تالیف مکیال از هرکسی برنمی‌آید
علامه شهید، آیت‌ا...سیدمحمدتقی موسوی اصفهانی مشهور به «فقیه احمدآبادی»، مؤلف مکیال‌المکارم، سال۱۳۰۱ قمری در خانواده‌ای به‌دنیا آمد که نسل‌اندرنسل عالم دین بودند. صاحب مکیال المکارم هفده جلد کتاب و رساله نگاشته که چهار‌جلد از آنها پیرامون حضرت مهدی(عج) و غیبت و انتظار و وظایف منتظران است.
کوشش و جدیت و پشتکار سیدمحمدتقی موسوی اصفهانی واقعا چنان ویژه است که مانند ایشان کم سراغ داریم. فقط در ده‌سالگی شرحی بر نصاب‌الصبیان نوشت و در بیست‌و‌پنج سالگی، کتاب ابواب‌الجنات فی آداب‌الجُمعات را تالیف کرد. شرح الکافیه الشافیه یا همان الفیه ابن‌مالک را در۱۷سالگی نوشت و در۱۵سالگی کتاب ایضاح الشبهات را نگاشته که در دیباچه‌اش آورده: «این کتاب را در عنفوان جوانی با تفرق حواس و کمی وسیله ... تالیف نمودم.»درسی‌سالگی به‌فرمان امام عصر، مکیال‌المکارم را درباره آن حضرت و وظایف منتظران و دعا برای آن وجود شریف آغاز کرد که تا پایان عمر به آن اهتمام داشت.
سبک نوشتار
آثار او دارای کمال و پختگی و ژرف‌نگری است؛ واین به‌خاطر خلوص نیت و پاکی قصد درتحصیلِ علم بوده زیرا تلاش‌های خالصانهاش برای خدا بوده.ارادت و توسل ویژه به خاندان رسالت داشت و همه افعال و اقوالش اقتدا به آن بزرگواران بود، به‌خصوص به امام منتظر که درمعرفت آن حضرت به مراحلی نائل آمده بود و آثارش مؤید این معناست. آن‌طور که ایشان می‌نویسد «به فکر افتادم کتاب جداگانه‌ای درباره امام زمان بنگارم که آن فواید را دربر‌گیرد و به سبک جالبی آن را به‌رشته تحریر درآورم.»
ولی حوادث زمان و رویدادهای دوران و ناراحتی‌های پی‌در‌پی، مانع از انجام این کار می‌شد تا این‌که در خواب دیدم کسی را که با قلم و سخن نتوان اوراتوصیف نمود، یعنی مولا و حبیب دلِ شکسته‌ام و امامی که در انتظارش هستیم. با بیانی روح‌انگیز چنین فرمود: این کتاب را بنویس و عربی هم بنویس و نام او رابگذار:«مکیال‌المکارم فی فوائد‌الدعاء‌للقائم ...همچون تشنه‌ای از خواب بیدار و در‌پی اطاعت امرش شدم، ولی توفیق یاری‌ام نکرد تا این‌که سال۱۳۳۰ه. ق به مکه معظمه سفرکردم و چون آنجا را وبا گرفت با خداوند عزوجل عهد بستم که اگر مرا از مهلکه نجات دهد، تالیف این کتاب را شروع نمایم. پس خداوند بر من منت نهاد و مرا به سلامت به وطن بازگرداند. پس به تالیف اقدام نمودم.» مکیال‌المکارم، به‌معنای «معیار سنجش خوبی‌ها» است.
نگاه بزرگان
سید محمدعلی روضاتی در مقدمه مکیال می‌نویسد: «کتابی ارزنده، ابتکاری و مهم. مؤلف، بسیاری از مطالب مربوط به عقیده مهدویت و موضوع حضرت حجت(عج) را بررسی کرده. بحث‌های با اهمیت در زمینه‌های فقه، حدیث، کلام، رجال، تفسیر و حتی فلسفه و ادبیات با اسلوبی بدیع و سبکی جالب و نتیجه‌گیری‌هایی درست به نگارش درآمده. همچنین با دلایل عقلی و نقلی ثابت شده که دعا برای امام‌عصر‌عج) از مهمترین وسائل رسیدن به مراحل کمال است. این اثر به شهادت صاحب‌نظران، از نظر جامعیت و ژرف‌اندیشی و بهره‌گیری از علوم عقلی و نقلی و استنباط دقیق و اجتهاد عمیق از آیات و روایات، بی‌نظیر است.
