خشم ترامپ از دلارزدایی بریکس

مهم‌ترین محور‌های این اجلاس، حذف تدریجی دلار و استفاده از ارز‌های ملی در مبادلات بین‌المللی، تقویت سامانه‌های پرداخت و اصلاح نهاد‌های حکمرانی جهانی بود.بریکس در سال ۲۰۰۹ با هدف تقویت همکاری‌های اقتصادی، کاهش وابستگی به اقتصادهای غربی و ایجاد توازن در نظم اقتصادی جهانی شکل‌گرفت. این ائتلاف از طریق ابتکاراتی مانند بانک توسعه جدید (NDB) به‌دنبال ارائه جایگزین‌هایی برای نهادهای مالی سنتی مانند صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی است. کشور‌های عضو بریکس بیش از نیمی از جمعیت جهان و حدود ۴۰ درصد از تولید اقتصاد جهانی را در اختیار دارند. کشورهای عضو آن ۲۰درصد از تجارت جهانی را به خود اختصاص داده‌اند.سران بریکس در بیانیه پایانی هفدهمین نشست خود که عباس عراقچی، وزیر امور خارجه کشورمان هم در آن حضور داشت، نگرانی عمیق خود را نسبت به تعرفه‌های غیرمنصفانه و سیاست‌های یکجانبه که روند رشد اقتصادی و تجارت جهانی را تهدید می‌کند، اعلام کردند. در این بیانیه بر اهمیت حفظ و تقویت نظام تجارت جهانی چندجانبه و عادلانه تاکید شده است. این بیانیه اگرچه نامی از آمریکا نبرد اما انتقادها به‌وضوح متوجه سیاست‌های تجاری آمریکا بود. در بیانیه بریکس، حملات نظامی علیه ایران و تاسیسات هسته‌ای کشورمان محکوم شده و آن را نقض قوانین بین‌المللی عنوان کرده است. وزرای مالی کشورهای عضو گروه بریکس نیز روز شنبه هفته جاری با صدور بیانیه‌ای مشترک بر ضرورت اصلاحات گسترده در صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی تاکید کردند. این اولین بار است که اعضای بریکس در زمینه اصلاحات ساختاری این نهاد مالی جهانی، موضعی متحد و هماهنگ اتخاذ می‌کنند.
     
کنار گذاشتن دلار توسط بریکس
لولا داسیلوا، رئیس‌جمهور برزیل که میزبان این اجلاس بود، بر اهمیت چندجانبه‌گرایی و همکاری جهانی تأکید کرد و خواستار کنار گذاشتن دلار آمریکا توسط کشورهای بریکس شد. وی گفت: ارز تجاری جدید ضروری است، در غیر این صورت قرن بیست‌ویکم را به همان صورتی به پایان خواهیم رساند که قرن بیستمرا آغاز کردیم.
     
جهانی‌سازی لیبرالی منسوخ شده است
ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه نیز در سخنرانی خود در این اجلاس که به‌صورت ویدئوکنفرانس انجام شد، تاکید کرد: جهانی‌سازی لیبرالی منسوخ شده و آینده به کشور‌های در حال رشد تعلق دارد. این کشور‌ها باید استفاده از ارز‌های ملی را افزایش دهند. وی تاکید کرد: استفاده از ارز‌های ملی در تجارت میان کشور‌های عضو بریکس در حال افزایش است و سامانه مستقل سپرده‌گذاری و تسویه بریکس که انتظار می‌رود تاسیس شود، تراکنش‌های مالی را سریع‌تر و امن‌تر خواهد کرد. پوتین افزود: در سال ۲۰۲۴، سهم روبل روسیه، به همراه ارز‌های کشور‌های دوست، ۹۰ درصد از تسویه‌حساب‌های روسیه با سایر کشور‌های عضو بریکس را تشکیل داد.
     
تضعیف اعتماد به دلار آمریکا
سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه نیز در جریان نشست سران بریکس تاکید کرد: تلاش‌هایی برای ساختاردهی به یک چارچوب اقتصاد جهانی جدید بر پایه برابری، چندجانبه‌گرایی و عدم تبعیض در جریان است که بریکس به‌عنوان موتور این تحول عمل می‌کند و در پی آن است تا معماری اقتصاد جهانی باثبات‌تری را براساس اصول فراگیری، شفافیت، عدم تبعیض و دسترسی برابر به فرصت‌ها و ابزار‌های موجود ایجاد کند. وی از فرسایش نظم اقتصاد جهانی در نتیجه تحریم‌های یکجانبه و غیرقانونی و استفاده از دلار به‌عنوان ابزار مجازات سخن گفت و تاکید کرد: اعتماد به دلار آمریکا که پیش از این یک ابزار قابل اتکا برای پرداخت بود، تضعیف شده است. آمریکا با بدهی دولتی بی‌سابقه‌ای روبه‌روست که به ۳۷تریلیون دلار رسیده و همچنان در حال افزایش است.
     
ارز بریکس می‌آید؟
دلار همچنان حدود ۸۰درصد از معاملات جهانی را پوشش می‌دهد؛ وابستگی تجارت جهانی به دلار، به آمریکا قدرت کنترل جریان‌های مالی و اعمال تحریم‌ها را داده است. بااین‌حال ایده ارز بریکس برای ایجاد یک واحد پولی مشترک یا سیستم پرداخت جایگزین دلار آمریکا مطرح شده است. هدف اصلی این طرح کاهش وابستگی به دلار در تجارت جهانی و مقابله با سلطه نظام مالی غربی، به‌ویژه در برابر تحریم‌ها، نوسانات ارزی و پیشبرد «دلارزدایی» در تجارت جهانی است. یکی از پروژه‌های کلیدی در این راستا، «بریکس پی» است؛ سیستمی غیرمتمرکز برای پرداخت‌های بین‌المللی با استفاده از ارزهای محلی یا ارزهای دیجیتال بانک مرکزی (CBDC) که به‌عنوان جایگزینی برای سوئیفت طراحی شده است.ولادیمیر پوتین در اجلاس ۲۰۲۴ سران بریکس ماکتی نمادین از اسکناس بریکس را نمایش داد اما تاکنون هیچ ارز مشترکی به‌صورت عملیاتی ایجاد نشده است. البته چین با یوآن دیجیتال، روسیه با روبل نفتی و هند با روپیه مبادلاتی، عملا مسیر حذف دلار از مبادلات دوجانبه و چندجانبه را گشوده‌اند. نتیجه مستقیم این روند، کاهش تقاضای جهانی برای دلار، افت نسبی ارزش آن و افزایش فشار تورمی بر اقتصاد آمریکاست.ابتکار راه‌اندازی یک ارز مشترک یا تسویه‌حساب‌های تجاری با ارزهای غیردلاری، در قالب آنچه به‌طور غیررسمی ارز بریکس نامیده می‌شود، گامی استراتژیک برای کاهش وابستگی به دلار آمریکاست. این اقدام می‌تواند معادلات نظم مالی بین‌المللی را دستخوش تغییرات جدی کند.
لایرتی آپولیناریو جونیور، استاد اقتصاد دانشگاه کاتولیک سائوپائولو می‌گوید: هرچند ایجاد یک واحد پولی مشترک برای بریکس هنوز دور از دسترس است اما حرکت قابل‌توجهی در جهت افزایش استفاده از ارز‌های ملی، توسعه زیرساخت‌های پرداخت دیجیتال و پلتفرم‌هایی مانند بریکس پی شکل گرفته که هدف آن کاهش «دلاریزه‌شدن» اقتصادهاست. در کوتاه‌مدت، تغییرات بنیادین در موقعیت دلار به‌عنوان ارز ذخیره جهانی بعید است اما در بلندمدت، اگر بریکس بتواند زیرساخت‌های مالی قوی و اعتمادسازی ایجاد کند، می‌توان انتظار کاهش تدریجی سلطه دلار را داشت.
     
ترامپ، بریکس را تهدید کرد
دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا پس از برگزاری اجلاس بریکس در برزیل در پستی نوشت: «هر کشوری که خود را با سیاست‌های ضدآمریکایی بریکس همسو کند،مشمول تعرفه ۱۰درصدی اضافی خواهد شد.هیچ استثنایی برای این سیاست وجود نخواهد داشت.» ترامپ بار‌ها از این بلوک که اعضای بنیان‌گذار آن شامل برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی هستند، به‌دلیل تلاش‌های‌شان برای توسعه جایگزین‌های تجاری جدید برای آمریکا انتقاد کرده است.ترامپ پیش از این، ۹ جولای را مهلتی برای کشور‌ها در دستیابی به توافق‌های تجاری با دولت خودش تعیین کرده بود اما تاکنون فقط بریتانیا، چین وویتنام به توافقاتی با آمریکا دست یافته‌اند.ترامپ نخستین بار در بهمن‌ سال گذشته بریکس را تهدید کرده بود. در آن زمان بحث ایجاد ارز جدید بین اعضای بریکس و کنار گذاشتن دلار از مبادلات بین این اعضا اوج گرفته بود و این امر می‌توانست به تضعیف بیشتر دلار آمریکا به‌عنوان مهم‌ترین ارز جهان‌  در ۸۰ سال گذشته منجر شود. ترامپ آن زمان نوشته بود: ما از این کشور‌های به‌ظاهر متخاصم می‌خواهیم که نه یک ارز جدید بریکس ایجاد و نه از ارز دیگری برای جایگزینی دلار قدرتمند آمریکا حمایت کنند. در غیر این صورت با تعرفه‌های صددرصدی مواجه خواهند شد.
     
بدترین دوران دلار
آمار نشان می‌دهد سیاست‌های تجاری و جنگ تعرفه‌ای آمریکا در دوران ترامپ، دلار را در بدترین دوران خود قرار داده است. دلار آمریکا برای نخستین بار از سال ۱۹۷۳ میلادی تاکنون، بدترین عملکرد خود را در شش ماه نخست ۲۰۲۵ داشته و سیاست‌های اقتصادی رئیس‌جمهور آمریکا، سرمایه‌گذاران سراسر جهان را بر آن داشته تا دارایی‌های دلاری خود را به‌سرعت بفروشند؛ اتفاقی که جایگاه دلار را به‌شدت به خطر انداخته است. شاخص دلار که قدرت این ارز را در برابر سبدی از شش ارز دیگر، ازجمله پوند، یورو و ین، اندازه‌گیری می‌کند، در نیمه اول سال میلادی جاری، ۱۰.۸درصد کاهش یافت. این درحالی‌است که دونالد ترامپ با شعار «بازگرداندن عظمت آمریکا» سیاست تهدید و فشار را علیه کشورهای دیگر حتی همسو با خود اعلام کرده است.
فایننشال تایمز با اشاره به کاهش ۱۰.۸درصدی ارزش دلار، آن را نشانه‌ای جدی از کاهش اعتماد جهانی به سیاست‌های اقتصادی و مالی آمریکا دانست و نوشت: سه عامل اصلی در این افت بی‌سابقه نقش داشته‌اند؛ رشد شدید کسری بودجه دولت فدرال که در دهه آینده به ۳.۲تریلیون دلار خواهد رسید، احتمال کاهش چشمگیر نرخ بهره توسط بانک مرکزی آمریکا و حرکت سرمایه‌گذاران به‌سمت ارزهای جایگزین مانند یورو، طلا و یوآن.
بر اساس گزارش این روزنامه آمریکایی، بانک‌های مرکزی و نهادهای مالی بزرگ جهانی در حال بازنگری در ذخایر ارزی خود هستندوهمین روند می‌تواند به‌تدریج جایگاه تاریخی دلار دربازارهای جهانی راتضعیف کند. اگر این مسیر ادامه پیدا کند، آمریکا با مشکلات ساختاری درتأمین مالی خارجی و حفظ جایگاه ارزی خود دراقتصاد جهانی روبه‌روخواهد شد.

جهان در مسیر حذف دلار
موضعگیری‌ها و برنامه‌های عملی بریکس نشان‌دهنده تلاش برای مقابله با سیاست‌های یک‌جانبه اقتصادی آمریکا‌ست و در مسیر تثبیت جایگاه خود به‌عنوان بازیگری کلیدی و تأثیرگذار در اقتصاد جهانی گام برمی‌دارد. شینهوا خبرگزاری دولتی چین در این زمینه می‌نویسد: بریکس صدای کشورهایی را تقویت کرده که سال‌ها از فرآیند تصمیم‌گیری جهانی کنار گذاشته شدند و اکنون به نیرویی تثبیت‌کننده در جهانی تکه‌تکه شده محسوب می‌شوند. در شرایطی که ترامپ، جایگاه آمریکا را تضعیف کرده، بریکس به‌سرعت در حال پرکردن این خلأ  است؛ از این‌رو باید منتظر نتایج رایزنی‌های سران بریکس در ماه‌های آینده برای ایجاد طرحی نو در نظام اقتصادی وایجاد موازنه در قدرت‌های اقتصادی جهان باشیم.آمریکا برای دهه‌ها از دلار به‌عنوان ابزاری برای تحریم، مسدود کردن ذخایر ارزی و اعمال فشار بر کشورها استفاده کرده است و امروز کشورهای نوظهور اقتصادی تاکید دارند باید به این روند پایان دهند و روند دلارزدایی با سرعت بیشتری پیش ‌رود. روسیه پس از تحریم‌های سال ۲۰۲۲، استفاده از ارزهای ملی در تجارت با هند، چین و ترکیه را آغاز کرد. این کشور حتی با عربستان‌سعودی، درباره معاملات نفتی با ارزهای جایگزین دلار مذاکراتی داشته است. هند هم نفت روسیه را با ارزهای ملی خریداری می‌کند و بانک مرکزی این کشور در حال ترویج تسویه‌حساب‌های بین‌المللی با روپیه است. یوآن چین از هم‌اکنون از یورو پیشی گرفته و به دومین ارز پرکاربرد در تجارت جهانی تبدیل شده و برزیل و آرژانتین با انجام معاملات با یوآن موافقت کرده‌اند. عربستان‌سعودی در حال فروش نفت به چین به یوآن است. چین به‌طور گسترده در حال انباشت طلا به‌عنوان سپری در برابر دلار است.اگر بریکس بتواند جایگزینی کارآمد برای دلار ایجاد کند، آمریکا کنترل بر تجارت جهانی، توانایی اعمال تحریم‌ها و صادرات تورم به‌واسطه چاپ دلار را از دست خواهد داد؛ به همین دلیل دونالد ترامپ کشورهای عضو بریکس را تهدید کرده است.