فراریان مالیاتی در تور قانون

روز ملی مالیات بهانه‌ای شد تا بازنگری در اهمیت نظام مالیاتی و نقش کلیدی آن در توسعه اقتصادی و اجتماعی کشور را بررسی کنیم. زیرا این روز نمادی از تلاش‌ها و همیاری مردم، دولت و سازمان امور مالیاتی در جهت تأمین منابع مالی پایدار و عادلانه برای کشور است.
به مناسبت این روز، گفت‌وگویی اختصاصی با محمدهادی سبحانیان، معاون وزیر اقتصاد و رئیس سازمان امور مالیاتی کشور انجام دادیم تا از زبان او، ابعاد مختلف سیاست‌های مالیاتی، برنامه‌های تحول‌آفرین در نظام مالیاتی و چالش‌ها و فرصت‌های پیش‌رو را بشنویم. او با اشاره به حرکت نظام مالیاتی به‌سوی شفافیت، هوشمندسازی و عدالت‌محوری، بر نقش مهم مشارکت داوطلبانه مؤدیان و فرهنگ‌سازی مالیاتی تأکید کرد و به بیان دستاوردهای اخیر این سازمان در حوزه تحول دیجیتال و کاهش فرار مالیاتی پرداخت. این مصاحبه، نگاهی جامع به مسیر پیشرفت نظام مالیاتی کشور و نقش آن در تحقق حکمرانی مطلوب و توسعه پایدار ارائه می‌دهد.

 اگر موافق باشید صحبت‌های خودمان را از یک سوال اساسی شروع کنیم. اساسا کشورمان در سال جاری دچار تحولات زیادی شد، سازمان امور مالیاتی بدین منظور چه تسهیلاتی را به مؤدیان مالیاتی ارائه داد؟
باتوجه به شرایط کشورمان در سال جاری سازمان امور مالیاتی تسهیلات زیادی به مؤدیان ارائه کرده است به طوری که در آخرین مورد مهلت ارسال اظهارنامه مالیاتی صاحبان مشاغل و پرداخت مالیات تبصره ماده ۱۰۰ قانون مالیات‌های مستقیم برای عملکرد سال ۱۴۰۳ تا پایان مردادماه سال جاری تمدید شد. همچنین ذکر این نکته خالی از لطف نیست که در راستای تسهیل انجام تکالیف مؤدیان مشمول قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مؤدیان و به منظور کسب آمادگی سایر مؤدیان برای ورود به مرحله‌ای جدید از اجرای این قانون از تاریخ یکم دی۱۴۰۴ باهدف تسهیل فعالیت‌های کسب‌وکارهای مشمول این قانون،چهارقابلیت شامل استعلام وضعیت صورتحساب،ثبت‌دسته‌ای پرداخت‌ها درصورتحساب‌های الکترونیکی، بهینه‌سازی قواعد جدول پرداخت و بهینه‌سازی قواعد جدول پرداخت در نسخه جدید سامانه مؤدیان بهینه‌سازی گردیده است.
 
چه برنامه‌ای برای همکاری با اصناف دارید؟
تمام تلاش‌مان در سازمان امور مالیاتی این است که تکالیف مؤدیان خرد کمتر شود و نگرانی آنان درخصوص انجام تکالیف مالیاتی به حداقل ممکن برسد.البته با انجام اقدامات سازنده در حوزه مالیات اصناف مانند ایجاد امکان بهره‌مندی از تبصره ماده ۱۰۰، با کمترین میزان چالش با اصناف و صاحبان کسب‌وکار در سال‌های اخیر مواجه بوده‌ایم. به طوری که با برگزاری میزهای خدمت هم به حل‌وفصل بسیاری از مسائل و دغدغه‌های مالیاتی اصناف انجامیده و هم منجر به ایجاد همگرایی و هم‌افزایی میان نظام مالیاتی و اصناف شده است.در واقع کفه ترازوی مزایای تبصره ماده (۱۰۰) را نسبت به تسلیم اظهارنامه سنگین‌تر کردیم، افزایش سه برابری سقف استفاده از این تبصره، ارائه مشوق‌هایی همچون تقسیط مالیات پرداختی و استفاده از سکوهای نرم‌افزاری متعدد جهت استفاده از این ماده قانونی با هدف عدم نیاز مؤدیان به مراجعه به کافی‌نت‌ها از جمله اقداماتی است که برای استفاده از تبصره ماده (۱۰۰) عملیاتی شده یا در حال انجام است. 
 