آیت‌ا...العظمی صافی گلپایگانی(ره) فرموده‌اند «کتاب نفیس و شریف «مکیال المکارم فی فوائد الدعاء‌للقائم علیه السلام» تالیف شیعه مخلص وچاکر درگاه حضرت بقیه‌ا...الاعظم ارواح العالمین له‌الفداحضرت آیت‌ا...آقای حاج سیدمحمدتقی اصفهانی اعلی‌ا... مقامه، یکی از بهترین و جامع‌ترین کتاب‌ها در این موضوع است والحق کتاب، در نوع خود بی‌نظیر و نسخه بهترین ارتباط با ناحیه مقدسه و دعا برای آن حضرت است.سزاوار است همه از آن استفاده نمایند و امام‌شناسی خود را به وسیله آن تکمیل کنند و با نیایش و دعا برای آن حضرت، همواره عهد خود را تجدید و شدت انتظار و اشتیاق‌شان را به آن ظهور موفور‌السرور و روز موعود و روز نجات و خلاصی بشر آشکار سازند.»
آیت‌ا...العظمی حاج سید‌محمد باقر موحد ابطحی(ره): «کتابی بدیع که ... در موضوع خود بی‌نظیر است. با وسعت تتبع و اجتهاد و پیگیری گردآوری شده و هر پژوهشگری بخواهد در این زمینه تحقیقی داشته باشد از آن بینیاز نیست.» حجت‌الاسلام سید‌مهدی محمودی: «تالیف کتابی با ویژگی‌های مکیال‌المکارم هرگز کار ساده‌ای نیست.
کوشش و پشتکار سیدمحمدتقی موسوی اصفهانی واقعا چنان ویژه است که مانند ایشان کم سراغ داریم.» با نگاهی به کتاب مکیال‌المکارم و سایر آثار آیت‌ا... موسوی اصفهانی(ره) چنین به‌نظر می‌رسد که ایشان از «مکتب سامرا» بسیار متاثر بوده است و «توجه ویژه به مهدویت و امام عصرعج» را از این مکتب گرفته است.» گفتنی است میرزای شیرازی حدود یک دهه پس از شیخ انصاری(ره) زعامت شیعه را در نجف عهده‌دار بود و سپس به سامرا هجرت کرد. هرچند در چرایی و دلایل این هجرت پژوهش‌ها شده اما می‌توان بنا به قرائنی گفت میرزای شیرازی با آن جایگاه والا در عصر خود برآن بوده که عموم توجه‌ها را به امام عصر(عج) معطوف کند.
شاگردان برجسته مرحوم میرزا اتفاقا در موضوع مهدویت ورود کردند و تالیفاتی ارزنده به‌جا گذاشتند. مثلا محدث نوری که جنت‌الماوی و کشف‌الاسرار عن وجه الغائب عن‌الابصار و نجم ثاقب را نوشت. مرحوم میرزا درباره نجم‌الثاقب می‌نویسد: «کتابی به این نکویی با این محاسن در این‌باره [مهدویت] نمی‌شناسم. که همین نشان از توجه مرحوم میرزا به مساله مهدویت و تشویق شاگردانش به تالیف کتاب در این باره دارد.»
مرحوم شیخ فضل‌ا... نوری نیز کتاب الصحیفه المهدویه را در راستای پرداختن مکتب سامرا به مساله مهدویت تالیف کرد.
آیت‌ا... محمدباقر قائمی، مجتهد بیرجندی از نخبگان فقه که مرحوم میرزا بنا به نقل‌ها بسیار او را برای تالیف اثر تشویق می‌کرده و تاکید داشته که: «بنویس! بنویس! بغیه[تذکره]الطالب فی مَن رای الإمام الغائب را نوشت.»
آیت‌ا... سیدابوالقاسم حسینی دهکردی نیز کتاب منبرالوسیله را نگاشت. ایشان از استادان صاحب مکیال است و هنگامی که کتاب وظیفه‌الانام را صاحب مکیال تالیف می‌کند آیت‌ا... دهکردی بر آن تقریظ می‌نویسد و آن را بسیار مفید و نافع توصیف می‌کند که سرشار از احادیث ماثور ائمه طاهرین است.
آیت‌ا...موسوی اصفهانی اجازه اجتهاد و روایتش را از آیت‌ا... دهکردی دارد که در وصف صاحب مکیال نگاشته: «جناب العالم العامل و الفاضل الکامل، الجامع للکلمات النفسانیه و الحائز للمراتب الایمانیه، المهذب الصفی... اخونا و صدیقنا... صاحب الذهن الوَقاد و الفهم النَقاد...».
