استاندار البرز:
هرچند این مشارکت و اتحاد ریشه در سابقه تاریخی کشور ما دارد و از دوران جنگ تحمیلی گرفته تا بحران کرونا و اتفاقات اخیر، مردم بارها ثابت کرده‌اند که در شرایط سخت، توان ایستادگی و حمایت از هموطنان را دارند با وجود این سال‌هاست که برخی موانع و مشکلات در این حوزه به قوت خود باقی است و طرح‌های مختلف برای افزایش این مشارکت‌ها در سطوح مختلف تقریبا آنچنان که باید تأثیر‌گذار نبوده است. در ادامه در این خصوص با سید محمد بطحائی، معاون وزیر کشور و رئیس سازمان امور اجتماعی به گفت‌وگو پرداخته‌ایم.
بارها دولت‌ها از اهمیت مشارکت مردم در پیشبرد اهداف کشور صحبت کرده‌اند. به نظر شما دولت در افزایش مشارکت‌های مردمی چه نقشی دارد؟
تجربه گذشته کشور خودمان و دیگر کشورها تأیید می‌کند که آنچه می‌تواند مسائل و مشکلات یک کشور را برطرف کند مشارکت جدی مردم در حل مسائل اجتماعی است. تا زمانی که دولت‌ها خودشان را به قول معروف ارباب مسائل و تنها راه‌حل مشکلات بدانند طبیعی است که موانع برطرف نخواهد شد. نکته‌ای که رئیس‌جمهور نیز مکررا آن را مطرح کرده، مبتنی بر همین امر است؛ این‌که اگر برنامه‌های طراحی شده در دستگاه‌های دولتی، در صحنه واقعی نیز مبتنی بر ظرفیت‌های مردمی باشد حتما با اثربخشی بالایی به نتیجه خواهد رسید اما اگر مشارکت فقط در لفظ و شعار نهفته باشد عملا اتفاقی رخ نمی‌دهد.
چه باید کرد تا بحث مشارکت مردمی روز به روز تقویت شود؟
برنامه‌های ناظر در اداره کشور باید به نحوی باشد تا تشکل‌ها و بخش‌های مردمی خودشان بتوانند به آن ورود پیدا کرده و بدون آن‌که نگران رقابت جدی دولت با خودشان باشند کارها را به سرانجام برسانند. در گذشته بارها تلاش شده که نهادها و بخش مردمی برای حل مسائل به‌طور جدی‌تری وارد میدان شوند اما به‌دلایل مختلف خیلی موفق نبودند. طبق اصل ۴۴ قانون اساسی بسیار تلاش شد که به کمک این ظرفیت قانونی، امورات مردم از بخش‌های دولتی کاهش پیدا کند و به بنگاه‌ها و سازمان‌های مردمی واگذار شود اما متأسفانه در این زمینه توفیق چندانی حاصل نشد.
در حال حاضر موانع مشارکت مردم در حل مسائل کشور چیست و چگونه باید رفع شود؟
سال‌هاست که ساختار دولت و نهادهای دولتی مهم‌ترین مانع برای دخالت مردم هستند یعنی خود ساختار دولتی اجازه نمی‌دهد تا مشارکت مردم در اداره جامعه گسترش پیدا کند. کشورهای دیگر نیز این مسیر را تجربه کرده‌اند، بنابراین تا زمانی که ما ساختارهای دولتی را کاهش ندهیم و با این استراتژی متناسب برخورد نکنیم حتما برنامه‌ها با شکست مواجه خواهد شد. گام نخست در این زمینه چابک‌سازی ساختارهای دولتی است تا مشارکت‌های مردمی بتواند جایی برای نفس کشیدن داشته باشد.
