مشارکت کودکان در بازی خانه‌تکانی

همین همکاری جو صمیمانه‌ای را پدید می‌آورد و در این میان کودکان مسئولیت‌پذیری را فراخواهند گرفت و احساس مشارکت برای آنان درونی می‌شود. اما چگونه والدین می‌توانند فرزندان خود را به انجام خانه‌تکانی تشویق و ترغیب کنند؟ 
ملیکا ملک‌زاده‌رضوی، کارشناس ارشد روان‌شناسی تربیتی در گفت‌وگو با جام‌جم به پرسش‌های ما پاسخ می‌دهد. 
 
کودکان از چه سنی تمایل دارند در کارهای خانه به والدین کمک کنند؟ 
کودکان ازسن ۳-۲سالگی به‌تدریج، تمایل به کمک درکارهای خانه دارند.این علاقه معمولا ازطریق تقلید ازوالدین شروع می‌شود. به‌طور خاص، از سنین ۵ -۴ سالگی می‌توان از کودکان انجام کارهای ساده‌ای مثل مرتب کردن اسباب‌بازی‌ها، گذاشتن لباس‌های خود در سبد یا کمد، کمک در آوردن وسایل سبک سفره غذایا کمک درجمع‌آوری لباس‌های شسته شده را درخواست کرد. کودکان بزرگ‌تر بین ۱۰-۷ سال می‌توانند کارهای پیچیده‌تری مثل شستن ظرف‌ها، گردگیری یا مرتب کردن اتاق خود را انجام دهند.
 
با کمک گرفتن از کودک در کارهای خانه، چه ویژگی‌هایی در او تقویت می‌شود؟ 
کمک در کارهای خانه می‌تواند ویژگی‌های مختلفی مانند مسئولیت‌پذیری، نظم، دقت، همکاری و احساس مشارکت در فعالیت‌های خانوادگی را درکودک تقویت کند.این کاربه کودک می‌آموزد که کار تیمی چگونه انجام می‌شودواهمیت همکاری رامتوجه می‌شود. بهتر است در ابتدا از کودک توقعات ساده و قابل دسترسی داشته باشیم و به‌تدریج پیچیدگی‌ها را افزایش دهیم. سختگیری زیاد می‌تواندباعث کاهش اعتماد به نفس کودک واحساس ناامیدی اوشود اما درعین‌حال باید انتظارات واقع‌بینانه ومنصفانه داشته باشیم.

چگونه از کودک در خانه‌تکانی کمک بگیریم؟
برای این‌که خانه‌تکانی به تجربه‌ای مثبت و مفید برای کودک تبدیل شود، باید کارها طوری تنظیم شود که هم مناسب سن و توانایی‌های کودک باشد،هم جنبه سرگرمی داشته باشد.خانه‌تکانی را به‌عنوان یک پروژه خانوادگی معرفی کنید. نشان دهید که همه اعضای خانواده در این کار نقش دارند و کمک کردن برای همه جذاب است. این باعث می‌شود که کودک احساس مشارکت کند. از کارهای ساده و بی‌خطر شروع کنید. برای مثال جارو‌زدن مناطق کوچک یا شستن ظرف‌های خود کودک می‌تواند شروع خوبی باشد. این کارها باید قابل انجام و مطابق با توان کودک باشد. درنظر گرفتن بازی‌ها یا چالش‌‌های کوچک می‌تواند کمک کند که کارها برای کودک جذاب‌تر شود. پس از هر مرحله از کار، کودک را با جملات مثبت و تشویق‌های ساده مانند «خیلی خوب انجام دادی!» یا «تو واقعا به ما کمک کردی!» تحسین کنید. این باعث می‌شود کودک احساس ارزشمندی و موفقیت کند. 