دیگرشاگردمیرزای شیرازی که استاد صاحب مکیال بوده آیت‌ا...منیرالدین بروجردی اصفهانی است.اگردراین فضابرای صاحب مکیال بتوان برابرنهادی فرض کرد، مرحوم علی‌اکبر صدرالاسلام همدانی است که وارث مکتب سامرا با یک واسطه است؛ وی شاگرد محدث نوری بوده و کتاب تکالیف‌الانام فی غیبت‌الامام را پدیدآورده. این پدیدآوردن مجموعه آثار مهدوی از ویژگی‌های مکتب سامرا و پیروانش یعنی سلسله دانش‌آموختگان این جریان است.عنایات و مواهب و الطاف خاصی از خدا به صاحب مکیال افاضه شده و در این‌کتاب به آنها اشاره کرده. می‌توان گفت اصل در توفیق صاحب مکیال همانا توجه ایشان به ساحت قدسی امام عصر(عج) بوده است. مثلا در مکیال آورده: وقد اُفیض الی... معارف الایمانیه و الطاف الربانیه...» ایشان که در خواب به پیشگاه امام(عج) می‌رسد؛ می‌نویسد پس از آن خواب، چه الطاف و برکاتی دیدم! ایشان طی رؤیای صادقه، سه بار تشرف داشتند که گزارش یکی از این خواب‌ها در مکیال آمده. صاحب مکیال در تالیفات روایی‌اش نیز متاثر از روش حدیثی مکتب سامرا است. مخالفت ایشان با صوفیه ضمن پرهیز از مشرب عرفانی و فلسفی قابل توجه است.در همان مکیال با ارائه ادله و براهین به رد نظرصوفیه می‌پردازد.ازجمله روش‌های صاحب مکیال، دقت بسیار در نسخه و متن صحیح حدیث بوده و صرف نقل را به‌خاطر فقط اعتبار راوی یا درج درکتابی مشهوروتصحیح‌شده کافی نمی‌دانسته. دقت‌های رجالی ایشان در توثیق روایات هم بسیارچشمگیر است.منابع استنادی ایشان زبده و برگزیده است و به هر سندی و کتابی استناد نکرده. تتبع و پژوهش ایشان برای نقل یک حدیث بسیار سختگیرانه است و به کمترین تفاوت حدیث‌ها توجه داشته و متون مختلف را با هم تطبیق داده و سنجیده است وگاهی بین روایت‌ها را جمع کرده، یعنی تفاوت نقل‌ها را از نظر لفظ بررسی کرده و تا‌جایی که درمعنا خللی وارد نشود، بین دو روایت را جمع کرده.ایشان برای ارائه مطالب این کتاب ارزشمند در جاهایی که نیاز به استدلال بوده، دلیل‌های عقلی را به‌عنوان اولویت نخستین ذکر می‌کند وپس ازآن به براهین قرآنی و استدلال‌های روایی می‌پردازد.اثبات مطالب کتاب مکیال را با استناد به مکاشفه و خواب به‌عنوان دلیل مستقل به نقل نپرداخته مگر به‌عنوان تایید.
شرح عشق
ارادت و مودت خاص ایشان به امام عصر(عج) در آثارشان و حالات‌شان موج می‌زند. مثلا در مکیال چنین اوجی مندرج است: «در سحرگهان که برای نماز شب برمی‌خاست در نیمه‌های شب با امام عصر (عج) مخاطبه داشته بداهه‌وار اشعاری از شدت شوق و غم هجران می‌سروده:.. انظر نظر الی یابن الاطیاب... »
ایشان دلیل‌های عقلی رابه‌عنوان اولویت نخستین ذکرمی‌کندوپس از آن به براهین قرآنی و استدلال‌های روایی می‌پردازد. رویکرد بیانی کتاب مکیال برخلاف بسیاری کتاب‌ها، روشن و روان و موجز و زیبا و رسا است.تسلط بر بحث، ذهن خلاق، نقد عالمانه و محترمانه نظرهای علما، پاسخ به شبهات، تعمق و تتبع و تاکید بر لزوم تفکر از برجسته‌ترین ویژگی‌های مکیال است. از مهمترین دلایل ماندگاری کتاب، این است که شتاب‌زده پدید نیامده، زیرا این کتاب در بازه‌ای ۱۷ ساله نوشته شده است.
برخی ویژگی‌های کتاب ممتاز مکیال المکارم و نویسنده آن:
۱- پشتکار علمی و دقت مولف مکیال.
۲- اصل در توفیق صاحب مکیال، توجه به ساحت قدسی امام عصر(عج) بوده.
۳- روش حدیثی آیت‌ا... موسوی اصفهانی در تالیف مکیال و عدم توجه به فلاسفه و صوفیه.
۴- دقت فراوان در نقد و تطبیق نسخه‌های حدیثی.
۵- دقت‌های رجالی در نقل حدیث.
۶- نقد منابع و بازشناخت مآخذ معتبر حدیث.
۷- پذیرش قاعده تسامح در ادله سنن.
۸- تتبع گسترده در شناسایی حدیث.
۹- تلاش در شناخت متن‌های روایی و جمع بین روایات.
۱۰- تقدم همیشگی دلایل عقلی بر نقل.
۱۱- عدم استناد به خواب و رویا و مکاشفه در بیان معارف (زیرا این تجربه‌های دینی فقط برای شخص یقین‌آور است)
۱۲- استفاده از قیاس اولویت که از سوی فقهای امامیه نیز فقط این نوع قیاس تایید شده.
۱۳- استفاده از قاعده تبادر.
۱۴- استفاده از دلالت سیاق.
۱۵- دقت در معناهای لغات و سختگیری در گزینش کلمات برای رساندن دقیق مطالب در راستای فهم آیات و روایات.
۱۶- توجه به موارد استعمال.
۱۷- علاج در تعارض روایات.
۱۸- ترتیب منطقی ابواب کتاب.
۱۹- بیان روشن و دوری از پیچیده‌نویسی و ابهام برخلاف رویه علمای آن دوران.
۲۰- بیان خلاصه و موجز با پرهیز از اطناب مطالب.
۲۱- فصاحت و بلاغت و نثر مسجع اما غیرمتکلف.
۲۲- تسلط فوق‌‌‌العاده بر مباحث که ضمن دانشوری و فرهیختگی در نتیجه توسلات به امام عصر بوده.
۲۳- تکریم همراه با نقد عالمانه و منصفانه نظرات عالمان.
۲۴- یان مطالب همراه با تواضع علمی.
۲۵- پاسخگویی به شبهه‌ها.
۲۶- دعوت همیشگی خواننده به تفکر و تتبع.
۲۷- کتاب شتاب‌زده تالیف نشده که همین را از مهمترین دلایل ماندگاری این متن برشمرده‌اند (تألیف کتاب از ۱۳۳۱ ق تا ۱۳۴۸ ق طول کشیده).
۲۸- مولف قبل از به پایان‌آوردن کتاب، شهید شده، زیرا خواننده را بیش از ده‌بار در مکیال به تفسیر و توضیح نکاتی ارجاع داده که قراربوده در پایان کتاب آورده شود.
سبک نوشتار
آثار او دارای کمال و پختگی و ژرف‌نگری است؛ واین به‌خاطر خلوص نیت و پاکی قصد درتحصیلِ علم بوده زیرا تلاش‌های خالصانهاش برای خدا بوده.ارادت و توسل ویژه به خاندان رسالت داشت و همه افعال و اقوالش اقتدا به آن بزرگواران بود، به‌خصوص به امام منتظر که درمعرفت آن حضرت به مراحلی نائل آمده بود و آثارش مؤید این معناست. آن‌طور که ایشان می‌نویسد «به فکر افتادم کتاب جداگانه‌ای درباره امام زمان بنگارم که آن فواید را دربر‌گیرد و به سبک جالبی آن را به‌رشته تحریر درآورم.»
ولی حوادث زمان و رویدادهای دوران و ناراحتی‌های پی‌در‌پی، مانع از انجام این کار می‌شد تا این‌که در خواب دیدم کسی را که با قلم و سخن نتوان اوراتوصیف نمود، یعنی مولا و حبیب دلِ شکسته‌ام و امامی که در انتظارش هستیم. با بیانی روح‌انگیز چنین فرمود: این کتاب را بنویس و عربی هم بنویس و نام او رابگذار:«مکیال‌المکارم فی فوائد‌الدعاء‌للقائم ...همچون تشنه‌ای از خواب بیدار و در‌پی اطاعت امرش شدم، ولی توفیق یاری‌ام نکرد تا این‌که سال۱۳۳۰ه. ق به مکه معظمه سفرکردم و چون آنجا را وبا گرفت با خداوند عزوجل عهد بستم که اگر مرا از مهلکه نجات دهد، تالیف این کتاب را شروع نمایم. پس خداوند بر من منت نهاد و مرا به سلامت به وطن بازگرداند. پس به تالیف اقدام نمودم.» مکیال‌المکارم، به‌معنای «معیار سنجش خوبی‌ها» است.