آیا معافیت‌های مالیاتی نیز برای آنها در نظر گرفته‌اید؟
بله، در زمینه ارائه معافیت‌های مالیاتی، معافیت عملکرد سال۱۴۰۳ درحوزه مشاغل را نسبت به سال ماقبل به بیش از دو برابر افزایش دادیم و آن را از حدود ۴۷ میلیون تومان به ۱۰۰ میلیون (و تا سقف۱۴۴میلیون تومان برای واحدهای صنفی که از سامانه مؤدیان استفاده می‏کنند) در سال افزایش دادیم.  همچنین مبلغ اجاره واحدهای کسب‌وکار استیجاری را نیز در محاسبه مالیات اصناف لحاظ کردیم که این امر افزایش رضایت خاطر مؤدیان را درپی داشته است. جامعه مؤدیان در حال حرکت بیشتر به سمت خوداظهاری است. درحال حاضر صرفا ۳۰درصد پرونده‌های مالیاتی اشخاص حقیقی مورد رسیدگی توسط مأموران مالیاتی قرار گرفته، درحالی‌که این میزان درسال‌های قبل۱۰۰ درصد بود.همچنین برای نخستین بار، ۱۰۰ هزار اظهارنامه مالیات بر ارزش افزوده برای کسانی که در سامانه مؤدیان تکالیف خود را انجام داده بودند، قطعی شد. 
 
سهم مالیات از تولید ناخالص داخلی چقدر است؟
اتکای بیش از حد به منابع نفتی اجازه نمی‌داد منابع پایدارمالیاتی توسعه یابد. بااین حال درسال‌های اخیر با برنامه‌ریزی‌های دقیق و تلاش مداوم توانسته‌ایم این وابستگی را کاهش دهیم و به سمت تأمین منابع پایدار از محل مالیات حرکت کنیم. نسبت مالیات به تولید ناخالص داخلی(GDP) کشور که یکی از مهم‌ترین شاخص‌های عملکرد نظام مالیاتی است از۵.۷درصد در سال ۱۴۰۰ به درصد در سال گذشته افزایش یافته است. همچنین سهم مالیات در منابع عمومی بودجه که در سال ۱۴۰۰ زیر ۳۰ درصد بود به حدود ۵۰ درصد در سال گذشته رسید. نسبت مالیات به هزینه‌های جاری دولت نیز از ۴۰ درصد در سال ۱۴۰۰ به نزدیک ۷۰ درصد افزایش یافته. این نسبت در بسیاری از کشورهای پیشرفته نزدیک به ۱۰۰ درصد است. در دنیا معمولا پرداختی به تأمین اجتماعی را هم جزو مالیات‌ها لحاظ می‌کنند. یعنی پرداختی کسب و کارها به شهرداری‌ها و به تأمین اجتماعی را در نسبت به تولید ناخالص داخلی محاسبه می‌کنند که اگر ما این نسبت را هم در ایران محاسبه کنیم تقریبا ۱۲ تا ۱۳ درصد از تولید ناخالص داخلی را مالیات می‌گیریم که این عدد در دنیا بالای ۲۰ درصد است. بنابراین می‌توان به‌‌صراحت گفت ما در سه سال گذشته رشد نسبتا خوبی را در نسبت مالیات به تولید ناخالص داخلی داشتیم.  شهرداری‌ها و دهیاری‌ها بخش قابل‌توجهی از منابع مالی خود را از طریق نظام مالیاتی تأمین می‌کنند. در سال ۱۴۰۰ حدود ۴۸ هزار میلیارد تومان به شهرداری‌ها و دهیاری‌ها اختصاص پیدا کرد اما در سال ۱۴۰۳ این رقم به بیش از ۲۴۴ هزار میلیارد تومان افزایش یافت که رشدی بیش از پنج برابری را نشان می‌دهد.
 
یکی از موضوعاتی که همواره مؤدیان با آن درگیر هستند،حضور فیزیکی آنهابرای پاسخگویی است. برای تحول دیجیتال و هوشمندسازی نظام مالیاتی در سال جاری چه اقداماتی صورت گرفته شده است؟
دغدغه ما در سازمان امور مالیاتی از ابتدا این بوده که مراجعه مردم به ادارات امور مالیاتی به حداقل ممکن برسد. در این راستا دنبال پیشبرد هرچه بیشتر حسابرسی سیستمی، هوشمندسازی نظام مالیاتی و پالایش اطلاعات و تکمیل پایگاه‌های داده هستیم.چون طبیعتا حرکت به سمت هوشمندسازی نظام مالیاتی از نظام سنتی به سمت حسابرسی سیستمی بوده که این امر موجب تحقق عدالت مالیاتی فراگیر و ارتقای شفافیت اقتصادی، حذف سلیقه‌‌‌گرایی، کاهش بروکراسی و تقلیل هزینه‌های اداری شده است. این امر سبب افزایش پیش‌بینی‌‌‌پذیری برای مؤدیان و کاهش ریسک برای تمامی فعالان اقتصادی، به‌‌‌ویژه پیشگامان عرصه تولید خواهد شد.    
در گام دوم، مبارزه با فرار مالیاتی و شناسایی مؤدیان جدید به شکلی بی‌‌‌سابقه میسر می‌‌‌شود. با بهره‌‌‌گیری از ابزارهای هوشمند و قدرت تحلیل داده‌‌‌های کلان، پرده از الگوهای پیچیده فرار مالیاتی برداشته می‌شود و اشخاص و فعالیت‌‌‌های اقتصادی که تا پیش از این از دایره شمول مالیات‌‌‌ستانی خارج بودند، به‌سرعت شناسایی می‌‌‌شوند. این توانایی، زمینه را برای اخذ مالیات عادلانه از تمامی اقشار وجلوگیری ازتضییع حقوق دولت وشهروندان قانون‌‌مدار هموارمی‌‌‌سازد. ازسوی دیگر در راستای اجرای قانون برنامه ششم و هفتم پیشرفت و درادامه برنامه تحول دیجیتال نظام مالیاتی کشور، با هدف ارتقای شفافیت و کاهش هزینه‌ها به‌صورت رسمی وعمومی سامانه دفاتر تجاری الکترونیکی در اواخر خردادماه سال‌جاری به بهره‌برداری رسید.
 
طرحی با عنوان «نشاندار» کردن مالیات از سال گذشته اجرا شد. این طرح تا چه حد مورد استقبال قرار گرفت؟
در سال گذشته، بیش از ۳۶۱هزار نفر از مؤدیان در این طرح شرکت کردند و مالیات خود را اصطلاحا «نشاندار» کردند. این اقدام باعث شد حدود ۲۰۰۰ پروژه در کشور ازطریق مالیات تأمین مالی شوند.به‌عنوان نمونه، ۱.۲هزار میلیارد تومان برای پروژه‌های حمل‌ونقل، ۱.۲هزار میلیارد تومان برای آموزش‌وپرورش و ۱.۱هزار میلیارد تومان برای منابع آب تأمین شد.۷۵۰میلیارد تومان نیز به پروژه‌های زیرساختی دیگر اختصاص یافت. همچنین تأمین مالی پروژه‌های بهداشت و درمان به مبلغ ۶۶۰ میلیارد تومان انجام شده است. در حوزه آموزش عالی نیز شاهد تأمین مالی قابل توجهی بودیم.
 
شما پیش از این‌که رئیس سازمان امور مالیاتی کشور شوید نسبت به معافیت‌های مالیاتی انتقاد داشتید. حجم معافیت‌های مالیاتی هنوز از نظر شما بالاست؟
بله، متاسفانه میزان معافیت‌های مالیاتی که در حوزه قانون مالیات‌ها فهرست شده چه‌بسا به اندازه خود مالیاتی است که وصول می‌کنیم. برخی از این معافیت‌ها بدون زمان‌بندی مشخص اجرا شده‌اند و به اهداف تعیین‌شده اصابت نکرده‌اند. ما مشکلی با معافیت‌های مالیاتی نداریم امااین معافیت‌ها بایدهدفمند،زمانداروموثر باشند.اگرنظام معافیتی اصلاح نشود همچنان با چالش‌های جدی در حوزه بهره‌وری اقتصادی مواجه خواهیم بود.  در موضوع مالیات‌های مستقیم هم مثلا فقط به موجب یکی از احکامی که در یکی از قوانین تصویب شد برخی از مؤدیان بزرگ در سطح حدودا ۱۰۰ تا ۲۰۰هزار میلیارد تومان از مالیات معاف شدند.این معافیت مربوط به مواد قانونی است که در سال‌های اخیر هم تصویب شده. به نام قانون تأمین مالی تولید حکمی آمد که اگر بنگاه‌های بورسی سود را توزیع نکنند و افزایش سرمایه دهند مشمول مالیات با نرخ صفر می‌شوند. این به لحاظ اقتصادی قابل تأیید است. یعنی ما رد نمی‌کنیم. بالاخره بنگاه اقتصادی به‌طور خودکار بخشی از سود را توزیع نمی‌کند و حاکمیت نباید بابت امری که همین الان هم در حال رخ‌دادن است، امتیاز و مشوق مالیاتی بدهد اما این مشوق می‌بایست به سرمایه‌گذاری منجر شود که در این قانون این شرط لحاظ نشده است. البته مانند همین مشوق در قانون مالیات‌های مستقیم قبلا پیش‌بینی شده بود در بند (ث) ماده ۱۳۲ البته به شرط سرمایه‌گذاری که قانونگذار با تصویب قانون جدید شرط سرمایه‌گذاری را تقریبا حذف کرده است.  مشوق مالیاتی برای آن چیزی است که محقق نشده و برای فعال اقتصادی انگیزه ایجاد می‌کند که آن کار را انجام دهد. اگر به چنین مواردی توجه نشود یک عدد قابل توجه مالیات از دست رفته را خواهیم داشت و این درمجموع به نفع اقتصاد کشور نیست. قاعدتا معافیت و مشوق مالیاتی باید اهداف سرمایه‌گذاری و تولید را فراهم کند اگر این‌چنین نباشد اصولا اعمال آن صرفا ارائه قسمتی از منابع حاکمیت به عده معدودی ازمؤدیان است.طبق گزارش سازمان برنامه وبودجه درذیل لایحه بودجه سال۱۴۰۴، برآوردمی‌شود در سال‌جاری ۸۵۳هزار میلیارد تومان از درآمدهای دولت به‌واسطه معافیت‌ها و بخشودگی‌های مالیاتی اشخاص حقوقی حاصل نشود. این رقم از کل مالیات مصوب برای اشخاص حقوقی در همین سال بیشتر بوده و وصول آن می‌تواند اثر قابل توجهی بر پوشش کسری بودجه دولت و در نتیجه ایجاد ثبات اقتصادی داشته باشد.
 
یکی ازموضوعاتی که همیشه همه وزرای اقتصاد و روسای سازمان امور مالیاتی درباره آن سخن می‌گویند فرار مالیاتی و راه‌های مقابله با آن است. برخی اصناف و رسته‌های شغلی هستند که قانون را دور می‌زنند و به نوعی از پرداخت مالیات فرار می‌کنند. شما برای شناسایی فرار مالیاتی چه راهکاری دارید؟
طبیعتا شما هر اقدامی که می‌خواهید انجام دهید و اصلاحاتی را دنبال کنید، برخی هستند که می‌خواهند از آن مسیر اصلاحی خارج شوند یا مسیر انحرافی را دنبال کنند. خب طبیعتا ما در چارچوب قانون، کار انجام می‌دهیم. قانون‌گذار برای ما مشخص کرده که مثلا حساب‌های تجاری حساب‌هایی هستند که به معنای حساب فروش مؤدی هستند.حساب تجاری مؤدی حسابی است که به سازمان امور مالیاتی کشور معرفی می‌شود. وقتی پرونده مالیاتی باز می‌شود، حسابی را معرفی می‌کنید. ممکن است بعضا با برخی از کسب‌وکارها هم مواجه شویم که به سازمان امور مالیاتی معرفی نشده باشند. خیلی از مردم درباره پزشک‌ها صحبت می‌کنند یا درباره رستوران‌دار‌ها یا برخی دیگر از کسب‌وکارها که دستگاه کارتخوان را جمع کرده‌اند یا خواستار کارت به کارت وجه هستند یا مثلا فقط با پول نقد کار می‌کنند. ما برای همه اینها برنامه داریم، نه این‌که این برنامه‌ریزی‌ها در آینده باشد، بلکه ما همین امروز که خدمت شما هستیم، بسیاری از مواردی را که افراد فکر می‌کنند به این شکل می‌توانند از مسیر مالیات فرار کنند، در ارقام بالا جلوگیری کردیم. البته باید برای اصلاح و ساماندهی، با فرصت و تأمل بیشتری جلو برویم و از ابزارهای مختلف هوش‌مصنوعی استفاده ‌کنیم. همچنین باید یادآور شوم که مأموران مالیاتی نیز برای محاسبه مالیات از پرونده‌های بزرگ و فراریان مالیاتی، از هیچ کوششی دریغ نمی‌کنند و در اغلب موارد پرونده‌های بزرگ توسط همکاران مالیاتی رسیدگی می‌شود.
 
چقدر توانسته‌اید جلوی فرار مالیاتی را بگیرید؟
سال ۱۴۰۳ نسبت به سال ۱۴۰۲ تقریبا ۵۲ درصد رشد درآمد مالیاتی داشتیم. این یعنی سازمان امور مالیاتی کشور با راهبرد سیستمی شدن و اتکا به اقلام داده‌ای متقن که از نظام بانکی و سایر سازمان‌ها مثل گمرکات و سازمان ثبت اسناد و احوال کشور دریافت کرده و استفاده ازنیروهای متخصص دررسیدگی به پرونده‌های بزرگ ودارای فرار مالیاتی، حلقه‌های فرار مالیاتی را تنگ‌تر می‌کند. این حلقه با استفاده از شرکت‌های دانش‌بنیانی که با ما کار مشترک می‌کنند و ابزارهای مختلف، تنگ‌تر می‌شود. بخش قابل توجهی از رشدی که در درآمدهای مالیاتی اتفاق افتاده از همین کانال است. جلوگیری از فرار مالیاتی لزوما این نیست که کسی که هیچ مالیاتی نمی‌داده است مورد شناسایی قرار گرفته باشد. ممکن است مالیات پرداخت کند اما با میزان رقم مالیات حقه فاصله دارد. برای همه این موارد برنامه ویژه داریم تا عدالت مالیاتی اجرا شود.