صورت فلکی: سفری از فلسفه اسلامی به فیزیک کوانتوم

 در‌واقع فضانوردان جهان را از دیدگاهی می‌بینند که تنها تعداد کمی از افراد در تاریخ ۵/۴ میلیارد‌ساله آن تجربه کرده‌اند. آن‌ها هرچه‌بیشتر در منظومه شمسی سرگردان باشند، تجربه‌هایشان بیشتر از تجربه یک انسان عادی فاصله می‌گیرد و بنابراین سخت‌تر می‌توانند با عزیزان زمینی خود دوباره ارتباط برقرار کنند. زندگی در فضا به‌طور اجتناب‌ناپذیری زندگی روی زمین را تغییر می‌دهد. این کلمات ماحصل اصلی مجموعه «صورت فلکی» است که به‌تازگی از شبکه چهار پخش شده است. این مجموعه با روایتی جذاب و پیچیده، ما را به سفری در دنیای شگفت‌انگیز فیزیک کوانتوم و فلسفه می‌برد و با بهره‌گیری از مفاهیم پیچیده علمی، روانشناختی و فلسفی، داستانی تماشایی و نفسگیر خلق می‌کند که مخاطب را به تفکر و تعمق وامی‌دارد. 

معنا و مفهوم هویت
درام علمی‌-تخیلی صورت فلکی، درامی هیجان‌انگیز است که داستان زنی به نام جو را روایت می‌کند که در ایستگاه فضایی است. در یک ماموریت، جسمی با ایستگاه فضایی برخورد می‌کند و ایستگاه را دچار اختلال می‌کند. جو در طول یک پیاده‌روی فضایی اضطراری متوجه می‌شود که سیستم‌های حیاتی ایستگاه فضایی آسیب دیده‌اند و چیزی که به آن‌ها برخورد کرده، یک قطعه معمولی از زباله‌های فضایی نیست. در ادامه مجموعه، جو به زمین بازمی‌گردد و با دنیایی کاملا متفاوت از آنچه به‌یاد می‌آورد مواجه می‌شود. او متوجه می‌شود که حافظه‌اش به‌شدت آسیب دیده و بسیاری از خاطراتش را از دست داده است و در عین‌حال خانواده‌ای که به یاد می‌آورد، تا حدودی تغییر کرده‌اند. این اتفاقات باعث می‌شود تا جو به‌دنبال یافتن حقیقت درباره گذشته و اتفاقاتی که برایش افتاده، باشد. او در طول این مجموعه به‌دنبال سرنخ‌هایی است که او را به حقیقت نزدیک‌تر کند و با بررسی جزئیات ماموریت فضایی‌اش، متوجه می‌شود که در این ماموریت اتفاقات عجیبی رخ داده است. صورت فلکی با پایان‌بندی غیرمنتظره، سؤالات بسیاری را در ذهن بیننده ایجاد می‌کند و باعث می‌شود تا او درباره معنا و مفهوم وجود و هویت، بیشتر فکر کند. 

صورت فلکی با وجود داستان جذاب و بازیگرانی قوی، نظرات متفاوتی را از منتقدان و مخاطبان دریافت کرده است. بسیاری از منتقدان، داستان مجموعه را پیچیده و جذاب توصیف کرده‌اند. ماجراجویی فضایی، راز‌های پنهان و تلاش شخصیت اصلی برای کشف حقیقت، باعث شده تا بیننده تا پایان مجموعه مشتاق بماند. بازی نومی راپاس در نقش جو اریکسون تحسین بسیاری را برانگیخته است. او توانسته به‌خوبی شخصیت پیچیده و آسیب‌پذیر جو را به تصویر بکشد. این مجموعه به موضوعات مهمی مانند هویت، حافظه، روابط انسانی و تاثیر فناوری بر زندگی انسان می‌پردازد. به‌علاوه صحنه‌های فضایی و جلوه‌های ویژه مجموعه، بسیار زیبا و چشم‌نواز هستند. در عین حال، این مجموعه از نقطه‌ضعف نیز برخوردار است؛ برخی از منتقدان بر این باورند که سرعت داستان در برخی قسمت‌ها کند است و این از جذابیت مجموعه کاسته است. در عین‌حال برخی از بینندگان احساس کرده‌اند که پیچیدگی داستان در برخی قسمت‌ها بیش از حد است و درک آن برای همه آسان نیست. پایان‌بندی برای برخی از بینندگان مبهم و ناراضی‌کننده بوده است. بعضی معتقدند که بسیاری از سؤالات بی‌پاسخ مانده‌اند و برخی دیگر از منتقدان می‌گویند که برخی از عناصر داستان در طول مجموعه تکراری است. 