نگاه بزرگان
سید محمدعلی روضاتی در مقدمه مکیال می‌نویسد: «کتابی ارزنده، ابتکاری و مهم. مؤلف، بسیاری از مطالب مربوط به عقیده مهدویت و موضوع حضرت حجت(عج) را بررسی کرده. بحث‌های با اهمیت در زمینه‌های فقه، حدیث، کلام، رجال، تفسیر و حتی فلسفه و ادبیات با اسلوبی بدیع و سبکی جالب و نتیجه‌گیری‌هایی درست به نگارش درآمده. همچنین با دلایل عقلی و نقلی ثابت شده که دعا برای امام‌عصر‌عج) از مهمترین وسائل رسیدن به مراحل کمال است. این اثر به شهادت صاحب‌نظران، از نظر جامعیت و ژرف‌اندیشی و بهره‌گیری از علوم عقلی و نقلی و استنباط دقیق و اجتهاد عمیق از آیات و روایات، بی‌نظیر است.
آیت‌ا...العظمی صافی گلپایگانی(ره) فرموده‌اند «کتاب نفیس و شریف «مکیال المکارم فی فوائد الدعاء‌للقائم علیه السلام» تالیف شیعه مخلص وچاکر درگاه حضرت بقیه‌ا...الاعظم ارواح العالمین له‌الفداحضرت آیت‌ا...آقای حاج سیدمحمدتقی اصفهانی اعلی‌ا... مقامه، یکی از بهترین و جامع‌ترین کتاب‌ها در این موضوع است والحق کتاب، در نوع خود بی‌نظیر و نسخه بهترین ارتباط با ناحیه مقدسه و دعا برای آن حضرت است.سزاوار است همه از آن استفاده نمایند و امام‌شناسی خود را به وسیله آن تکمیل کنند و با نیایش و دعا برای آن حضرت، همواره عهد خود را تجدید و شدت انتظار و اشتیاق‌شان را به آن ظهور موفور‌السرور و روز موعود و روز نجات و خلاصی بشر آشکار سازند.»
آیت‌ا...العظمی حاج سید‌محمد باقر موحد ابطحی(ره): «کتابی بدیع که ... در موضوع خود بی‌نظیر است. با وسعت تتبع و اجتهاد و پیگیری گردآوری شده و هر پژوهشگری بخواهد در این زمینه تحقیقی داشته باشد از آن بینیاز نیست.» حجت‌الاسلام سید‌مهدی محمودی: «تالیف کتابی با ویژگی‌های مکیال‌المکارم هرگز کار ساده‌ای نیست.
کوشش و پشتکار سیدمحمدتقی موسوی اصفهانی واقعا چنان ویژه است که مانند ایشان کم سراغ داریم.» با نگاهی به کتاب مکیال‌المکارم و سایر آثار آیت‌ا... موسوی اصفهانی(ره) چنین به‌نظر می‌رسد که ایشان از «مکتب سامرا» بسیار متاثر بوده است و «توجه ویژه به مهدویت و امام عصرعج» را از این مکتب گرفته است.» گفتنی است میرزای شیرازی حدود یک دهه پس از شیخ انصاری(ره) زعامت شیعه را در نجف عهده‌دار بود و سپس به سامرا هجرت کرد. هرچند در چرایی و دلایل این هجرت پژوهش‌ها شده اما می‌توان بنا به قرائنی گفت میرزای شیرازی با آن جایگاه والا در عصر خود برآن بوده که عموم توجه‌ها را به امام عصر(عج) معطوف کند.
شاگردان برجسته مرحوم میرزا اتفاقا در موضوع مهدویت ورود کردند و تالیفاتی ارزنده به‌جا گذاشتند. مثلا محدث نوری که جنت‌الماوی و کشف‌الاسرار عن وجه الغائب عن‌الابصار و نجم ثاقب را نوشت. مرحوم میرزا درباره نجم‌الثاقب می‌نویسد: «کتابی به این نکویی با این محاسن در این‌باره [مهدویت] نمی‌شناسم. که همین نشان از توجه مرحوم میرزا به مساله مهدویت و تشویق شاگردانش به تالیف کتاب در این باره دارد.»
مرحوم شیخ فضل‌ا... نوری نیز کتاب الصحیفه المهدویه را در راستای پرداختن مکتب سامرا به مساله مهدویت تالیف کرد.
آیت‌ا... محمدباقر قائمی، مجتهد بیرجندی از نخبگان فقه که مرحوم میرزا بنا به نقل‌ها بسیار او را برای تالیف اثر تشویق می‌کرده و تاکید داشته که: «بنویس! بنویس! بغیه[تذکره]الطالب فی مَن رای الإمام الغائب را نوشت.»
آیت‌ا... سیدابوالقاسم حسینی دهکردی نیز کتاب منبرالوسیله را نگاشت. ایشان از استادان صاحب مکیال است و هنگامی که کتاب وظیفه‌الانام را صاحب مکیال تالیف می‌کند آیت‌ا... دهکردی بر آن تقریظ می‌نویسد و آن را بسیار مفید و نافع توصیف می‌کند که سرشار از احادیث ماثور ائمه طاهرین است.
آیت‌ا...موسوی اصفهانی اجازه اجتهاد و روایتش را از آیت‌ا... دهکردی دارد که در وصف صاحب مکیال نگاشته: «جناب العالم العامل و الفاضل الکامل، الجامع للکلمات النفسانیه و الحائز للمراتب الایمانیه، المهذب الصفی... اخونا و صدیقنا... صاحب الذهن الوَقاد و الفهم النَقاد...».
دیگرشاگردمیرزای شیرازی که استاد صاحب مکیال بوده آیت‌ا...منیرالدین بروجردی اصفهانی است.اگردراین فضابرای صاحب مکیال بتوان برابرنهادی فرض کرد، مرحوم علی‌اکبر صدرالاسلام همدانی است که وارث مکتب سامرا با یک واسطه است؛ وی شاگرد محدث نوری بوده و کتاب تکالیف‌الانام فی غیبت‌الامام را پدیدآورده. این پدیدآوردن مجموعه آثار مهدوی از ویژگی‌های مکتب سامرا و پیروانش یعنی سلسله دانش‌آموختگان این جریان است.عنایات و مواهب و الطاف خاصی از خدا به صاحب مکیال افاضه شده و در این‌کتاب به آنها اشاره کرده. می‌توان گفت اصل در توفیق صاحب مکیال همانا توجه ایشان به ساحت قدسی امام عصر(عج) بوده است. مثلا در مکیال آورده: وقد اُفیض الی... معارف الایمانیه و الطاف الربانیه...» ایشان که در خواب به پیشگاه امام(عج) می‌رسد؛ می‌نویسد پس از آن خواب، چه الطاف و برکاتی دیدم! ایشان طی رؤیای صادقه، سه بار تشرف داشتند که گزارش یکی از این خواب‌ها در مکیال آمده. صاحب مکیال در تالیفات روایی‌اش نیز متاثر از روش حدیثی مکتب سامرا است. مخالفت ایشان با صوفیه ضمن پرهیز از مشرب عرفانی و فلسفی قابل توجه است.در همان مکیال با ارائه ادله و براهین به رد نظرصوفیه می‌پردازد.ازجمله روش‌های صاحب مکیال، دقت بسیار در نسخه و متن صحیح حدیث بوده و صرف نقل را به‌خاطر فقط اعتبار راوی یا درج درکتابی مشهوروتصحیح‌شده کافی نمی‌دانسته. دقت‌های رجالی ایشان در توثیق روایات هم بسیارچشمگیر است.منابع استنادی ایشان زبده و برگزیده است و به هر سندی و کتابی استناد نکرده. تتبع و پژوهش ایشان برای نقل یک حدیث بسیار سختگیرانه است و به کمترین تفاوت حدیث‌ها توجه داشته و متون مختلف را با هم تطبیق داده و سنجیده است وگاهی بین روایت‌ها را جمع کرده، یعنی تفاوت نقل‌ها را از نظر لفظ بررسی کرده و تا‌جایی که درمعنا خللی وارد نشود، بین دو روایت را جمع کرده.ایشان برای ارائه مطالب این کتاب ارزشمند در جاهایی که نیاز به استدلال بوده، دلیل‌های عقلی را به‌عنوان اولویت نخستین ذکر می‌کند وپس ازآن به براهین قرآنی و استدلال‌های روایی می‌پردازد.اثبات مطالب کتاب مکیال را با استناد به مکاشفه و خواب به‌عنوان دلیل مستقل به نقل نپرداخته مگر به‌عنوان تایید.
شرح عشق
ارادت و مودت خاص ایشان به امام عصر(عج) در آثارشان و حالات‌شان موج می‌زند. مثلا در مکیال چنین اوجی مندرج است: «در سحرگهان که برای نماز شب برمی‌خاست در نیمه‌های شب با امام عصر (عج) مخاطبه داشته بداهه‌وار اشعاری از شدت شوق و غم هجران می‌سروده:.. انظر نظر الی یابن الاطیاب... »
ایشان دلیل‌های عقلی رابه‌عنوان اولویت نخستین ذکرمی‌کندوپس از آن به براهین قرآنی و استدلال‌های روایی می‌پردازد. رویکرد بیانی کتاب مکیال برخلاف بسیاری کتاب‌ها، روشن و روان و موجز و زیبا و رسا است.تسلط بر بحث، ذهن خلاق، نقد عالمانه و محترمانه نظرهای علما، پاسخ به شبهات، تعمق و تتبع و تاکید بر لزوم تفکر از برجسته‌ترین ویژگی‌های مکیال است. از مهمترین دلایل ماندگاری کتاب، این است که شتاب‌زده پدید نیامده، زیرا این کتاب در بازه‌ای ۱۷ ساله نوشته شده است.
برخی ویژگی‌های کتاب ممتاز مکیال المکارم و نویسنده آن:
۱- پشتکار علمی و دقت مولف مکیال.
۲- اصل در توفیق صاحب مکیال، توجه به ساحت قدسی امام عصر(عج) بوده.
۳- روش حدیثی آیت‌ا... موسوی اصفهانی در تالیف مکیال و عدم توجه به فلاسفه و صوفیه.
۴- دقت فراوان در نقد و تطبیق نسخه‌های حدیثی.
۵- دقت‌های رجالی در نقل حدیث.
۶- نقد منابع و بازشناخت مآخذ معتبر حدیث.
۷- پذیرش قاعده تسامح در ادله سنن.
۸- تتبع گسترده در شناسایی حدیث.
۹- تلاش در شناخت متن‌های روایی و جمع بین روایات.
۱۰- تقدم همیشگی دلایل عقلی بر نقل.
۱۱- عدم استناد به خواب و رویا و مکاشفه در بیان معارف (زیرا این تجربه‌های دینی فقط برای شخص یقین‌آور است)
۱۲- استفاده از قیاس اولویت که از سوی فقهای امامیه نیز فقط این نوع قیاس تایید شده.
۱۳- استفاده از قاعده تبادر.
۱۴- استفاده از دلالت سیاق.
۱۵- دقت در معناهای لغات و سختگیری در گزینش کلمات برای رساندن دقیق مطالب در راستای فهم آیات و روایات.
۱۶- توجه به موارد استعمال.
۱۷- علاج در تعارض روایات.
۱۸- ترتیب منطقی ابواب کتاب.
۱۹- بیان روشن و دوری از پیچیده‌نویسی و ابهام برخلاف رویه علمای آن دوران.
۲۰- بیان خلاصه و موجز با پرهیز از اطناب مطالب.
۲۱- فصاحت و بلاغت و نثر مسجع اما غیرمتکلف.
۲۲- تسلط فوق‌‌‌العاده بر مباحث که ضمن دانشوری و فرهیختگی در نتیجه توسلات به امام عصر بوده.
۲۳- تکریم همراه با نقد عالمانه و منصفانه نظرات عالمان.
۲۴- یان مطالب همراه با تواضع علمی.
۲۵- پاسخگویی به شبهه‌ها.
۲۶- دعوت همیشگی خواننده به تفکر و تتبع.
۲۷- کتاب شتاب‌زده تالیف نشده که همین را از مهمترین دلایل ماندگاری این متن برشمرده‌اند (تألیف کتاب از ۱۳۳۱ ق تا ۱۳۴۸ ق طول کشیده).
۲۸- مولف قبل از به پایان‌آوردن کتاب، شهید شده، زیرا خواننده را بیش از ده‌بار در مکیال به تفسیر و توضیح نکاتی ارجاع داده که قراربوده در پایان کتاب آورده شود.