چه کارهایی را نباید به کودک محول کرد و برای او آسیب‌زننده است؟
کمک گرفتن از کودک در خانه‌تکانی به‌شرطی که به‌طور معقول و با دقت انجام شود، برای کودک مضر نخواهد بود، بلکه می‌تواند فواید زیادی داشته باشد. کارهایی که برای کودک خیلی سنگین یا خطرناک است مانند تمیزکردن شیشه‌ها بامواد شیمیایی، جاروبرقی زدن در مکان‌هایی که می‌تواند آسیب‌زا باشد یا انجام کارهای سنگین مانند جابه‌جایی وسایل بزرگ را نمی‌توان به کودک محول کرد. بنابراین باید کارهایی که برای او مناسب است و به‌تناسب سن و توانایی اوست، انتخاب شود. اگر به کودک فشار زیادی وارد شود یا از او توقعات بیش از حد داشته باشید، ممکن است باعث استرس، ناراحتی و حتی اجتناب از کمک او در آینده شود. نکته مهم این‌که از کارهای خانه برای تنبیه کودک استفاده نکنید. اگر کودک به خانه‌تکانی به‌عنوان یک مجازات نگاه کند، می‌تواند باعث عدم علاقه و حتی انزجار او از انجام کارهای خانه شود. بنابراین باید به این نکته توجه کنید که خانه‌تکانی باید بخشی از زندگی خانوادگی باشد نه یک بار اضافی.

کودکانی را که تمایلی به انجام کار ندارند و بی‌نظم هستند چگونه باید تشویق کرد؟ 
اگر کودک تمایلی به انجام نظافت اتاق شخصی و همکاری در کارهای خانه ندارد، باید به شیوه‌ای مثبت و با تدبیر او را تشویق کرد. به‌جای تهدید یا اجبار، می‌توان از روش‌های تشویقی مانند توجه به علاقه‌مندی‌های کودک یا ساختن بازی‌هایی که در آن کارها به نوعی سرگرم‌کننده باشد، استفاده کرد. برای کودکانی که به‌شدت مقاومت می‌کنند، می‌توان از مشارکت تدریجی استفاده کرد؛ ضمن این‌که نقد منفی یا قضاوت‌های شدید در مورد بی‌نظمی یا عدم‌همکاری کودک در نظافت و خانه‌تکانی می‌تواند اعتماد به نفس او را کاهش دهد. بهتر است نقد به‌صورت سازنده و با تأکید بر جنبه‌های مثبت باشد. این روش به کودک کمک می‌کند که احساس ارزشمندی کند و در عین‌حال به رشد مهارت‌هایش ادامه دهد. 

آیا از جوایز برای وادار کردن کودک به انجام کارها می‌توان استفاده کرد؟
استفاده از جوایز و تشویق‌ها در صورتی مفید است که به‌طور معقول و نه افراطی باشد. اگر کودک انجام کاری را با رضایت انجام دهد و تشویق شود، می‌تواند احساس موفقیت کند و این انگیزه را تقویت کند. اما نباید این کار به شرط همیشگی تبدیل شود، زیرا هدف اصلی باید تقویت حس مسئولیت و خودمراقبتی باشد. در اینجا باید پدر و مادر به‌عنوان الگوی همکاری و مشارکت عمل کنند. آنها باید به کودک نشان دهند که کارهای خانه بخشی از مسئولیت‌های خانوادگی است و همه اعضای خانواده باید در آن مشارکت داشته باشند. همچنین باید محیطی مثبت و حمایتی ایجاد کنند تا کودک از انجام کار احساس رضایت و موفقیت کند.

خانواده‌هایی که بچه‌های خیلی کوچک دارند و کودک درهنگام خانه‌تکانی درروند نظافت خانه سبب بروزاختلال می‌شود‌، چگونه باید کنترل کرد؟ 
این تصمیم بستگی به خانواده و کودک دارد. اگر کودک تمایل به کمک کردن دارد و می‌تواند به شیوه‌ای ایمن و مفید کمک کند، پس او را در فعالیت‌ها مشارکت دهید. اما اگر کودک خیلی کوچک است یا احساس می‌کنید که درمحیط خانه‌تکانی باعث مزاحمت می‌شود، می‌توان به مدت کوتاهی او را به فعالیت‌های دیگر مشغول کرد تا جو خانه‌تکانی حفظ شود.