جنبه روانشناختی مجموعه صورت فلکی: سفری به اعماق ذهن
جنبه روانشناختی اهمیت ویژه‌ای در مجموعه صورت فلکی دارد. این مجموعه، با روایت داستانی پیچیده و پر از تعلیق، مخاطب را به کاوش در لایه‌های پنهان ذهن شخصیت اصلی، جو اریکسون، دعوت می‌کند. هویت و جستجوی معنا یکی از معانی روانشناختی این مجموعه است. جو اریکسون، در طول مجموعه به‌دنبال یافتن هویت واقعی خود و معنای وجود است. سفر او به جهان‌های موازی، نمادی از جستجوی او برای یافتن پاسخ به این پرسش‌های بنیادی است. ترومای روانی و تاثیر آن بر حافظه، مورد روانشناختی دیگر این مجموعه است. زیرا رویداد‌های تراژیک در فضا، باعث ایجاد ترومای عمیقی در جو می‌شود. این تروما، بر حافظه او تاثیر گذاشته و باعث می‌شود که او به واقعیت پیرامون خود شک کند. این موضوع به جو نشان می‌دهد که چگونه تجربیات دردناک می‌توانند بر حافظه و درک ما از واقعیت تاثیر بگذارند. پیچیدگی شخصیت جو و رفتار‌های متناقض وی احتمال وجود اختلالات روانی همچون اختلال دو‌قطبی یا اسکیزوفرنی را نیز در شخصیت جو مطرح می‌کنند. او در طول مجموعه، احساس انزوا و تنهایی شدیدی می‌کند که این احساس بر تصمیمات و رفتار‌های او تاثیر می‌گذارد. این مجموعه نشان می‌دهد که چگونه انزوا و تنهایی می‌توانند بر سلامت روان انسان اثر‌گذار باشند. 

فیزیک کوانتوم: کلیدی برای درک واقعیت
تفکر درباره مفهوم هویت تنها مساله اساسی مجموعه صورت فلکی نیست و تغییر در واقعیت که از عوامل فیزیک کوانتوم محسوب می‌شود نیز نقش مهمی در این مجموعه دارد. البته باید توجه داشت که مجموعه صورت فلکی یک اثر علمی-تخیلی است و هدف اصلی آن سرگرم‌کردن مخاطب است. بنابراین، تمام مفاهیم علمی که در مجموعه به‌کار رفته است، لزوما دقیق و کامل نیستند. جهان‌های موازی، یکی از جذاب‌ترین مفاهیم مطرح شده در مجموعه است. براساس این ایده، ممکن است جهان‌های بی‌نهایت زیادی وجود داشته باشد که در آن‌ها رویداد‌ها به‌شکل متفاوتی رخ دهند. به‌عبارت دیگر، دنیا‌های موازی جهان‌هایی هستند که در آن‌ها قوانین فیزیک و ثابت‌های طبیعی ممکن است متفاوت از جهان ما باشد؛ این جهان‌ها ممکن است در ابعاد دیگری از فضا وجود داشته باشند یا حتی در زمان‌های متفاوت. این مفهوم با نظریه‌های چندجهانی در فیزیک کوانتوم ارتباط دارد. براساس فرضیه جهان‌های موازی، ممکن است جهان‌های دیگری وجود داشته باشند که جدا از جهان ما هستند و قوانین فیزیکی و تاریخچه متفاوتی دارند. در طول مجموعه، جو متوجه می‌شود که واقعیت اطرافش به‌طور مداوم در‌حال تغییر است. خاطراتش و مکان‌ها و حتی قوانین فیزیک به‌نظر می‌رسد که در‌حال تغییر هستند. این تغییرات مداوم، شبیه به پرش بین جهان‌های موازی است که هر‌کدام قوانین و شرایط خاص خود را دارند. این پدیده را می‌توان با مفاهیم فیزیک کوانتوم مانند درهم‌تنیدگی کوانتومی و نظریه‌های چندجهانی مرتبط دانست. اختلال حافظه جو، یکی از نشانه‌های اصلی وجود جهان‌های موازی در مجموعه است. شاید حافظه او در واقعیت‌های مختلف به‌صورت متفاوتی شکل گرفته باشد و او در‌حال تجربه‌کردن تکه‌هایی از واقعیت‌های مختلف است. 