شهید انتظار
سال ۱۳۴۸قمری در۴۷سالگی با توطئه جمعی از یهودیان اصفهان و همکاری یکی ازسران فرقه ضاله بهاییت با زهر مسموم شد و به شهادت رسید. مزار وی درتخت فولاد اصفهان زیارتگاه مؤمنان وعاشقان مهدوی است. درباره کیفیت شهادتش در کتاب «نگاهی به زندگانی جهانگیرخان قشقایی»به‌نقل از شهدای روحانیت درسده اخیر آمده:«سید شهید دررمضان ۱۳۴۸ه. ق به‌علت کسالت در بیمارستان عیسی‌بن‌مریم اصفهان(بیمارستان انگلیسی‌های آن‌زمان) بستری شد. «سر‌ا...خان» متصدی بیمارستان که از سران فرقه ضاله بهاییت بود، شب ۲۵ ماه مبارک، اطرافیان آن‌مرحوم را از اتاق بیرون کرد و سَمی را به ایشان می‌خوراند، آن سید بزرگوار پیش از شهادت صدا می‌زده:«حبیبی یا حسین...حبیبی یا حسین...»! ازداماد ایشان«مرحوم آیت‌ا...سید مرتضی موحد ابطحی» نقل است که «سید شهید که در بیمارستان بستری بود، می‌فرمود: «بناست حضرت امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام تشریف بیاورند.» نگاهی کوتاه و گذرا به زندگانی ایشان نمایان می‌سازد آن سید شهید مورد عنایت و کرامت حضرات معصومین علیهم‌السلام به‌ویژه حضرت مهدی(عج) بوده و ارتباط و اتصال با ساحت مهدوی عج داشته است.
سال ۱۳۴۸قمری در۴۷سالگی با توطئه جمعی از یهودیان اصفهان و همکاری یکی ازسران فرقه ضاله بهاییت با زهر مسموم شد و به شهادت رسید. مزار وی درتخت فولاد اصفهان زیارتگاه مؤمنان وعاشقان مهدوی است. درباره کیفیت شهادتش در کتاب «نگاهی به زندگانی جهانگیرخان قشقایی»به‌نقل از شهدای روحانیت درسده اخیر آمده:«سید شهید دررمضان ۱۳۴۸ه. ق به‌علت کسالت در بیمارستان عیسی‌بن‌مریم اصفهان(بیمارستان انگلیسی‌های آن‌زمان) بستری شد. «سر‌ا...خان» متصدی بیمارستان که از سران فرقه ضاله بهاییت بود، شب ۲۵ ماه مبارک، اطرافیان آن‌مرحوم را از اتاق بیرون کرد و سَمی را به ایشان می‌خوراند، آن سید بزرگوار پیش از شهادت صدا می‌زده:«حبیبی یا حسین...حبیبی یا حسین...»! ازداماد ایشان«مرحوم آیت‌ا...سید مرتضی موحد ابطحی» نقل است که «سید شهید که در بیمارستان بستری بود، می‌فرمود: «بناست حضرت امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام تشریف بیاورند.» نگاهی کوتاه و گذرا به زندگانی ایشان نمایان می‌سازد آن سید شهید مورد عنایت و کرامت حضرات معصومین علیهم‌السلام به‌ویژه حضرت مهدی(عج) بوده و ارتباط و اتصال با ساحت مهدوی عج داشته است.
تازه ها
پیشنهاد سردبیر
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
مهمترین نکته در نشست روند آستانه
سید رضا صدرالحسینی در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
لزوم کامل‌تر شدن حکم قابل تحسین دادگاه لاهه
دانشیار حقوق بینالملل دانشگاه تهران در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
تکرار اتهامات واهی علیه ایران
یک پژوهشگر روابط بینالملل در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح کرد
بازی اروپا در پازل اسرائیل | رای شجاعانه دادگاه کیفری بین‌المللی
گفت و گو
در گفت‌وگو با دکتر سیدمرتضی موسویان، ضرورت و اهمیت داشتن دکترین در رسانه و دلایل قوت و ضعف رسانه‌های داخلی و معاند را بررسی کرده‌ایم
روایت اول، شرط پیروزی
ابراهیم تهامی، مهاجم سابق تیمملی در گفت‌وگو با جامجم:
تیم ۹۸ بهترین نسل فوتبالی ایران است
گفت‌وگو با محمود پاکنیت بازیگر پیشکسوت سینما، تئاتر و تلویزیون
با یعقوب(ع) زندگی میکنم
در گفت‌وگو با تهیه‌کننده مستند معروف شبکه سه اولویت‌های موضوعی فصل جدید بررسی شد