اصلاح قانون شوراها در اسفند ۱۴۰۳ توسط مجلس، نقطه آغاز این دگرگونیها و تغییرات بود؛ قانونی که با هدف شفافیت، مشارکت گستردهتر مردم و حضور مؤثر احزاب، تغییرات قابلتوجهی در روند رأیگیری ایجاد کرده است. دراین میان، وزارت کشور با تشکیل ستادهای استانی، آمادهسازی زیرساختهای الکترونیکی و تعامل با نهادهای نظارتی، خود را برای برگزاری یکی از متفاوتترین انتخاباتهای دو دهه اخیر آماده میکند. در گفتوگوی پیشرو با دکتر محسن اسلامی، مدیرکل و دبیر ستاد انتخابات کشور از جزئیات اجرای این تغییرات، برنامههای آگاهیبخشی به مردم و تدابیر امنیتی این دوره صحبت کردهایم.
انتخابات شورای شهر و روستای این دوره چه تغییراتی با دورههای گذشته دارد؟
انتخابات دوره هفتم شوراهای اسلامی کشور، شامل شهر و روستا، با اصلاح قانون تشکیلات، وظایف و انتخابات شوراهای اسلامی کشور که در تاریخ ۱۹ اسفند ۱۴۰۳ به تصویب رسید، دستخوش تغییراتی مهم شد. این اصلاحات که با طرحی از سوی نمایندگان مجلس شورای اسلامی، بهویژه در زمینه تناسبیشدن انتخابات شوراها ارائه شده بود، فرآیندهای انتخابات آتی را تحتتأثیر قرار داده است. براساس این اصلاحات، انتخابات شورای اسلامی تهران در دوره هفتم بهصورت تناسبی برگزار خواهد شد. همچنین فرآیند اخذ رای در روز انتخابات بهطور کامل الکترونیکی خواهد بود؛ از ثبتنام و احراز هویت با استفاده از اثر انگشت و بیومتریک گرفته تا صدور تعرفه، رأیگیری، شمارش آرا، قرائت و تنظیم صورتجلسه. ثبتنام داوطلبان نیز بهصورت الکترونیکی انجام میشود و برای مقامات مشمول ماده ۳۲ قانون، فاصله سه ماههای بین استعفا و زمان ثبتنام درنظر گرفته شده است. در ترکیب هیأت اجرایی نیز تغییراتی اعمال شده؛ ازجمله تشکیل هیأت اجرایی مرکزی در کنار هیأتهای اجرایی شهرستانها و بخشها و جایگزینی یک حقوقدان معرفیشده از سوی رئیس کل دادگستری استان بهجای رئیس آموزشوپرورش. دوره فعالیت شوراهای اسلامی کشور از ۱۴ مرداد ۱۴۰۵ آغاز خواهد شد و سازمان اطلاعات سپاه نیز به فهرست مراجع پاسخگویی به استعلامات افزوده شده است.
داوطلبان در این دوره چطور میتوانند از دلایل ردصلاحیت خود مطلع شوند؟
فرآیند بررسی صلاحیت داوطلبان و زمانبندی آن دستخوش تغییر شده و داوطلبان میتوانند در صورت ردصلاحیت، با ارائه درخواست، دلایل آن را دریافت کنند. همچنین ملاک تعیین نصاب جمعیتی هر روستا، آمار مراکز بهداشت روستایی است که باید هنگام ثبتنام توسط وزارت کشور تایید شود.
تبلیغات انتخاباتی چگونه خواهد بود؟
از دیگر تغییرات مهم، تفکیک زمان برگزاری انتخابات شوراهای اسلامی کشور از انتخابات ریاستجمهوری است. تبلیغات حضوری و میتینگها فقط در بازه هشت روز پیش از روز رایگیری مجاز بوده و باید ۲۴ ساعت پیش از آغاز رایگیری بهطور کامل متوقف شود. همچنین هرگونه تبلیغات شامل توهین و افترا به رقبا، استفاده از رنگها یا پوششهای خاص بهعنوان نماد در نزدیکی شعب رأیگیری و تبلیغات زودهنگام ممنوع اعلام شده است.