مجموعه صورت فلکی در ارتباط با فلسفه
فیزیک کوانتوم علاوه بر پرسش‌های عمیق درباره ماهیت واقعیت، آگاهی، هویت و وجود انسان موضوع دنیا‌های موازی را پیش می‌کشد که همانندی در فلسفه اسلامی با نام عالم خیال منفصل دارد. این عالم که مجرد و غیر‌مادی است، در هستی‌شناسی فلسفه اسلامی، نقش بسیار مهمی ایفا می‌کند و به‌عنوان واسطه‌ای بین عالم عقل محض و عالم ماده در نظر گرفته می‌شود و در‌واقع، الگویی برای عالم ماده است. در نتیجه، اگرچه نام این عالم «خیال» است، اما معنای آن با خیالات روزمره انسان بسیار متفاوت است. این عالم، یک واقعیت فلسفی است که در اندیشه اسلامی، به‌خصوص در اندیشه سهروردی و ملاصدرا، جایگاه ویژه‌ای دارد. عالم خیال منفصل، عالَمی است که در آن ماده و زمان وجود ندارد و به‌همین دلیل، با حواس مادی قابل درک نیست و در عین حال هستی‌ها و موجودات یا صور مجرد یا حتی جهان‌های آن متعدد و متنوع هستند. 
هم عالم خیال منفصل و هم نظریه دنیای‌های موازی بر تعدد و تنوع وجودی تاکید دارند. عالم خیال منفصل، بیشتر یک عالم مجرد و غیرمادی است که به‌عنوان الگو و منبع همه موجودات مادی در‌نظر گرفته می‌شود. در حالی که دنیا‌های موازی، جهان‌هایی مادی و فیزیکی هستند که ممکن است با جهان ما تفاوت داشته باشند. روش درک و شناخت عالم خیال منفصل از طریق شیوه عرفانی و فلسفی است و نظریه دنیا‌های موازی براساس مشاهدات علمی و محاسبات فیزیکی مطرح شده است. در عالم خیال منفصل، صور بی‌شماری وجود دارد که هر کدام پتانسیل ایجاد یک جهان با قوانین و ویژگی‌های خاص خود را دارند. در نظریه دنیای‌های موازی نیز ممکن است جهان‌های بی‌شماری وجود داشته باشد که هر‌کدام قوانین فیزیکی متفاوتی دارند. دنیا‌های موازی و عالم خیال منفصل ما را به تفکر درباره ماهیت واقعیت و امکانات بی‌شمار جهان‌ها و عوالم وامی‌دارند و تلاش می‌کنند تا به پرسش‌های بنیادین درباره هستی پاسخ دهند. از این رو اگرچه این دو عالم از زوایای مختلف به پرسش‌ِ ماهیت هستی می‌پردازند، اما می‌توانند مکمل یکدیگر باشند و درک ما از جهان را گسترش دهند؛ بنابراین می‌توان به این نتیجه رسید که اندیشه‌های فلسفی پیشین می‌توانند با مباحث علمی مدرن ارتباط برقرار کرده و به انسان در درک ماهیت وجود و جهان کمک کنند. با آن‌که عالم خیال منفصل، مفهومی فلسفی و متافیزیکی است که به ماهیت وجود و شناخت می‌پردازد و به عالَمی غیرمادی اشاره دارد و نظریه دنیا‌های موازی، نظریه‌ای علمی است که براساس مشاهدات و محاسبات فیزیکی مطرح شده است، اما می‌توان ادعا کرد که فیلسوفی ایرانی، قرن‌ها و سده‌ها پیش از طریق فلسفه مبدع نظریه دنیا‌های موازی بوده است؛ بنابراین ارتباط بین دنیا‌های موازی و عالم خیال منفصل، الهام‌بخش تحقیقات بیشتر در زمینه‌های فلسفه، عرفان و فیزیک است. 

مجموعه صورت فلکی، با تلفیق جذابیت داستان‌سرایی و عمق مفاهیم علمی و فلسفی، تجربه‌ای فراموش‌ناشدنی برای مخاطب فراهم می‌کند و او را به فکر‌کردن درباره ماهیت واقعیت، آگاهی و جایگاه انسان در‌جهان وامی‌دارد. این مجموعه یک اثر هنری است که با زبان ساده و جذاب کمک می‌کند تا به دنیای پیچیده فیزیک کوانتوم و فلسفه نزدیک شویم.