رئیس سازمان نظام روانشناسی و مشاوره کشور در گفت‌وگو با «جام‌جم» مطرح کرد
امید اجتماعی با وحدت ملی جوانه زد
جنگ ۱۲ روزه تحمیلی، علاوه بر خسارات مادی، بار سنگینی از آسیبهای روانی را بر خانوادهها و اقشار مختلف جامعه تحمیل کرد؛ بحرانی که سازمان نظام روانشناسی و مشاوره با تشکیل ستاد امنیت روان و آرام‌بخشی، به سرعت وارد میدان مقابله با آن شد.با استفاده از ظرفیت روان‌شناسان داوطلب و همکاری نزدیک با نهادهای مرتبط، این سازمان تلاش کرد تا تابآوری اجتماعی را تقویت و اضطراب عمومی را کاهش دهد.
حالا که شرایط نسبتا آرام‌تر شده، تمرکز اصلی بر سازماندهی ساختارمند خدمات و مراقبت ویژه از گروه‌های آسیب‌پذیر است تا آسیبی که بر جان و روان جامعه وارد شده، به حداقل برسد اما سؤال اینجاست آیا این اقدامات کافی است یا جامعه همچنان در جست‌‌و‌جوی آرامشی پایدار است؟ دکتر محمد حاتمی، رئیس سازمان نظام روانشناسی و مشاوره کشور در گفت‌‌و‌گویی اختصاصی با روزنامه جام‌جم، جزئیات این تلاش‌ها و چالش‌ها را بیان کرده است.
درطول جنگ ۱۲روزه اخیر،سازمان نظام روانشناسی چه اقداماتی برای مدیریت وضعیت روانی جامعه انجام داده است؟
وظیفه سازمان نظام روانشناسی و مشاوره، بهعنوان یک صنف تخصصی،بیشتر درحوزه ارزیابی ونظارت بر فعالیت‌های مرتبط با سلامت روان است که انجام آن برعهده دستگاه‌های اجرایی قرار دارد. اما با توجه به شرایطی که در دوران کرونا ایجاد شد و تجربه‌ای که از آن زمان به‌‌دست آمد، از آغاز جنگ تحمیلی نیز به‌دلیل تفاوت ماهیت استرس و اضطراب جنگ با سایر بحران‌ها، ستادی تحت عنوان ستاد امنیت روان و آرام‌بخشی تشکیل شد. ذیل این ستاد، کمیته‌های مداخله در بحران در استان‌ها و در تهران شکل گرفتند. مهم‌ترین اقدامی که برای مدیریت وضعیت روانی جامعه انجام دادیم، با توجه به غیرمترقبه‌بودن جنگ و شرایط غیرعادی کشور، ارائه مشاوره‌های رسانه‌ای بود تا به‌جای تمرکز مستقیم بر آسیبهای روانی ــ اجتماعی، بر تابآوری و امید اجتماعی کار شود؛ چون در وضعیت دفاعی قرار داشتیم، نمی‌خواستیم ترس و وحشت در جامعه ایجاد شود.
جامعه روان‌شناسان چقدر از این اقدامات استقبال کردند؟
با اعلام عمومی، بیش از ۱۰۰۰نفر ازمتخصصان این حوزه ثبت‌‌نام کردند که در حال ساماندهی آنها هستیم. بخشی از این افراد در سامانه ۴۰۳۰ و بخشی دیگر در مراکز خدمات روانشناسی و مشاوره بهصورت رایگان به مردم خدمات ارائه می‌دهند و فعالیت آنها همچنان ادامه دارد. البته فعالیت‌های ما پس از توقف جنگ افزایش یافت؛ چرا که با ایجاد آرامش نسبی، آسیبهای روانی ــ اجتماعی بیشتر بروز پیدا کردند. به همین دلیل، کار همکاران ما در حوزه سلامت روان نیز گسترده‌تر شد؛ بهویژه برای گروه‌هایی که در معرض آسیب بوده یا آسیب دیده‌اند؛ ازجمله خانواده معظم شهدا، سالمندان، کودکان، نوجوانان، زنان، زنان باردار و سایر اقشار آسیب‌پذیر. با همکاری سازمان بهزیستی و دیگر نهادها، فرآیند غربالگری این افراد در حال انجام است.
