با توجه به عروج مظلومانه هموطنان، رویکرد به ملی‌گرایی و همبستگی بیش از پیش احساس می‌شود و اینها را می‌توانیم در مداحی‌های این دهه محرم ببینیم و بشنویم. گستره فرهنگی محرم در این سال‌ها به اندازه‌ای بوده که کشورهای همسایه و حتی اروپایی نیز برای سالار شهیدان عزاداری کرده‌اند و امسال این عزاداری حال و هوای خاصی دارد. به هرحال، شیوه‌های عزاداری در کشورهای مختلف متأثر ازفرهنگ، تاریخ، سیاست وساختار اجتماعی هرکشور است که تفاوت‌هایی ایجاد می‌کند اما منجر‌به افزایش همدلی و همبستگی شیعیان می‌شود. در این مطلب نگاهی به آیین عزاداری در ایران و کشورهای دیگر داریم که در ادامه از نظر می‌گذرانید:
ایران؛ قلب تپنده سوگواری محرم
آیین‌های عزاداری محرم نه تنها در سطح رسمی و مذهبی بلکه در لایه‌های اجتماعی و فرهنگی ایران حضوری پررنگ و تاریخی دارند و برگزاری این مراسم‌ها به خصوص در تکیه دولت در دوره قاجار شهره بود. نمایش تعزیه و روضه‌خوانی در همین تکیه برگزار می‌شد. علاوه بر این، حرکت دسته‌ها، سینه‌زنی، زنجیرزنی، نذر و سفره‌های امام حسین(ع)، علم و کُتل و نخل‌گردانی از مهم‌ترین جلوه‌های این ماه در شهرها و روستاهای مختلف ایران هستند. در برخی شهرها مانند یزد، آیین نخل‌گردانی با نخل‌های چوبی عظیم‌الجثه که با پارچه‌های مشکی، آیینه و علامت‌های مذهبی تزئین می‌شود، جلوه‌ای خاص دارد. نخل امیر چخماق، یکی از مهم‌ترین نخل‌هایی است که در شهر یزد برای مراسم عاشورا استفاده می‌شود. نخل، یک سازه چوبی مشبک از چوب‌های تراشیده همراه با گره‌چینی و تیرهای بزرگ است که قسمت جلو و عقب آن از قطعات کوچک چوبی ساخته شده است. نخل امیر چخماق مانند دیگر نخل‌های شناخته‌شده در کشور، نمادی از درخت سرو و آزادگی است که روی دستان ۱۵۰نفر قرارمی‌گرفت. ازاین نخل نزدیک به ۷۰سال استفاده نشده بوداما سرانجام در عاشورا ۱۳۹۶ آن را به حرکت در آوردند. علاوه بر یزد، درشهرهایی چون خرم‌آباد،شوشتر،آران وبیدگل و بوشهر نیز مراسم‌هایی با رنگ و بوی بومی خاص برگزار می‌شود.
عراق؛ میعادگاه عاشقان حسین (ع)
عراق، محل وقوع فاجعه کربلا و محل دفن امام حسین(ع) و یارانش، مهم‌ترین کانون زیارتی شیعیان در محرم است که بعد از سقوط رژیم بعث عراق آیین عزاداری محرم در این کشور بسیار پررنگ‌تر از سال‌های گذشته برگزار می‌شود و هر سال، میلیون‌ها نفر از زائران داخلی و خارجی را به خود جذب می‌کند. اوج این مراسم در روز اربعین است که راهپیمایی بزرگ آن از مدت‌ها قبل از شروع مراسم اربعین آغاز می‌شود و به‌عنوان یکی از بزرگترین اجتماعات مذهبی دنیا شناخته می‌شود. در این روزها، خیابان‌های نجف، کاظمین، سامرا و کربلا شاهد حضور دسته‌های عزاداری و موکب‌های پذیرایی هستند که با سینه‌زنی، زنجیرزنی و لطمه‌زنی همراه است. در بعضی مناطق جنوبی عراق نیز مراسم‌هایی مانند «رکضه طویریج» برگزار می‌شود. در این مراسم، عزاداران با پای برهنه ازمنطقه طویریج(الهندیه)تا حرم امام حسین(ع) در کربلا دوان‌دوان حرکت می‌کنند و شعارهایی مثل «لبیک یا حسین» و «واحسینا» سر می‌دهند؛ این حرکت نماد یاری امام حسین(ع) و پاسخ به ندای «هل من ناصر ینصرنی» است و قدمتی بیش از ۱۵۰ سال دارد اما ریشه آن به واقعه عاشورا و حرکت بنی‌اسد برای دفن شهدای کربلا برمی‌گردد.
