نقش هوش مصنوعی در تحول زندگی معلولین

این فناوری نوین، با توانمندسازی و افزایش استقلال معلولین، زندگی آنها را متحول کرده و در‌حال ایجاد راه‌های جدید و ساده‌تر برای مدیریت فعالیت‌های روزانه آن‌هاست و با پتانسیل بالای خود برای خودکارسازی کارهایی که به‌طور معمول نیاز به هوش انسانی دارند، مانند تشخیص گفتار و صدا، درک بصری، عملکرد متن پیش‌بینی‌کننده، تصمیم‌ گیری و... می‌تواند به افراد دارای معلولیت در حوزه‌های مختلفی کمک کند. 

حوزه‌های فعالیت هوش مصنوعی

یکی از حوزه‌های هوش مصنوعی، فعالیت در فناوری‌هایی است که با صدا کنترل می‌شوند. اکو (Echo)، گوگل هوم (Google Home) و الکسا (Alexa) نمونه‌هایی از این فناوری‌ها هستند که به معلولین این امکان را می‌دهند که با صحبت‌کردن با این دستگاه‌ها، به‌شیوه راحتی به اطلاعات دسترسی پیدا کنند. فناوری تبدیل گفتار به متن و متن به گفتار یکی دیگر از حوزه‌های فعالیت هوش مصنوعی است که به‌کمک افرادی آمده که مشکلات گفتاری دارند. سیستم‌های صوتی مانند وُیسیت (Voiceitt) می‌توانند با‌گذشت زمان نحوه تلفظ افراد را یاد بگیرند و کلمات کاربر را به گفتار واضح و عادی، به‌صورت پیام‌های صوتی یا متنی ترجمه کنند. این برنامه به افراد دارای اختلالات گفتاری کمک می‌کند تا رو‌در‌رو با یکدیگر ارتباط برقرار کنند. پَروترون‌گوگل (Parrotron Google) یکی دیگر از ابزارهای هوش مصنوعی است که درک کلام افراد دارای اختلال گفتاری را برای دیگران آسان‌تر می‌کند و الگوهای گفتاری معیوب را به گفتاری روان تبدیل می‌کند. برنامه‌هایی مانند راجرویس (Roger Voice) و آوا (Ava) با استفاده از هوش مصنوعی مکالمات گروهی برای افراد کم‌‌شنوا ایجاد می‌کنند و علائم نگارشی، نام فرستنده و کلمات مهم را از فرهنگ لغت کاربر رونویسی می‌کنند. 

کمک به معلولان دارای مشکل بینایی و شنوایی

هوش مصنوعی، زندگی افراد دارای معلولیت شنوایی را نیز آسان‌تر کرده است. جینوسایس (GnoSys) یکی از این ابزارهای هوش مصنوعی است که «مترجم گوگل برای ناشنوایان و لال‌ها» به‌شمار می‌رود. این برنامه از شبکه‌های عصبی و بینایی رایانه‌ای برای ترجمه لحظه‌ای حرکات یا زبان اشاره به متن و گفتار استفاده می‌کند. دیپ مایند گوگل (DeepMind) نیز از قابلیت‌های هوش مصنوعی برای ایجاد سیستم الگوریتم‌های لب‌خوانی برای رمزگشایی دقیق کل عبارات استفاده می‌کند. این سیستم برای تماشای بیش از 5000 ساعت برنامه تلویزیونی مختلف و تجزیه و تحلیل مجموعا 118000 جمله آموزش دیده است. نتیجه این تحقیق سیستمی ‌است که می‌تواند گفتار انسان را در اماکن عمومی، محیط‌های پر‌سر‌و‌صدا و با نورهای مختلف تفسیر کند. کورتانای (Cortana) مایکروسافت می‌تواند از طریق کنترل صوتی به افراد دارای اختلالات بینایی در پیمایش دستگاه‌هایشان کمک کند. 