در حال حاضر تیم‌های تشکیل شده چه خدماتی به شهروندان ارائه می‌دهند؟
روان‌شناسانی که به صورت داوطلبانه و دارای مراکز خدمات روانشناسی درسراسرکشور هستند، شهروندان را بهصورت رایگان ویزیت می‌کنند. با این‌حال، این اقدام به صورت منطقه‌ای و تنها درهمان مرکزی که روان‌شناس داوطلب حضور داشته، اطلاع‌رسانی شده و در سطح ملی اجرا نشده است؛ چرا که این موضوع نیازمند ساماندهی گسترده‌‌تری است که در حال حاضر دبیرخانه و ستاد مربوطه درحال بررسی آن است.باوجود این، اقدامات متعددی ازجمله تولید بسته‌های آموزشی، آموزش مهارت‌های زندگی و برگزاری وبینارهای تخصصی در این زمینه انجام شده است. این فعالیت‌ها از طریق مراکز متمرکز در سراسر کشور پیگیری میشود.
آیا آماری از افزایش مراجعات به مراکز روان شناسی دارید؟
تا زمانی که جنگ ۱۲ روزه ادامه داشت، تعداد تماس‌ها و مراجعات حضوری بسیار کم بود اما در هفته‌های اخیر، با گذشت چند روز از توقف جنگ، مراجعه مردم بهویژه خانوادهها به مراکز روانشناسی افزایش یافته است. ترس و وحشتی که در دوران جنگ تجربه کرده‌اند، باعث شده میزانی از اضطراب در آنها باقی بماند؛ به همین دلیل، در حال حاضر با روان‌شناسان و مشاوران در حال مشورت هستند تا بتوانند از این مرحله عبور کنند. نکته‌ای که باید درباره این اختلالات مطرح شود این است که در حال حاضر، این واکنش‌ها شبیه به اختلال است اما هنوز نمی‌توان گفت که به‌‌طور قطع اختلال محسوب میشود. اگر این نشانه‌ها بیش از یک ماه ادامه پیدا کند، در آن صورت می‌توان آنها را بهعنوان اختلال روانی تشخیص داد. بنابراین پیشگیری‌های لازم باید از همین حالا آغاز شود. با این حال تعداد دقیق مراجعات و تماس‌ها مشخص نیست و همکاران ما در حال رصد و پایش این آمار هستند.
فکر می‌کنید اقدامات انجام‌شده در این حوزه کافی بوده‌است؟
سازمان نظام روانشناسی، وزارت بهداشت، سازمان بهزیستی و کمیته امداد در مواجهه با این جنگ تحمیلی، تا حدی غافلگیر شدند؛ چراکه جنگ بهصورت ناگهانی و بدون هیچ‌‌گونه زمینه‌‌سازی قبلی آغاز شد. به‌همین‌دلیل، در طول این مدت، برنامه‌ها و اقداماتی که انجام شد، عمدتا داوطلبانه و خودجوش بود؛ اما پس از آتش‌بس و با فراهم‌شدن شرایط مناسب‌تر، در حال سازماندهی امور هستیم. در همین راستا، کمیته‌های مداخله در بحران در سطح مرکز و استان‌ها شکل گرفته‌اند.
چه تمهیداتی برای افزایش دسترسی مردم به مراکز مشاوره و روان‌شناسان در نظر گرفتید؟
فهرست روان‌شناسان نیز از طریق واحد مرکزی خبر و شبکه‌های مختلف اطلاع‌رسانی شده است. قطعا هر فردی که دچار عوارض ناشی از استرس جنگ باشد، توسط روان‌شناسان ما بهصورت رایگان ویزیت خواهد شد. البته ممکن است برخی پیشتر مراجعه دائمی داشته باشند که موضوع آنها جداگانه بررسی میشود. در شرایط فعلی، تمام خدمات مرتبط با پیامدهای روانی جنگ بهصورت رایگان ارائه میشود. کسانی که دچار این عوارض شده‌اند، اکنون برای مشاوره و راهنمایی به روان‌شناسان مراجعه می‌کنند، اما اگر این علائم به اختلالات پایدار روانی تبدیل شوند، در آن صورت باید تمهیدات جدیدی برای هزینه‌ها و حمایت‌ها ازجمله دخالت و حمایت دولت در نظر گرفت.
در جریان جنگ اخیر، آیا از اعضای سازمان نظام روانشناسی نیز شخصی شهید شده است؟
بله، متاسفانه سه نفر از همکاران ما به شهادت رسیدند. نخست، دکتر عزیز صیفی که در تهران به شهادت رسید. دوم، خانم مهسا احمدی از استان هرمزگان که به آستانه‌‌اشرفیه رفته بود و متاسفانه در آنجا مورد حمله رژیم‌صهیونیستی قرار گرفتند. سوم، آقای رضوان‌پور، معاون اجتماعی بسیج مستضعفین و مسئول کل مراکز خدمات روانشناسی و مشاوره خانواده مهر که در جریان بمباران سازمان بسیج به شهادت رسیدند.
بحث تابآوری روانی مردم را در این بحران چگونه ارزیابی می‌کنید؟
خوشبختانه تابآوری اجتماعی و روانی مردم پس از جنگ، به‌‌مراتب افزایش یافته و قابل مقایسه با دوران پیش از آن نیست. این افزایش چشمگیر، به‌دنبال خود رشد امید اجتماعی را نیز به همراه داشته که جای شگفتی دارد. بی‌‌تردید، این تحول مثبت ناشی از انسجام اجتماعی، وحدت و همدلی میان آحاد ملت است؛ انسجامی که امروز بهعنوان فرصتی بزرگ پیش‌روی ما قرار دارد تا در جهت تقویت وحدت ملی از آن بهره ببریم. درحالی‌که پیشتر بارها اعلام کرده بودیم که نرخ امید اجتماعی در کشور کاهش یافته،اکنون با افتخارمی‌گوییم که پس ازجنگ،این نرخ به‌‌طور قابل‌توجهی افزایش یافته است.
در این بین بسیاری می‌پرسند با خانواده‌هایی که عزیزی را از دست داده‌اند، چگونه باید برخورد کرد؟
در روانشناسی اصلی وجود دارد مبنی بر این‌که وقتی یکی از اعضای خانواده به شهادت می‌رسد یا فوت می‌کند، خلایی عمیق در بازماندگان به‌وجود می‌آید. این خانوادهها نیاز دارند که اطرافیان، دوستان و اقوام آنها را تنها نگذارند و در کنارشان حضور داشته باشند و به‌‌طور مستمر جویای حال‌شان باشند تا بتوانند از این مرحله عبور کنند. منظور از این مرحله، مرحله تجربه اولیه سوگ است که باید چند روزی از آن بگذرد تا شرایط روانی خانواده به‌تدریج به وضعیت عادی‌‌تری بازگردد.
تشکیل ستادی برای مقابله با آثار روانی جنگ
دکتر محمد حاتمی، رئیس سازمان نظام روانشناسی و مشاوره کشور ضمن بیان توصیه‌هایی به مردم در صورت وقوع مجدد جنگ می‌گوید: «پیشنهاد من این است که حتی در صورت عدم وقوع حمله نظامی، ستاد یا شورایی برای مقابله با آثار روانی جنگ تشکیل شود. در رأس این ستاد می‌تواند رسانه‌ملی قرار گیرد و در ادامه، سایر رسانه‌های تصویری و جمعی، به همراه نمایندگانی از سازمان نظام روانشناسی، سازمان نظام پزشکی، سازمان نظام مهندسی و کانون وکلا نیز در آن حضور داشته باشند تا تصمیماتی در راستای تقویت تابآوری ملی اتخاذ شود، چراکه در این جنگ تحمیلی، ما دچار غافلگیری شدیم.» وی می‌افزاید: «مهم‌ترین توصیه من به مردم این است که در صورت تکرار حمله، نخستین اقدام آنها ایجاد امنیت روانی برای اعضای خانواده‌شان باشد؛ چراکه امنیت روانی برای هر فرد معنای متفاوتی دارد. برخی افراد نیاز دارند محل زندگی خود را تغییر دهند، برخی دیگر باید در کنار خانواده بمانند و گروهی نیز نیازمند اطلاعات و آگاهی بیشتر هستند تا آرامش پیدا کنند.» حاتمی معتقد است که درحال‌حاضر، ما با هجمه شدید رسانه‌های معاند مواجه هستیم؛ رسانه‌هایی که بهصورت هدفمند و کارشناسی‌‌شده، بر تضعیف روحیه مردم تمرکز کرده‌اند. بنابراین، تمهیداتی برای مقابله با این جنگ روانی نیز باید در نظر گرفته شود.
درطول جنگ ۱۲روزه اخیر،سازمان نظام روانشناسی چه اقداماتی برای مدیریت وضعیت روانی جامعه انجام داده است؟
وظیفه سازمان نظام روانشناسی و مشاوره، بهعنوان یک صنف تخصصی،بیشتر درحوزه ارزیابی ونظارت بر فعالیت‌های مرتبط با سلامت روان است که انجام آن برعهده دستگاه‌های اجرایی قرار دارد. اما با توجه به شرایطی که در دوران کرونا ایجاد شد و تجربه‌ای که از آن زمان به‌‌دست آمد، از آغاز جنگ تحمیلی نیز به‌دلیل تفاوت ماهیت استرس و اضطراب جنگ با سایر بحران‌ها، ستادی تحت عنوان ستاد امنیت روان و آرام‌بخشی تشکیل شد. ذیل این ستاد، کمیته‌های مداخله در بحران در استان‌ها و در تهران شکل گرفتند. مهم‌ترین اقدامی که برای مدیریت وضعیت روانی جامعه انجام دادیم، با توجه به غیرمترقبه‌بودن جنگ و شرایط غیرعادی کشور، ارائه مشاوره‌های رسانه‌ای بود تا به‌جای تمرکز مستقیم بر آسیبهای روانی ــ اجتماعی، بر تابآوری و امید اجتماعی کار شود؛ چون در وضعیت دفاعی قرار داشتیم، نمی‌خواستیم ترس و وحشت در جامعه ایجاد شود.
جامعه روان‌شناسان چقدر از این اقدامات استقبال کردند؟
با اعلام عمومی، بیش از ۱۰۰۰نفر ازمتخصصان این حوزه ثبت‌‌نام کردند که در حال ساماندهی آنها هستیم. بخشی از این افراد در سامانه ۴۰۳۰ و بخشی دیگر در مراکز خدمات روانشناسی و مشاوره بهصورت رایگان به مردم خدمات ارائه می‌دهند و فعالیت آنها همچنان ادامه دارد. البته فعالیت‌های ما پس از توقف جنگ افزایش یافت؛ چرا که با ایجاد آرامش نسبی، آسیبهای روانی ــ اجتماعی بیشتر بروز پیدا کردند. به همین دلیل، کار همکاران ما در حوزه سلامت روان نیز گسترده‌تر شد؛ بهویژه برای گروه‌هایی که در معرض آسیب بوده یا آسیب دیده‌اند؛ ازجمله خانواده معظم شهدا، سالمندان، کودکان، نوجوانان، زنان، زنان باردار و سایر اقشار آسیب‌پذیر. با همکاری سازمان بهزیستی و دیگر نهادها، فرآیند غربالگری این افراد در حال انجام است.
در حال حاضر تیم‌های تشکیل شده چه خدماتی به شهروندان ارائه می‌دهند؟
روان‌شناسانی که به صورت داوطلبانه و دارای مراکز خدمات روانشناسی درسراسرکشور هستند، شهروندان را بهصورت رایگان ویزیت می‌کنند. با این‌حال، این اقدام به صورت منطقه‌ای و تنها درهمان مرکزی که روان‌شناس داوطلب حضور داشته، اطلاع‌رسانی شده و در سطح ملی اجرا نشده است؛ چرا که این موضوع نیازمند ساماندهی گسترده‌‌تری است که در حال حاضر دبیرخانه و ستاد مربوطه درحال بررسی آن است.باوجود این، اقدامات متعددی ازجمله تولید بسته‌های آموزشی، آموزش مهارت‌های زندگی و برگزاری وبینارهای تخصصی در این زمینه انجام شده است. این فعالیت‌ها از طریق مراکز متمرکز در سراسر کشور پیگیری میشود.
