معمولی و متوسط کاربرد دارد و توسط اطبا تجویز می‌شود و مردم از آن استفاده می‌کنند. جذب این دارو به‌صورت خوراکی است و در کبد متابولیزه می‌شود و دفع آن هم از طریق ادرار است.» دکتر جنیدی به برخی از بیماران خاص در خصوص مصرف استامینوفن هشدار می‌دهد و می‌افزاید: «بیماران دیابتی باید مراقب استفاده از آن باشند، چراکه در دیابتی‌ها احتمال این وجود دارد که تست قند خون‌شان مثبت کاذب شود و نباید همراه با مصرف استامینوفن از مسکن‌های دیگری استفاده کنند. مصرف همزمان استامینوفن با سایر داروهای ضدالتهاب هم می‌تواند مشکل‌ساز باشد. کسانی که بیماری‌های کبد و هپاتیت‌های ویروسی دارند هم باید به این مسأله توجه کنند.»
   
شایع‌ترین مسمومیت‌های دارویی
ایران سه‌برابر دیگر کشورهای دنیا مصرف خودسرانه دارو دارد و این درحالی‌است که مهم‌‌ترین علت مسمومیت‌های دارویی، خوددرمانی است. مسأله‌ای که زهرا جهانگرد، سرپرست دفتر نظارت و پایش مصرف فرآورده‌های سلامت سازمان غذا و دارو هم آن را بیان کرده و می‌گوید: «مسمومیت‌‌های دارویی یکی از نگرانی‌های جدی بهداشت عمومی در ایران است. شایع ‌ترین داروهای عامل مسمومیت در کشور هم شامل استامینوفن، بنزودیازپین‌ها و مسکن‌های مخدر است.» اما حالا سؤال اینجاست که عوارض مصرف یکی از همین داروهای شایع یعنی استامینوفن به چه صورت خود را نشان می‌دهد؟ دکتر جنیدی در پاسخ به این سؤال ما عنوان می‌کند: «صدمات کبدی، عوارض پوستی، اختلالات خونی، عرق‌کردن، وزوز گوش، عوارض قلبی، تاثیر درجریان خون وحتی تشنج ومرگ ناشی ازاغمای ضعف تنفسی ازجمله عوارض مصرف بیش ازحد استامینوفن و در مسمومیت‌های حاد آن است. در مصرف بلندمدت با مقادیر زیاد هم موجب عوارض کلیوی می‌شود.»جنیدی همچنین می‌گوید: «در مسمومیت‌های مزمن معمولا دل‌درد، سردرد، سرگیجه و فشارخون پایین می‌تواند اتفاق بیفتد.» گویا تلاش‌های صورت‌گرفته برای اصلاح الگوی مصرف خودسرانه دارو در کشور خیلی هم موفقیت‌آمیز نبوده است. شاید عدم آگاهی بیماران از عوارض داروها به افزایش آمار مسمومیت‌ها منجر می‌شود. چه‌بسا بهتر است وزارت بهداشت و سازمان غذا و دارو به عنوان متولیان این امر، نسبت به آگاهی‌بخشی مردم در این زمینه اقداماتی را انجام دهند.

تیغ دو لبه داروهای بدون نسخه
بسیاری از مردم در مصرف دارو توجه کافی به جنبه احتیاط ندارند؛ اما گاهی اوقات همین داروهای بدون نسخه مانند تیغی دولبه عمل می‌کند. یک لبه آن متوجه عوامل بیماری‌زاست، درحالی‌که لبه دیگر به دلیل ناآگاهی از مصرف صحیح، جان بیماران را تهدید می‌کند. دکتر جنیدی ضمن بیان استفاده بیماران از داروهای بدون نسخه یا OTC که بدون نیاز به نسخه پزشک و توسط مسئول فنی داروخانه به بیماران ارائه می‌شود، عنوان می‌کند: «یکی از دلایل افزایش مسمومیت‌ها با استامینوفن به سبب در دسترس بودن آن است. از طرفی با توجه به این‌که جزو داروهای بدون نسخه محسوب می‌شود، ناخودآگاه ترس بیماران و مراجعین به داروخانه نسبت به این دارو کم می‌شود. این درحالی‌است که آنها به عوارض کبدی این دارو واقف نیستند و زمانی که این نگرانی وجود نداشته باشد به مصرف خودسرانه و عوارض جانبی آن منجر می‌شود.» البته این همه ماجرای استفاده از استامینوفن نیست، چراکه سخنگوی انجمن داروسازان ایران بر این باور است گاهی اوقات بیماران به‌‌صورت همزمان از استامینوفن و فرآورده‌هایی همچون قرص‌های سرماخوردگی که درآن استامینوفن هم وجود دارد استفاده می‌کنند و همین خطرساز است و منجر به دوز بالای آن در بدن می‌شود.