این تغییرات با چه هدفی ایجاد شده است؟
هدف از این تغییرات، تقویت جایگاه مستقل نهاد شوراها بهعنوان مجموعهای مشورتی و قانونگذار در سطح محلی یا بهعنوان شکلگیری نوعی حکومت محلی است. همچنین این اصلاحات در راستای افزایش شفافیت و ارتقای سلامت مالی و اداری در فرآیند انتخابات طراحی شده است. از سوی دیگر ارتباط مؤثرتر و نزدیکتر اعضای شوراها با مردم محلی مورد توجه قرار گرفته و در کنار آن، تلاش شده تا فرآیند رایگیری با بهرهگیری از فناوریهای نوظهور، بهینهسازی و مدرنسازی شود.
چه برنامههایی برای آشنایی مردم با تغییرات جدید دارید؟
در راستای آگاهیبخشی عمومی نسبت به اصلاحات جدید در قانون شوراها و فرآیندهای انتخابات، مجموعهای از اقدامات اطلاعرسانی در دستور کار قرار گرفته است. این اقدامات شامل تولید موشنگرافیهای آموزشی درباره مراحل برگزاری انتخابات و مفاد قانونی مرتبط، انجام مصاحبههای رسانهای توسط مسئولان اجرایی و انتشار آنها در نشریات ملی و محلی و همچنین بارگذاری مطالب در تارنمای وزارت کشور و شبکههای اجتماعی است. علاوه بر این همکاری با ستاد انتخابات سازمان صداوسیما نیز بهمنظور تبیین جامع قانون و انتقال دقیق مفاهیم به مخاطبان عمومی صورت گرفته تا زمینه مشارکت آگاهانه و گستردهتر مردم فراهم شود.
کمی بیشتر درباره انتخابات تناسبی توضیح میدهید و چرا ابتدا فقط در تهران این شیوه بهکار گرفته میشود؟
انتخابات تناسبی بهمنزله فراهمسازی بستر مناسب برای حضور مؤثر احزاب و جبهههای سیاسی در انتخابات شوراهای اسلامی کشور و درنتیجه افزایش مشارکت عمومی در این فرآیند است. با توجه به تمرکز وفعالیت گستردهتر احزاب و جریانهای سیاسی در تهران،مقرر شده که انتخابات هفتمین دوره شورای اسلامی شهر تهران بهصورت پایلوت و با این شیوه برگزار شود. در ادامه سایر شهرهای کشور با جمعیتی بیش از ۵۰۰ هزار نفر نیز در دوره هشتم انتخابات شوراهای اسلامی، تجربه برگزاری انتخابات بهصورت تناسبی را خواهند داشت.
درسیستم تناسبی، تعداد کرسیها و سهم هر فهرست چگونه محاسبه میشود و تکلیف آنها که شخصا نامزد میشوند، چیست؟
در شیوه تناسبی انتخابات شوراها، مجموع آرای اعضای هر فهرست انتخاباتی بر کل آرای صحیح تقسیم میشود تا سهم آن فهرست از مجموع آرا مشخص شود. براساس این سهم، تعداد کرسیهایی که به هر فهرست تعلق میگیرد، متناسب با تعداد اعضای شورا تعیین خواهد شد. در مورد نامزدهای منفرد نیز سهم آنها از کل آرا از طریق تقسیم مجموع آرای نامزدهای مستقل بر کل آرای صحیح محاسبه میشود. تعداد کرسیهای اختصاصیافته به نامزدهای منفرد نیزبراساس همین نسبت از کل کرسیها تعیین میشود؛ مشروط بر آنکه آرای نامزدهای منفرد در رتبههای نخست تا سقف تعداد کرسیهای موجود قرار گرفته باشد.
چه تدابیری برای جلوگیری از تخلف، دستکاری یا تقلب در انتخابات تناسبی اندیشیده شده است؟
بهمنظور کاهش تخلفات انتخاباتی و ارتقای سلامت فرآیند رأیگیری، مجموعهای از تدابیر اجرایی درنظر گرفته شده است. ازجمله این اقدامات، میتوان به الکترونیکی شدن کامل فرآیند روز اخذ رأی اشاره کرد که شامل تمامی مراحل از ثبتنام تا شمارش آرا میشود. همچنین تعامل مستقیم با دبیران کل احزاب و جبهههای سیاسی برای تعیین، معرفی و تثبیت اعضای آنها در فهرستهای انتخاباتی، متناسب با تعداد کرسیهای شورای اسلامی شهر تهران در دستور کار قرار گرفته است. در همین راستا، فهرست احزاب و جبهههای سیاسی و اعضای آنها در سامانههای مرتبط با انتخابات بارگذاری میشود تا شفافیت بیشتری در روند مشارکت سیاسی ایجاد شود. حضور مستقیم نمایندگان احزاب و جبهههای سیاسی در شعب اخذ رای و نظارت بر فرآیند رایگیری نیز ازدیگر تدابیراجرایی است که به تقویت نظارت مردمی کمک میکند.علاوه براین،آموزش جامع به دستاندرکاران و عوامل اجرایی و حضور ناظران در تمامی مراحل برگزاری انتخابات، نقش مهمی در تضمین سلامت و اعتماد عمومی به فرآیند انتخابات ایفا خواهد کرد.
چه تعداد نیروی مستقیم و غیرمستقیم در برگزاری این انتخابات نقش خواهند شد؟
با درنظر گرفتن نیروهای فعال در سطوح مختلف اجرایی و نظارتی انتخابات، ازجمله ستادهای انتخابات کشور و استانها، هیأتهای اجرایی و نظارت، تیمهای بازرسی، عوامل شعب اخذ رای، بخشهای تدارکات و پشتیبانی و نیروهای مرتبط با فناوری، مجموعا حدود یک میلیون نفر در فرآیند برگزاری انتخابات با ستاد انتخابات همکاری دارند. این حجم گسترده از مشارکت انسانی، نشاندهنده اهمیت و گستردگی عملیات اجرایی انتخابات در سطح ملی است.
وظایف ستادهای انتخاباتی
دکتر محسن اسلامی، مدیرکل و دبیر ستاد انتخابات کشور با اشاره به فعالیت ستادهای انتخاباتی میگوید: «در نظام انتخاباتی ایران، ستادهای انتخابات در دو سطح ملی و استانی فعالیت میکنند. در سطح ملی، ستاد انتخابات کشور به ریاست معاون سیاسی وزیر کشور و با استقرار در ستاد وزارت کشور، بهعنوان بالاترین نهاد اجرایی در برگزاری انتخابات شناخته میشود.»
وی میافزاید: «در سطح استانی نیز به تعداد استانداریها و درمجموع ۳۱ ستاد انتخابات استان، به ریاست معاون سیاسی استاندار تشکیل میشود. در این ساختار، ستاد انتخابات کشور مسئولیت برنامهریزی و هماهنگی کلان میان ستادهای انتخابات استانها و هیأتهای اجرایی شهرستانها و بخشها را برعهده دارد.»
آن طور که محسن اسلامی توضیح میدهد؛ نظارت بر فرآیند تشکیل هیأتهای اجرایی و نظارت در سطوح شهرستانی و بخشی، تامین امنیت انتخابات، فراهمسازی تدارکات و پشتیبانی لازم، ایجاد زیرساختهای لازم برای رأیگیری الکترونیک و توسعه آن و اطلاعرسانی درباره تمامی مراحل برگزاری انتخابات از دیگر وظایف این ستاد بهشمار میرود.
مدیرکل و دبیر ستاد انتخابات کشور ضمن بیان وظایف و فعالیت ستادها در سطح استان، عنوان میکند: «در سطح استانی نیز ستادهای انتخابات استان مسئول اجرای دقیق بخشنامهها، اطلاعیهها و دستورالعملهای ابلاغی هستند. این ستادها با محوریت فرمانداران و بخشداران که ریاست هیأتهای اجرایی شهرستان و بخش را برعهده دارند، فرآیندهای اجرایی انتخابات را در سطح محلی پیگیری میکنند. همچنین تلاش برای برگزاری انتخاباتی پرشور و با مشارکت حداکثری مردم از دیگر وظایف مهم ستادهای استانی بهشمار میآید.»