در این میان نقش گروه‌هایی مانند بچه‌های جهادی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
گروه‌های جهادی به‌عنوان یک لایه میانی که واسطه بین بخش مردمی با حاکمیت هستند، باید نقش تسهیل‌کنندگی ایفا کنند. البته توجه به یک نکته ضروری است، این‌که اگر گروه‌های مردمی به‌تدریج تبدیل به یک سازمان شبه‌دولتی و ساختار غیرقابل انعطاف شوند، به‌مراتب آسیب و آفت‌شان بیش از بخش دولتی خواهد بود اما برای شروع اقدام، تشکل‌های مردمی به‌عنوان یک حلقه واسط و میانی برای انتقال امورات از بخش دولتی به بخش غیردولتی، بسیار می‌توانند کارآمد و اثرگذار باشند. خوشبختانه طی سال‌های گذشته از این بخش به‌خوبی استفاده کردیم، خصوصا در اموراتی که دولت یا رغبتی به انجام آن نداشته یا ورود به آن حوزه صرفه‌ای برایش نداشته مثل خدمت‌رسانی در مناطق محروم یا فعالیت‌های عمرانی در مناطق دور افتاده؛ فعالیت‌های مردمی کارنامه موفقی دارند. تجربیاتی که بخش‌های مردمی ما داشتند تجربه بسیار موفقی بوده که می‌توان در بخش‌های مختلف جامعه به‌عنوان الگو در نظر گرفته شود اما در هر حال همان‌طور که اشاره کردم باید نکاتی را در این خصوص مورد توجه قرار داد.
مشارکت اجتماعی تا چه حد در عبور از بحران‌ها اثرگذار است؟
اسناد بالادستی، سیاست‌های کلان و رهنمودهای مقام معظم رهبری همگی نشان می‌دهند که ما برای پویا شدن شئونات مختلف جامعه از جمله حوزه اقتصادی، اجتماعی، خدماتی، بهداشتی و... هیچ گریز و چاره‌ای جز واگذاری امورات به بخش‌های مردمی و غیردولتی نداریم و اگر فکر کنیم همچنان می‌توانیم با سیطره دولت کارها را به سامان برسانیم تصور باطل و غلطی است که جز هدررفت زمان و منابع کشور، ارمغان دیگری نخواهد داشت. این موضوع به‌ویژه در مواقع بحرانی ضرورتی دوچندان دارد، چون دولت‌ها در این شرایط از چابکی لازم برای مواجهه با اتفاقات برخوردار نیستند. آن چیزی که می‌تواند مشکلات را برطرف کند، حضور تشکل‌ها و سازمان‌های مردم‌نهاد است که می‌تواند به‌سرعت و با چالاکی بحران را کاهش دهد. بنابراین تجربه نشان داده اگر دولت‌ها در شرایط بحرانی که به‌سرعت عمل بالا و راه‌حل‌های بومی و محلی نیاز است، صرفا به توان و فرمول‌های خود تکیه کنند در عبور از چالش‌ها خیلی موفق نخواهند بود.
اقتصاد؛ بیشترین پتانسیل برای مشارکت مردم
محمد بطحائی، معاون وزیر کشور و رئیس سازمان امور اجتماعی معتقد است، به‌رغم این‌که پتانسیل مشارکت مردمی در تمام زمینه‌ها وجود دارد اما این پتانسیل‌ها، تاکنون آن‌طور که باید به فعل درنیامده است. پله اول مشارکت‌ها، بحث اقتصاد است. او ادامه می‌دهد: در این حوزه شاهد هستیم که سازمان‌های دولتی تمام‌قد رقیب بلامنازع بخش مشارکت‌های مردمی هستند، یعنی بخش‌های غیردولتی و خصوصی به‌دلایل مختلف قابل رقابت با دولت نیستند؛ چراکه بخش دولت هم از ظرفیت مالی بالایی برخوردار است هم سیاست‌ها در بخش دولتی معمولا به نفع خودشان تبیین می‌شود؛ بنابراین بخش‌های مردمی و خصوصی نمی‌توانند در برابر این سیاست‌ها مقاومت کنند اما اگر بخواهیم یک گام جدی و البته ضمن توجه به ملاحظات در این زمینه برداریم، باید گفت که اکنون در حوزه اقتصاد بیشترین پتانسیل برای مشارکت مردم وجود دارد. بنابراین باید در بخش‌هایی که حالت تصدیگری برای دولت دارد و بخش استراتژیک و راهبردی تلقی نمی‌شود، امورات کاملا به بخش غیردولتی و خصوصی واگذار شود تا مشارکت مردم بتواند تعریف و معنادار شود.
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
عضو دفتر حفظ و نشر آثار رهبر انقلاب در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح کرد
رئیس سازمان نظام روانشناسی و مشاوره کشور در گفت‌وگو با «جام‌جم» مطرح کرد
دکتر محمد اسحاقی، استاد دانشگاه تهران:
محمدرضا مهدوی در گفت‌وگو با «جام‌جم»:
