مطالعه سنتی در محاصره پلتفرم‌ها

به گزارش جام‌جم‌آنلاین از فارس، در جهان شتاب‌زده و دیجیتالی‌شده امروز، مفهوم «مطالعه» دیگر صرفاً به ورق‌زدن کتاب‌های چاپی محدود نمی‌شود. 

ورود پلتفرم‌های مجازی، هوش مصنوعی، کتاب‌های الکترونیکی، فیلم‌ها، محتوای چندرسانه‌ای و حتی توییت‌ها، معادله‌ای جدید از دانش‌آموزی و دانایی‌ورزی ساخته است؛ اما آیا این تحول به معنای فروپاشی فرهنگ سنتی کتاب‌خوانی است یا صرفاً شکلی تازه از یادگیری؟

در حالی که در بسیاری از کشورها از جمله کشور‌های توسعه‌یافته‌ای همچون فرانسه، آلمان و آمریکا نیز آمار خواندن کتاب‌های سنتی کاهش چشم‌گیری یافته، جوامع درگیر پرسشی جدی هستند: با نسل جدیدی روبه‌رو هستیم که همچنان مشتاق دانستن است، اما ابزار دانایی‌اش دیگر کتاب‌های جلدسخت و کتابخانه‌های عمومی نیست. چگونه می‌توان این گسست را ترمیم کرد؟

در ایران نیز مسئله کتابخوانی همواره دغدغه‌ای جدی برای اندیشمندان، نویسندگان و نهاد‌های فرهنگی بوده است. کهگیلویه و بویراحمد به‌عنوان استانی با ظرفیت‌های فرهنگی عمیق، اما زیرساخت‌های محدود، در برابر این تغییرات با فرصت‌ها و تهدید‌هایی مضاعف روبه‌روست. 

 مدیرکل کتابخانه‌های عمومی استان، در گفت‌وگویی تأمل‌برانگیز به بررسی وضعیت مطالعه، چالش‌های فضای مجازی، ضعف در تولید محتوای ادبی داخلی و نقش کتابخانه‌ها در حفظ عمق فرهنگی جامعه پرداخته است.

محسن جبارنژاد به تحولات بنیادین در سبک مطالعه و مواجهه فرهنگی نسل‌ها با مفهوم کتابخوانی پرداخت و گفت:
مطالعه در جهان امروز دیگر به معنای نشستن پای کتاب کاغذی نیست. با گسترش فضای مجازی، پلتفرم‌ها، کتاب‌های صوتی و محتوای کوتاه، سبک خواندن در حال تغییر است.

وی تصریح کرد: آمار‌های جهانی نیز مؤید این موضوع است که حتی در کشور‌های پیشرفته مانند آلمان، فرانسه و آمریکا، خواندن سنتی به‌شدت افول کرده است.

وی افزود: امروز دریای عظیمی از اطلاعات در فضای دیجیتال وجود دارد، اما بدون تمرکز. این گستردگیِ بدون عمق، باعث شده قدرت تفکر، تمرکز و تأمل در نسل جدید کاهش یابد. 

جبارنژاد ادامه داد: در چنین فضایی، کتاب سنتی با تمام ظرفیتش برای پرورش قوه تخیل و درک مفاهیم پیچیده به حاشیه رفته است.

جبارنژاد با بیان اینکه مطالعه در پلتفرم‌ها گاهی به جای فهم، موجب فرسایش فکری می‌شود، گفت: اینکه کاربران روزانه حجم زیادی اطلاعات مصرف می‌کنند، به‌معنای فهم بیشتر یا آگاهی عمیق‌تر نیست. 

مدیرکل کتابخانه‌های عمومی کهگیلویه و بویراحمد گفت: فقدان تمرکز و نداشتن موضوع‌محوری در مطالعه آنلاین، پدیده‌ای جهانی است و جامعه ما نیز از این جریان متأثر شده است.

وی تأکید کرد: گرچه فناوری مسیر‌های تازه‌ای برای یادگیری باز کرده، اما باید دانست که هوش مصنوعی جایگزین قوه خیال انسان نمی‌شود.

وی بیان کرد: نویسندگان واقعی کسانی هستند که از درون می‌جوشند؛ آن‌ها که اندیشه را از دل تجربه و تأمل بیرون می‌کشند، نه صرفاً از الگوریتم‌ها.

مدیرکل کتابخانه‌های عمومی استان افزود: ادبیات ما زمانی غنی بود که نویسندگان قدرت واژه‌سازی، عمق فکری و تسلط زبانی داشتند؛ چیزی که امروز در میان بسیاری از نویسندگان فضای مجازی گم شده است.

وی در بخش دیگری از سخنان خود، «سکوت» را به‌عنوان یکی از فضیلت‌های مهم دانست و گفت: در جهان شلوغ امروز، شنیدن صدای درون دشوار شده است. شهری که پر از هیاهوست، مجالی برای شنیدن ندارد.

جبارنژاد بیان کرد: سعدی در گلستان از فضیلت خاموشی گفت؛ ما نیز باید درک کنیم که گاهی سکوت، خودش بلندترین فریاد است.

جبارنژاد با نگاهی به وضعیت جلسات فرهنگی و کارشناسی، افزود: یکی از ضعف‌های نظام فرهنگی ما، نبود گفتگو‌های تخصصی منظم بین اهالی فرهنگ، کتابداران، نویسندگان و رسانه‌هاست.

مدیرکل کتابخانه‌های عمومی استان تصریح کرد: این جلسات باید با هدف تضارب آرا، انتقال تجربه و پرورش نسل جدید اهل اندیشه برگزار شود.

وی گفت: کتاب هنوز هم مهم‌ترین ابزار آگاهی است. اگر می‌خواهیم جامعه‌ای دانا، منطقی و اهل تأمل داشته باشیم، باید فرهنگ خواندن عمیق را زنده نگه‌داریم. 

جبارنژاد تصریح کرد: در دنیایی که با سرعت نور اطلاعات تولید می‌شود، کتابخانه‌ها باید پناهگاه اندیشه و تفکر باقی بمانند.

از دیدگاه جبارنژاد، مسئله دانایی و آگاهی، صرف‌نظر از قالب و شکل آن، همچنان ریشه‌ی اصلی پایداری جوامع است. او بر ضرورت ترویج تفکر، پرورش قوه خیال، حفظ حکمت بومی و بهره‌گیری از ابزار‌های نوین برای توسعه آگاهی تأکید می‌کند.

اگرچه کتاب‌های کاغذی در حال از دست دادن سلطه سنتی خود هستند، اما کتاب به‌مثابه ابزار آگاهی، هنوز زنده است؛ چه در ذهن جوانی که در پلتفرم‌های مجازی دنبال حکمت می‌گردد، چه در روستایی دورافتاده که پیرزنی با یک ضرب‌المثل، جهان‌بینی‌اش را به نسل بعد منتقل می‌کند.

گفتمان دانایی امروز نیازمند بازتعریفی عمیق است؛ بازتعریفی که تنها با گفتگو، مشورت، تولید اندیشه و آشتی دوباره انسان با سکوت، تأمل و واژه میسر می‌شود. 

کتابخانه‌های عمومی، گرچه در ظاهر ساده‌اند، اما همچنان می‌توانند سکویی برای این بازگشتِ شکوهمند به اندیشه باشند.