هوش مصنوعی همچنین می‌تواند برای افراد با محدودیت بینایی نیز سودمند باشد و از طریق فناوری تشخیص تصویر، زمینه اشیاء در عکس‌ها را برای افراد توصیف کند. سی‌اینگ‌ ای‌آی (Seeing AI) مایکروسافت نمونه بارز چنین پلتفرمی‌ با قابلیت بینایی رایانه‌ای است که با خواندن متون، توصیف ظاهر افراد، تشخیص چهره‌ها و احساسات، دنیای اطراف افراد کم‌بینا را روایت می‌کند. اورکَم (OrCam) یک دستگاه مبتنی بر هوش مصنوعی انقلابی دیگر برای افراد نابینا و کم‌بیناست که با دستورات صوتی به‌طور لحظه‌ای اطلاعات بصری را منتقل می‌کند. این دستگاه می‌تواند متون را از کتاب‌ها، روزنامه‌ها، صفحات گوشی‌های هوشمند یا هر سطح چاپی یا دیجیتالی دیگر با صدای بلند بخواند و چهره‌ها، محصولات، رنگ‌ها و سایر تصاویر را شناسایی کند. این به افراد نابینا کمک می‌کند تا برخی از کارهای خود را به‌تنهایی انجام دهند. همچنین تعدادی از برنامه‌های آموزشی خط بریل مبتنی بر هوش مصنوعی وجود دارد که قادرند به افراد معلول در یادگیری خط بریل و دسترسی به آموزش در سطوح مختلف کمک کنند. این برنامه‌ها از فناوری تشخیص نوریِ کاراکتر او‌سی‌آر (OCR) برای تبدیل کاراکترهای فیزیکی بریل به متن دیجیتال استفاده می‌کنند. 

دستگاه‌های هوشمند مبتنی بر هوش مصنوعی مانند آمازون اِکو شو (Amazon Echo Show) امکان برقراری ارتباط با کنترل صدا را فراهم و برای افرادی که مبتلا به فلج مغزی هستند، در‌حد یک اعجاز عمل می‌کنند. افراد دارای این معلولیت قادرند با این دستگاه ارتباط برقرار کرده و اطلاعات و اخبار را دریافت و حتی با اعضای خانواده صحبت کنند. استفان‌ هاوکینگ، فیزیکدان نظری، کیهان‌شناس و نویسنده برجسته بریتانیایی که به بیماری اسکلروز جانبی آمیوتروفیک مبتلا بود، از طریق یک دستگاه تولید گفتار، توانایی ارتباط برقرار کردن با دیگر انسان‌ها را داشت. 

کمک‌های رباتی

برخی از ربات‌ها نیز به کمک کسانی آمده‌اند که در انجام کارهای روزمره مانند لباس‌پوشیدن، غذا‌خوردن و تحرک‌داشتن مشکل دارند. اسکلت‌های بیرونی این ربات‌ها به‌گونه‌ای ساخته شده‌اند که به آنها در راه‌رفتن و ایستادن کمک می‌کنند. هوش مصنوعی همچنین قادر به تجزیه و تحلیلِ داده‌های سلامتی و ارائه هشدارهای اولیه است. دستگاه‌های پوشیدنی در پایش سلامتی مفید هستند و قادرند علائم حیاتی را کنترل و به افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن کمک کنند. 

هوش مصنوعی در زمینه مستقل‌کردن افراد معلول قدم بزرگی برداشته است. فناوری خانه هوشمند افراد دارای معلولیت را قادر ساخته تا به‌طور مستقل زندگی کنند. این خانه از‌طریق دریافت دستورات صوتی ساده نیازهای این افراد را برطرف می‌کند و آنها را قادر می‌سازد گوشه‌و‌کنار منزل خود را کنترل کنند. از جمله کارهایی که در این خانه‌های هوشمند صورت می‌گیرد، روشن و خاموش کردن چراغ‌ها، تنظیم دما، خاموش‌کردن اجاق‌گاز و پخش موسیقی است. سایر وسایل هوشمند خانگی مانند نور هوشمند، پرده هوشمند، دربازکن هوشمند گاراژ و ترموستات هوشمند نیز برای آسان‌تر کردن زندگی روزمره افراد دارای معلولیت کاربردی و در دسترس هستند. از نورپردازی هوشمند می‌توان برای روشن و خاموش کردن چراغ‌ها از راه دور و همچنین کنترل میزان نور در خانه استفاده کرد. فناوری پرده هوشمند نیز این امکان را دارد که به‌طور خودکار با استفاده از برنامه تلفن همراه، پرده‌ها را باز و بسته کند. با استفاده از دربازکن‌های هوشمند گاراژ، صاحبان خانه می‌توانند از طریق تلفن‌های هوشمند خود بر درب گاراژ نظارت داشته باشند. ترموستات‌های هوشمند دارای ویژگی‌های مختلفی همچون تنظیم دمای خانه از راه دور است. 

به‌غیر از خانه‌های هوشمند، خودروهای خودران مبتنی بر هوش مصنوعی و سایر اشکال حمل‌ونقل خودکار نیز به‌کمک افراد معلول آمده و آزادی باورنکردنی در تحرک را به آنها نوید داده‌اند. به‌لطف هوش مصنوعی، وسایل نقلیه خودران توسعه‌‌یافته بوسیله وِیمو (Waymo) گوگل، اوبر (Uber)، لیفت (Lyft) و درایو ‌ای‌آی (Drive AI) می‌توانند انزوای فیزیکی را برای چنین‌افرادی از بین ببرند و سبک زندگی اجتماعی‌تری را ترویج کنند. استفاده از خودروهای بدون راننده به افراد معلول این امکان را می‌دهد که از خانه خارج شوند، در جامعه بچرخند، با مردم تعامل داشته باشند و حتی شغل پیدا کنند. نیاز به شغل از امور مهم برای گذران زندگی هر‌فرد محسوب می‌شود. خوشبختانه، هوش مصنوعی در بهبود افزایش فرصت‌های شغلی کمک بسیار بزرگی است و قادر است افراد معلول را به کارفرمایان معرفی کند. بسیاری از برنامه‌های هوش مصنوعی با ارائه دستیارهای مجازی مانند گوگل اسیستنت (Google Assistant) یا آمازون الکسا (Amazon Alexa) جلسات را زمان‌بندی و یادآور را تنظیم می‌کنند. کسب‌و‌کارها نیز می‌توانند از این ابزارهای هوش مصنوعی برای ایجاد یک فرهنگ کاری مشارکتی و فراگیر استفاده کنند و در آن کارمندان معلول را به‌کار بگیرند و از این دستیارهای مجازی مبتنی بر هوش مصنوعی، برای کمک به افراد معلول برای شرکت در جلسات و زمان‌بندی، پاسخگویی به ایمیل‌ها و همکاری با دیگران مانند سایر افراد استفاده کنند. در عین‌حال، چت‌بات‌های هوش مصنوعی می‌توانند به تیم‌های خدمات مشتری کمک کنند تا با مشتریان دارای معلولیت ارتباط برقرار کنند، نیازهای آنها را راحت‌تر درک کنند و به‌طور مؤثرتری به آنها پاسخ دهند. این امر به ایجاد تجربیات بهتر کمک می‌کند و در‌نهایت می‌تواند منجر‌به وفاداری بیشتر مشتری شود. 

چالش‌های هوش مصنوعی

هوش مصنوعی علاوه بر مزایایی که دارد، در بردارنده معایبی است که در استفاده از آن باید نسبت به آنها حساسیت نشان داد. سیستم‌های هوش مصنوعی تنها به‌اندازه داده‌هایی که با آنها آموزش داده می‌شوند، قادرند بدون سوگیری عمل کنند. اگر داده‌های مورد استفاده برای آموزش سیستم‌های هوش مصنوعی مغرضانه باشند، خود سیستم‌ها نیز از این غرض‌ورزی پیروی کرده و این کار نتایج تبعیض‌آمیزی را برای افراد دارای معلولیت به‌بار می‌آورند. همچنین نگرانی‌هایی نسبت به حریم خصوصی وجود دارد. از آنجایی که سیستم‌های هوش مصنوعی اغلب برای آموزش و شخصی‌سازی، داده‌های شخصی را جمع‌آوری می‌کنند، همواره این امکان وجود دارد که آنها اطلاعات شخصی حساس را جمع‌آوری و از آنها سوء‌استفاده کنند. اطمینان از حریم خصوصی و محافظت از اطلاعات حساس، مساله بسیار چالش‌برانگیزی است که باید رعایت گردد. یکی دیگر از معایب هوش مصنوعی، وابستگی معلولین به ابزارهای هوش مصنوعی است. طبیعی است که افراد دارای معلولیت برای انجام کارهای ضروری به سیستم‌های هوش مصنوعی وابسته شوند و این وابستگی در زمان خرابی یا نقص عملکرد این سیستم‌ها، قادر است آنها را در‌معرض خطر قرار دهد. 

در این دنیای پرهیاهوی جهانی‌شده، ارتباط همه افراد با یکدیگر مساله‌ای حیاتی است که زندگی انسان‌ها را دستخوش تغییر قرار می‌دهد. این جهانشمولی مرزهای بین سلامتی و معلولیت را از بین برده و انسان‌ها را قادر ساخته در هر‌سطح از سلامتی و توانایی جسمی‌ با یکدیگر در تعامل باشند. در این راه، هوش مصنوعی نه‌تنها به معلولین دارای مشکلات ذهنی، جسمی، بینایی، شنوایی و گفتاری کمک می‌کند که کارهای روزمره را انجام دهند بلکه آنها را قادر می‌سازد به‌طور مستقل زندگی کنند و از کار و موقعیت اجتماعی برخوردار گردند. هوش مصنوعی یک فناوری صرف نیست و ابزاری برای توانمندسازی، فراگیری و دگرگون‌کردن زندگی است. استفاده از قابلیت‌های هوش مصنوعی، قادر به خلق جهانی در دسترس‌تر و عادلانه‌تر برای همه انسان‌های روی زمین است.