آیین‌های پرشکوه عزاداری پاکستان
پاکستان با جمعیت قابل‌توجه شیعیان، یکی دیگر از کشورهای پررنگ در برگزاری آیین‌های محرم است. در شهرهایی مانند کراچی، لاهور، اسلام‌آباد و کویته، دسته‌های عزاداری بزرگ، مجالس روضه، تعزیه و حتی نمایش‌های خیابانی اجرا می‌شود. شیوه‌هایی چون زنجیرزنی یا دیگر مراسم هنوز رایج است. با وجود تهدیدها و حملات گروه‌های افراطی علیه شیعیان، عزاداری‌های محرم با نظم و امنیت نسبی در پاکستان برگزار می‌شود و در سال‌های اخیر، همکاری بین مذاهب برای حمایت از عزاداران به نماد وحدت دینی در این کشور تبدیل شده است.
هند؛ تلفیق فرهنگ و آیین
در هند، با وجود اکثریت هندو، جامعه شیعه مقیم ایالت‌هایی مانند لکهنو، حیدرآباد، کشمیر و دهلی آیین محرم را با شکوه خاصی برگزار می‌کنند. یکی از ویژگی‌های عزاداری در هند، ساخت «امام‌باره‌ها»(حسینیه‌هایی مخصوص عزاداری) و «تازیه»هاست که سازه‌هایی نمادین ازضریح امام حسین(ع) است. درروزعاشورا،دسته‌های عزاداری با همراه‌داشتن تازیه‌ها به خیابان‌ها می‌آیند. در حیدرآباد، مراسم‌های شعرخوانی مذهبی (مرثیه‌سرایی و نوحه‌خوانی) بسیار رایج است.
تعزیه‌خوانی در افغانستان
افغانستان یکی دیگر از کشورها با اکثریت سنی‌مذهب است که برای سالار شهیدان عزاداری می‌کنند اما شیعیان هزاره آنها شهره هستند. شیعیان هزاره در مناطقی چون کابل، بامیان، بلخ و غزنی، هر‌ساله مراسم‌های گسترده‌ای برای محرم برگزار می‌کنند. در این مراسم‌ها که با خطر حملات تروریستی از سوی افراطیون همراه است، سینه‌زنی، زنجیرزنی، نذر و سخنرانی‌های مذهبی رایج است. با وجود تهدیدهای ذکر‌شده و شرایط دشوار اقتصادی، شور و شوق برگزاری مراسم محرم در افغانستان کم نشده و در بعضی مناطق، مراسم‌هایی به سبک تعزیه‌خوانی ایرانی نیز دیده می‌شود.
نوای «وای حسین» در تاجیکستان
در تاجیکستان، آیین‌های محرم با حال و هوای خاصی برگزار می‌شود و هم شیعیان و هم اهل سنت این کشور به امام حسین(ع) احترام ویژه‌ای دارند. درمناطقی مثل بدخشان و درواز، مراسم سنتی «کربلاخوانی» رواج دارد؛ مردم لباس سیاه می‌پوشند، مردان محاسن خود را نمی‌تراشند و در خانه‌ها یا مساجد به عزاداری و مرثیه‌خوانی می‌پردازند؛ حتی بعضی برای یادتشنگی یاران امام حسین(ع)روزه می‌گیرندودرعزاداری‌هابا سینه‌زنی و ذکر«یاحسن، وای حسین»شرکت می‌کنند.
لبنان؛ محرم در دل مقاومت
در لبنان، شیعیان به‌ویژه در جنوب و مناطق حومه بیروت، محرم را به‌عنوان یکی از بزرگترین رویدادهای مذهبی خود برگزار می‌کنند. حزب‌الله لبنان به‌عنوان یکی از مهم‌ترین نهادهای شیعی، نقش برجسته‌ای در برگزاری مراسم دارد. در دهه اول محرم، مجالس روضه‌خوانی، دسته‌های سینه‌زنی و تجمع‌های بزرگ در شهرهایی مانند صور، نبطیه، بعلبک و بیروت برگزار می‌شود. مراسم با اشعار عربی، نوحه‌سرایی و بازخوانی خطبه‌های عاشورا همراه است. علاوه بر این، رسانه‌ها و شبکه‌های تلویزیونی وابسته به شیعیان نیز به‌طور گسترده برنامه‌هایی درباره محرم پخش می‌کنند و مردم نیز با این آیین همراه می‌شوند و عزاداری می‌کنند.
آیینی با پشتوانه تاریخی در بحرین
بحرین یکی از کشورهای دیگری است که بیشتر آنها شیعه اما حکومت‌شان سنی‌مذهب است. آیین‌های محرم در این کشور با شور و حرارت فراوان برگزار می‌شود. در شهرهای منامه، ستره، الدراز و محرق، هیأت‌های عزاداری و دسته‌های مذهبی به صورت منظم در خیابان‌ها حضور دارند. یکی از جلوه‌های خاص محرم در بحرین، پخش آب و شربت به نام یاران حسین(ع) در طول مسیر دسته‌های عزاداری است. مردم این کشور با برپایی خیمه‌های عزاداری و سفره‌های نذری، عشق خود به اهل بیت(ع) را نشان می‌دهند.
جلوه محرم در ترکیه
ترکیه کشوری با اکثریت سنی مذهب حنفی و اقلیت علوی و شیعه اثنای‌عشری است. مراسم محرم در بین شیعیان ترک، عرب و آذری به‌ویژه در استان‌هایی مانند استانبول، قارص و ایغدیر برگزار می‌شود. علوی‌ها که پیرو طریقت تشیع هستند، روز عاشورا را با روزه و دعا بزرگ می‌دارند اما سبک عزاداری‌شان با شیعیان ایران و عراق متفاوت است. در مناطق آذری‌نشین ترکیه نیز مراسم‌هایی مشابه با ایران برگزار می‌شود. دسته‌های عزاداری، مداحی و قرائت زیارت عاشورا در حسینیه‌ها و مساجد رایج است.
نوحه‌خوانی در آفریقا
در نیجریه، بزرگترین جامعه شیعی آفریقا زندگی می‌کند که پیرو رهبر معنوی‌شان شیخ ابراهیم زکزاکی هستند. زکزاکی با الهام از انقلاب اسلامی ایران، تلاش کرد تا آموزه‌های شیعه را در میان مسلمانان نیجریه گسترش دهد. مراسم‌های محرم در نیجریه در شهرهایی مانند زاریا، کادونا و آبوجا برگزار می‌شود. نوحه‌خوانی، سخنرانی مذهبی و راهپیمایی‌های عاشورا از جمله برنامه‌های اصلی عزاداری است. بنابراین، شور حسینی در نیجریه همچنان پابرجاست و از میان نرفته و هر سال گسترده‌تر می‌شود.
اروپا و آمریکا؛ محرم در غربت
در کشورهای غربی، جوامع شیعی مهاجر در تلاش‌اند تا فرهنگ عاشورا رازنده نگه دارند. درشهرهایی مانندلندن، پاریس، تورنتو، لس‌آنجلس، سیدنی و هامبورگ، حسینیه‌ها و مراکز اسلامی با اجرای برنامه‌های عزاداری، پیام کربلا را به مردم منتقل می‌کنند. در این کشورها، به‌دلیل محدودیت‌های فرهنگی و قانونی، عزاداری بیشتر به صورت سخنرانی، نمایش‌های مستند، تئاتر، شعرخوانی و گردهمایی‌های فرهنگی برگزار می‌شود. بعضی دسته‌های عزاداری نیز در خیابان‌ها با نظم کامل و با مجوز رسمی راهپیمایی می‌کنند. مراسم اربعین در کشورهای غربی هم‌اکنون به‌صورت راهپیمایی‌های صلح‌آمیز با پیام‌های حقوق بشری برگزارمی‌شود که موردتوجه رسانه‌ها نیزقرارگرفته است؛ به نظرمی‌رسدکه امسال این عزاداری‌ها با رویکرد به ایستادگی امام حسین(ع) در برابر ظلم و پرهیز از جنگ و با نظر به حق‌طلبی و نفی ظلم برگزار شود.