آیا آماری از افزایش مراجعات به مراکز روان شناسی دارید؟
تا زمانی که جنگ ۱۲ روزه ادامه داشت، تعداد تماس‌ها و مراجعات حضوری بسیار کم بود اما در هفته‌های اخیر، با گذشت چند روز از توقف جنگ، مراجعه مردم بهویژه خانوادهها به مراکز روانشناسی افزایش یافته است. ترس و وحشتی که در دوران جنگ تجربه کرده‌اند، باعث شده میزانی از اضطراب در آنها باقی بماند؛ به همین دلیل، در حال حاضر با روان‌شناسان و مشاوران در حال مشورت هستند تا بتوانند از این مرحله عبور کنند. نکته‌ای که باید درباره این اختلالات مطرح شود این است که در حال حاضر، این واکنش‌ها شبیه به اختلال است اما هنوز نمی‌توان گفت که به‌‌طور قطع اختلال محسوب میشود. اگر این نشانه‌ها بیش از یک ماه ادامه پیدا کند، در آن صورت می‌توان آنها را بهعنوان اختلال روانی تشخیص داد. بنابراین پیشگیری‌های لازم باید از همین حالا آغاز شود. با این حال تعداد دقیق مراجعات و تماس‌ها مشخص نیست و همکاران ما در حال رصد و پایش این آمار هستند.
فکر می‌کنید اقدامات انجام‌شده در این حوزه کافی بوده‌است؟
سازمان نظام روانشناسی، وزارت بهداشت، سازمان بهزیستی و کمیته امداد در مواجهه با این جنگ تحمیلی، تا حدی غافلگیر شدند؛ چراکه جنگ بهصورت ناگهانی و بدون هیچ‌‌گونه زمینه‌‌سازی قبلی آغاز شد. به‌همین‌دلیل، در طول این مدت، برنامه‌ها و اقداماتی که انجام شد، عمدتا داوطلبانه و خودجوش بود؛ اما پس از آتش‌بس و با فراهم‌شدن شرایط مناسب‌تر، در حال سازماندهی امور هستیم. در همین راستا، کمیته‌های مداخله در بحران در سطح مرکز و استان‌ها شکل گرفته‌اند.
چه تمهیداتی برای افزایش دسترسی مردم به مراکز مشاوره و روان‌شناسان در نظر گرفتید؟
فهرست روان‌شناسان نیز از طریق واحد مرکزی خبر و شبکه‌های مختلف اطلاع‌رسانی شده است. قطعا هر فردی که دچار عوارض ناشی از استرس جنگ باشد، توسط روان‌شناسان ما بهصورت رایگان ویزیت خواهد شد. البته ممکن است برخی پیشتر مراجعه دائمی داشته باشند که موضوع آنها جداگانه بررسی میشود. در شرایط فعلی، تمام خدمات مرتبط با پیامدهای روانی جنگ بهصورت رایگان ارائه میشود. کسانی که دچار این عوارض شده‌اند، اکنون برای مشاوره و راهنمایی به روان‌شناسان مراجعه می‌کنند، اما اگر این علائم به اختلالات پایدار روانی تبدیل شوند، در آن صورت باید تمهیدات جدیدی برای هزینه‌ها و حمایت‌ها ازجمله دخالت و حمایت دولت در نظر گرفت.
در جریان جنگ اخیر، آیا از اعضای سازمان نظام روانشناسی نیز شخصی شهید شده است؟
بله، متاسفانه سه نفر از همکاران ما به شهادت رسیدند. نخست، دکتر عزیز صیفی که در تهران به شهادت رسید. دوم، خانم مهسا احمدی از استان هرمزگان که به آستانه‌‌اشرفیه رفته بود و متاسفانه در آنجا مورد حمله رژیم‌صهیونیستی قرار گرفتند. سوم، آقای رضوان‌پور، معاون اجتماعی بسیج مستضعفین و مسئول کل مراکز خدمات روانشناسی و مشاوره خانواده مهر که در جریان بمباران سازمان بسیج به شهادت رسیدند.
