یتکاف خواستار «غنی‌سازی صفر»، «برچیدن تأسیسات نطنز، اصفهان و فردو» و«نابودی سانتریفیوژها» شد. این مواضع که مستقیما خطوط قرمز ایران، از جمله حق غنی‌سازی و حفظ زیرساخت‌های هسته‌ای را هدف گرفته، فضای مذاکرات را متشنج کرده و نگرانی‌هایی درباره آینده گفت‌وگوها به وجود آورده است.
مذاکرات؛ از پیشرفت تا تنش
مذاکرات هسته‌ای ایران و آمریکا چندی قبل و پس از ارسال نامه دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا به ایران آغاز شد. این گفت‌وگوها که با میانجیگری عمان و به‌صورت غیرمستقیم برگزار می‌شود، در سه دور قبلی به گفته مقامات دو طرف «سازنده» بوده است. سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران و استیو ویتکاف، مذاکرات را «جدی و فنی» توصیف کرده‌اند اما اختلافات اساسی، از جمله درباره میزان غنی‌سازی و ذخایر اورانیوم همچنان پابرجاست. ایران، برنامه هسته‌ای خود را صلح‌آمیز می‌داند و ضمن پذیرش قوانین آژانس بر خطوط قرمز خود تأکید دارد. حفظ حق غنی‌سازی اورانیوم تحت معاهدهNPT، عدم کاهش ذخایر اورانیوم به زیر سطح توافق برجام و غیرقابل‌مذاکره بودن برنامه موشکی از جمله تخطی‌ناپذیرترین مواضع مرتبط با مذاکرات از سوی ایران است. در مقابل، آمریکا خواستار اعمال محدودیت‌های دائمی بر غنی‌سازی و حتی برچیدن کامل زیرساخت‌های هسته‌ای ایران است.
بازی امتیازگیری یا پایان دیپلماسی؟
با این حال اظهارات اخیر ویتکاف جای تأمل جدی دارد. وی در مصاحبه‌ای اختصاصی با بریتبارت نیوز مدعی نابودی صنعت هسته‌ای کشورمان شد و گفت: موضع ما کاملا روشن است، ایران نباید به بمب هسته‌ای دست پیدا کند. آنها نیز اعلام کرده‌اند که چنین قصدی ندارند. ما برای پیشبرد مذاکرات، این حرف آنها را باور می‌کنیم و اگر واقعا چنین نیتی ندارند، پس باید تمام تأسیسات غنی‌سازی اورانیوم را نابود کنند!
مذاکره‌کننده ارشد آمریکا با ایران در عین حال مدعی شد: «ما باید سه تأسیسات غنی‌سازی اورانیوم در فردو، نطنز و اصفهان را برچینیم. برنامه غنی‌سازی اورانیوم در ایران دیگر نمی‌تواند وجود داشته باشد. آنها نمی‌توانند سانتریفیوژ داشته باشند. این خط قرمز ماست ــ بدون غنی‌سازی!»
ویتکاف همچنین مدعی شد: من معتقدم ایران چاره‌ای جز پذیرش شرایط ما برای توافقی که برنامه هسته‌ای نظامی‌اش را برچیند، ندارد. عاقلانه نیست که ایرانی‌ها رئیس‌جمهور ترامپ را محک بزنند.
نماینده ترامپ ادعا کرد: «ما توافق بد (ضعیف) با ایران را نمی‌پذیریم. اگر احساس کنیم توافق قوی نیست، از آن خارج خواهیم شد. اگر فکر کنیم مذاکرات روز یکشنبه سازنده نخواهد بود، مسیر متفاوتی را انتخاب خواهیم کرد.»
مذاکره‌کننده ارشد هسته‌ای آمریکا با ایران همچنین مدعی شد: «ما هرگز با توافقی مانند برجام که به رفع تحریم‌ها و پایان تعهدات ایران منجر شود، موافقت نخواهیم کرد. این اقدام منطقی نیست و یک رویه ناهماهنگ در برجام بود. همان‌طور که همیشه گفته‌ام، توافقی که اجازه دهد تعهدات (ایران) به پایان برسد، وجود نخواهد داشت.» ویتکاف همچنین گفت که ایالات متحده هفته گذشته از برگزاری دور دیگری از مذاکرات خودداری کرد، زیرا نیاز داشتیم به تفاهم‌های خاصی با ایران برسیم تا مذاکرات مفید واقع شوند.
اظهارات تند ویتکاف را می‌توان از چند منظر تحلیل کرد. از یک‌سو بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل که از آغاز مذاکرات از مذاکره‌کنندگان آمریکایی ناخشنود بود، خواستار «غنی‌سازی صفر» و «برچیدن کامل برنامه هسته‌ای ایران» به سبک مدل لیبی است. براساس گزارش رویترز، نتانیاهو از تصمیم ناگهانی ترامپ برای مذاکره با ایران غافلگیر شده بود و اکنون فشار بر دولت‌ترامپ برای سختگیری بیشتر را افزایش داده است. از سویی دیگر دولت ترامپ که از فوریه ۲۰۲۵ سیاست «فشار حداکثری» را احیا کرده، با تحریم‌های جدید علیه شبکه نفتی ایران و تهدیدات نظامی، مانند اظهارات پیت هگست، وزیر دفاع، علیه حمایت ایران از یمن، سعی در تضعیف موضع ایران در مذاکرات دارد. اظهارات ویتکاف می‌تواند بخشی از این استراتژی برای وادار کردن ایران به عقب‌نشینی باشد.
اظهارات ویتکاف در حالی است که وزیر امور خارجه کشورمان پیشتر گفته بود: «اصل غنی‌سازی غیرقابل‌مذاکره است. ما آماده اعتمادسازی درباره نگرانی‌ها هستیم اما زیرساخت‌های هسته‌ای ما خط قرمز است.» وی پس از تعویق دور چهارم تأکید کرد که ایران «عزم خود برای دستیابی به راه‌حل دیپلماتیک» را حفظ کرده اما «اظهارات تحریک‌آمیز آمریکا» کمکی به مذاکرات نمی‌کند.
تهدید و مذاکره
اظهارات تند ویتکاف را می‌توان به‌عنوان بخشی از استراتژی مذاکراتی آمریکا برای امتیازگیری یا آماده‌سازی افکار عمومی برای شکست احتمالی مذاکرات تفسیر کرد. دولت ترامپ که تحت فشار اسرائیل و لابی‌های داخلی است، امکان دارد با اتخاذ این مواضع سعی در وادار کردن ایران به پذیرش شروط سخت‌تر داشته باشد. با این حال، این رویکرد خطرناک است، زیرا ایران بارها تأکید کرده که زیر بار «تهدید» یا «مطالبات غیرواقعی» نخواهد رفت.
از سوی دیگر، ایران با حفظ همکاری با آژانس و بررسی پیشنهادهایی مانند صادرات بخشی از اورانیوم غنی‌شده به روسیه یا نظارت بیشتر آژانس، همواره حسن‌نیت خود را نشان داده اما اظهارات ویتکاف، به‌ویژه در آستانه مذاکرات، می‌تواند نشانه‌ای از تلاش برای بهانه‌جویی جهت اقدامات نظامی یا تحریم‌های جدید باشد.
مذاکرات در آزمون اراده‌ها
دور چهارم مذاکرات هسته‌ای ایران و آمریکا آزمونی بزرگ برای آمریکاست. اظهارات تند استیو ویتکاف که خطوط قرمز ایران را هدف گرفته، سایه سنگینی بر گفت‌وگوها انداخته است. ایران اما نشان داده که در برابر فشار تسلیم نخواهد شد. در این میان، عمان به‌عنوان میانجی و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به‌عنوان ناظر، نقش کلیدی در حفظ کانال‌های دیپلماتیک دارند. حال باید دید آیا مذاکرات به توافقی پایدار منجر خواهد شد یا خیر؟ پاسخ این سؤال را باید در رویکرد آمریکایی‌های پای میز مذاکره جست‌وجو کرد و دید آیا اظهارات مقامات آمریکا همچون گذشته با صحبت‌های آنها در پشت درهای بسته متفاوت است یا واشنگتن در حال قدم برداشتن در مسیر دیگری است.
عراقچی: از حقوق ملت ایران عقب نخواهیم نشست
سیدعباس عراقچی شامگاه شنبه با هدف دیدار دوجانبه با همتای قطری خود همچنین شرکت در چهارمین دور گفت‌وگوهای ایرانی_عربی با عنوان «روابط قوی_منافع مشترک» وارددوحه پایتخت قطرشد. اودر دورچهارم گفت‌وگوهای ایرانی_عربی تصریح کرد: جمهوری اسلامی ایران دستیابی و استفاده از سلاح‌های هسته‌ای را حرام دانسته وهمواره یک عضو متعهد به نظام عدم اشاعه بین‌المللی بوده است اما همزمان بر حق خود برای استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای به‌شمول غنی‌سازی اصرار دارد. وی افزود: ما دنبال سلاح هسته‌ای نیستیم و اصولا سلاح‌های کشتار جمعی هیچ جایگاهی در دکترین امنیتی ایران ندارند. به همین جهت ما از مبتکران ایجاد منطقه‌ای عاری از سلاح‌های هسته‌ای در غرب آسیا بوده‌ایم امالازم است کشورهای غربی وهمه آنان که مدعی مقابله با سلاح‌های هسته‌ای هستند،ازاستانداردهای دوگانه خودداری کنند. نمی‌توان از یک‌سو مدعی نگرانی انرژی صلح‌آمیز هسته‌ای ایران و دیگر کشورهای منطقه بود اما اجازه داد یک رژیم اشغالگر متجاوز و نسل‌کش دارنده زرادخانه بزرگ تسلیحات هسته‌ای باشد. وزیر امور خارجه ایران در پایان گفت: به گفت‌وگوهای خود با دولت آمریکا و البته همزمان با اروپا، روسیه وچین با حسن‌نیت ادامه می‌دهیم. اگر هدف از این مذاکرات ابراز اطمینان از عدم دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای باشد این تحصیل حاصل است. لذا رسیدن به یک توافق، کاملا در دسترس است اما اگر هدف محروم کردن ایران از حقوق هسته‌ای خود و دیگر درخواست‌های غیرواقعی و غیرمنطقی باشد، باید به‌صراحت بگویم جمهوری اسلامی ایران به هیچ‌وجه،ازهیچ‌یک ازحقوق ملت پرافتخار ایران عقب نخواهد نشست.