بحث تابآوری روانی مردم را در این بحران چگونه ارزیابی می‌کنید؟
خوشبختانه تابآوری اجتماعی و روانی مردم پس از جنگ، به‌‌مراتب افزایش یافته و قابل مقایسه با دوران پیش از آن نیست. این افزایش چشمگیر، به‌دنبال خود رشد امید اجتماعی را نیز به همراه داشته که جای شگفتی دارد. بی‌‌تردید، این تحول مثبت ناشی از انسجام اجتماعی، وحدت و همدلی میان آحاد ملت است؛ انسجامی که امروز بهعنوان فرصتی بزرگ پیش‌روی ما قرار دارد تا در جهت تقویت وحدت ملی از آن بهره ببریم. درحالی‌که پیشتر بارها اعلام کرده بودیم که نرخ امید اجتماعی در کشور کاهش یافته،اکنون با افتخارمی‌گوییم که پس ازجنگ،این نرخ به‌‌طور قابل‌توجهی افزایش یافته است.
در این بین بسیاری می‌پرسند با خانواده‌هایی که عزیزی را از دست داده‌اند، چگونه باید برخورد کرد؟
در روانشناسی اصلی وجود دارد مبنی بر این‌که وقتی یکی از اعضای خانواده به شهادت می‌رسد یا فوت می‌کند، خلایی عمیق در بازماندگان به‌وجود می‌آید. این خانوادهها نیاز دارند که اطرافیان، دوستان و اقوام آنها را تنها نگذارند و در کنارشان حضور داشته باشند و به‌‌طور مستمر جویای حال‌شان باشند تا بتوانند از این مرحله عبور کنند. منظور از این مرحله، مرحله تجربه اولیه سوگ است که باید چند روزی از آن بگذرد تا شرایط روانی خانواده به‌تدریج به وضعیت عادی‌‌تری بازگردد.
تشکیل ستادی برای مقابله با آثار روانی جنگ
دکتر محمد حاتمی، رئیس سازمان نظام روانشناسی و مشاوره کشور ضمن بیان توصیه‌هایی به مردم در صورت وقوع مجدد جنگ می‌گوید: «پیشنهاد من این است که حتی در صورت عدم وقوع حمله نظامی، ستاد یا شورایی برای مقابله با آثار روانی جنگ تشکیل شود. در رأس این ستاد می‌تواند رسانه‌ملی قرار گیرد و در ادامه، سایر رسانه‌های تصویری و جمعی، به همراه نمایندگانی از سازمان نظام روانشناسی، سازمان نظام پزشکی، سازمان نظام مهندسی و کانون وکلا نیز در آن حضور داشته باشند تا تصمیماتی در راستای تقویت تابآوری ملی اتخاذ شود، چراکه در این جنگ تحمیلی، ما دچار غافلگیری شدیم.» وی می‌افزاید: «مهم‌ترین توصیه من به مردم این است که در صورت تکرار حمله، نخستین اقدام آنها ایجاد امنیت روانی برای اعضای خانواده‌شان باشد؛ چراکه امنیت روانی برای هر فرد معنای متفاوتی دارد. برخی افراد نیاز دارند محل زندگی خود را تغییر دهند، برخی دیگر باید در کنار خانواده بمانند و گروهی نیز نیازمند اطلاعات و آگاهی بیشتر هستند تا آرامش پیدا کنند.» حاتمی معتقد است که درحال‌حاضر، ما با هجمه شدید رسانه‌های معاند مواجه هستیم؛ رسانه‌هایی که بهصورت هدفمند و کارشناسی‌‌شده، بر تضعیف روحیه مردم تمرکز کرده‌اند. بنابراین، تمهیداتی برای مقابله با این جنگ روانی نیز باید در نظر گرفته شود.
تازه ها
پیشنهاد سردبیر
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
جنبش مردمی سوریه
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
زمان دیپلماسی برای حمایت از مقاومت
عضو دفتر حفظ و نشر آثار رهبر انقلاب در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح کرد
نقش ویژه اهالی اندیشه، رسانه و هنر در مقابله با تهدیدات نرم
گفت و گو
رئیس سازمان نظام روانشناسی و مشاوره کشور در گفت‌وگو با «جام‌جم» مطرح کرد
امید اجتماعی با وحدت ملی جوانه زد
دکتر محمد اسحاقی، استاد دانشگاه تهران:
کلیدهای تابآوری ملت ایران
محمدرضا مهدوی در گفت‌وگو با «جام‌جم»: