استان حضرموت به عرصه زورآزمایی نیابتیهای سعودی -اماراتی تبدیل شده است
دوئل بنسلمان و بنزائد در یمن
استان راهبردی حضرموت در شرق یمن که از غنیترین منابع نفتی و معدنی این کشور برخوردار است، به صحنه تازهای از رقابت نیابتی عربستان سعودی و امارات متحده عربی تبدیل شده؛ رقابتی که از سطح هماوردی سیاسی فراتر رفته و رنگ آشکار نظامی به خود گرفته است.
در حالیکه ائتلاف قبایل حضرموت با حمایت مستقیم ریاض از یک جنبش محلی به طرحی تمامعیار برای خودمختاری در جنوب یمن رسیده، ابوظبی نیز از طریق نیروهای وابسته به شورای انتقالی جنوب در پی حفظ نفوذ خوداست.این نبرد پنهان بر سر کنترل استان نفتخیز حضرموت، نهتنها توازن قدرت درجنوب یمن رادچاردگرگونی کرده،بلکه میتواند سرآغاز مرحلهای تازه از جدایی راهبردی میان دو شریک دیرینه ائتلاف عربی یعنی ریاض و ابوظبی و نبرد نیابتیهای آنها باشد.
ریشههای جنگ نیابتی
حضرموت۳۶ درصد از قلمرو یمن را دربرمیگیرد و بزرگترین ذخایر نفتی کشور را در خود جای داده است. در این استان بندرهای مهمی مانند المکلا، الشحر وپایانه نفتی الضبه قرار دارد. ازآنجا که ۸۰ درصد نفت یمن در حضرموت تولید میشود، کنترل این منطقه برگ برنده قدرتمندی دراختیار میگذارد؛ هم بر اقتصاد یمن تسلط ایجاد میکند و هم دسترسی به مسیرهای دریایی دریای عرب را ممکن میسازد. مداخله ریاض در پی حفظ منافع تجاری و راهبردی خود در منطقه بوده، بهویژه در شرایطی که این کشور بهدنبال گزینههای جایگزین برای گذر از آبراهههای حیاتی مانند بابالمندب و تنگه هرمز است. اما این رویکرد با جاهطلبیهای ابوظبی که از طریق نیروهای نیابتی خود در شورای انتقالی جنوب اعمال میشود، در تضاد قرار میگیرد. در شرایطی که دو بازیگر حوزه خلیجفارس حضورشان را در جنوب یمن تثبیت میکنند، حضرموت در مرکز رویاروییای فزاینده قرار گرفته که ممکن است دیگر تنها به عرصه مناقشات سیاسی محدود نماند.
از گردهمایی قبیلهای تا نیروی نظامی
ائتلاف قبایل حضرموت که در جولای۲۰۱۳ در وادی نحب تأسیس شد، در آغاز بهعنوان پاسخی قبیلهای به نارضایتیهای دیرپا درباره حاشیهنشینی سیاسی و بهرهبرداری از منابع پدید آمد و در پی اجرای تصمیمهایی قرار داشت که در یک کنفرانس جامع قبیلهای اتخاذ شد. این ائتلاف به رهبری شیخ سعد بن حبریش العلی بهسرعت جایگاهی یافت و بیانگر نارضایی محلی در بزرگترین استان یمن شد.ائتلاف مذکور که بهعنوان یک جمعیت نهچندان منسجم آغاز بهکار کرد، خیلی زود و بهویژه پس از حمایت عربستان سعودی به نیرویی قدرتمند و منظم بدل شد. ریاض که میکوشد برتری امارات را در جنوب یمن مهار کند، با ائتلاف حضرموت هماهنگیهای نظامی و سیاسی انجام داد و از طریق پشتیبانی لجستیکی، آن را با منافع راهبردی گستردهتر همسو کرد.با این حال، تاسیس این ائتلاف با حمایت عربستان، راه را برای شکلگیری گروههای شبهنظامی دیگر در جنوب یمن هموار کرد. گروههای نیابتی جنوبی دیگر یعنی الحراک و شورای انتقالی جنوب که ابوظبی از آن پشتیبانی میکند، هویت سعودی ائتلاف حضرموت را تهدیدی مستقیم برای طرحهای خود دانستند؛ بهویژه برای برنامه شورای انتقالی جنوب که میخواهد تشکیلاتی مستقل در جنوب و زیرسلطه امارات ایجاد کند.
نوعی جدید از حکومتداری
در یکسال گذشته، ائتلاف قبایل حضرموت تحت رهبری شیخ عمرو بنحبریش، معاون اول استاندار، گامهای هرچه جدیتر جهت پیشبرداهداف ریاض برداشتهاند.درآگوست۲۰۲۴،این ائتلاف ایستهای بازرسی مسلحانه درالحدبه برپاو اردوگاههایی نیز ایجاد کرد که مانع رساندن سوخت به عدن شد و این امر نشانهگذار از بسیج قبیلهای به اجرای نظامی مطالبات خودمختاری قلمداد میشود. در ۲۰۲۵، بن حبریش با تشکیل نیروهای حفاظت حضرموت و تعلیق صادرات نفت، موضوع را به سطحی بالاتر برد. این اقدام که همزمان با مشورتهایی در ریاض صورت گرفت، نارضایتیهایی در درون بدنه پشتیبان او برانگیخت. با وجود سلب اعتماد از سوی برخی چهرههای حامی این گروه، بن حبریش راه خود را ادامه داد و در برابر مقامات استان حضرموت ایستاد.نقطه عطف رسمیگذار از یک حرکت قبیلهای به طرحی سیاسی، صدور سند «اصول سیاسی خودمختاری» در بیستودوم ژوئن ۲۰۲۵ بود که تأسیس نظامی مستقل و کاملا حاکمیتی حضرموتی را تأیید میکرد. این سند شامل برنامهای برای تدوین قانون اساسی حضرمی، شورای قانونگذاری، نظام قضایی، پرچم و حتی سرود بود که خشم شورای انتقال جنوبی را برانگیخت.
قمار راهبردی عربستان بر حضرموت
روابط میان ائتلاف قبایل حضرموت و عربستان سعودی اکنون به نقطه اتکای راهبردی در شرق یمن تبدیل شده است. در مارس۲۰۲۵، شیخ بنحبریش به ریاض سفر کرد و با مقامهای ارشد سعودی ازجمله وزیر دفاع و فرمانده نیروهای مشترک دیدار کرد تا درباره مشارکت امنیتی و توسعهای با این ائتلاف گفتوگو کند. یکی از نتایج اصلی این سفر، توافق برای ساخت یک نیروگاه ۵۰۰ مگاواتی بود که ریاض بهطور مستقیم آن را تأمین مالی میکند و پاسخی به نیازهای فوری زیرساختی در حضرموت به شمار میرود.پیوندهای تاریخی و اجتماعی میان قبایل وادی حضرموت و عربستان سعودی پشتیبانی ریاض را تقویت کرده و این منطقه را برای عربستان خط قرمزی سیاسی جلوه میدهد. این پشتیبانی از طریق رفتوآمدهای مکرر شیوخ و شخصیتهای برجسته حضرمی به عربستان محقق میشود که ازجمله میتوان از سفر عصام حبریش پیش از انتصاب او به سمت معاون وزارت اداره محلی یاد کرد.عربستان سعودی با تمرکز بر استان حضرموت بهعنوان عاملی راهبردی برای تضمین نفوذ امنیتی، سیاسی و اقتصادی خود، از ائتلاف قبایل حضرموت حمایت میکند و آن را قادر میسازد تا امنیت، بنادر و منابع نفتی را مدیریت کند، بهطوری که در نهایت نفوذ خود را در تنگه هرمز و بابالمندب افزایش دهد. این طرح سعودی، که سالها پیش از طریق ویکیلیکس فاش شد، حضرموت را دروازهای به سوی دریای عرب میداند.
جاهطلبی امارات و شورای انتقالی جنوب
با وجود کوششهای پیشین نیابتیهای اماراتی برای نادیده گرفتن قدرتگیری ائتلاف حضرموت بهعنوان حرکتی موقت، شورای انتقالی جنوب ناچار شده است با قدرت فزاینده آن روبهرو شود. هنگامی که عیدروس الزبیدی، رئیس شورای انتقالی جنوب، در مارس ۲۰۲۵ از المکلا دیدار کرد،بن حبریش رامتهم کردکه طرح جنوبی را تخریب میکند. بن حبریش نیز در پاسخ او را «ابزار خانواده صالح» نامید و شکافهای درون ائتلاف راآشکارتر کرد.عربستان نیز بهسرعت واکنش نشان داد و با دعوت از بنحبریش به ریاض،جایگاه او را تحکیم بخشید. او میافزاید که گفتوگو با همه طرفها امکانپذیر است و تصریح میکند آنان که حق خودگردانی مردم حضرموت رابه رسمیت میشناسند، شرکای آینده خواهند بود و کسانی که با این هدف مخالف باشند، در جبهه مقابل قرار خواهند گرفت.
در راستای همین روند، امارات از راه رهبران وابسته خود میکوشد از تحولات وجود ائتلاف حضرموت بهرهبرداری کند تا حضور سیاسی بیشتری دستآورد. این وضعیت استان حضرموت را به عرصهای باز برای توازن قدرت میان عربستان، امارات و نیروهای محلی تبدیل میکند و امکان ادامه درگیری و رقابت میدانی بدون رسیدن به یک حلوفصل نظامی مستقیم را باقی میگذارد.در واقع، امارات از نیروهای ائتلاف حضرموت که با شورای انتقالی جنوب مرتبط هستند، پشتیبانی کرده و عربستان از نیروهای سپر ملی حمایت میکند. این ائتلاف سوم، نیروی مسلح مستقلی است که با هدف محافظت از سرزمین و خودمختاری فعالیت میکند.چند ماه پیش، محمولههای نظامی به بندر المکلا وارد و سپس به فرودگاه بینالمللی الریان منتقل شد. همزمان، کامیونهای حامل سنگهای قیمتی که قرار بود به امارات قاچاق شود، توسط قبایل نزدیک به عربستان توقیف شد. این رویدادها بازتابدهنده راهبرد ابوظبی برای تقویت حضور نظامی و اقتصادی خود در این استان جنوبی یمن است.
ریشههای جنگ نیابتی
حضرموت۳۶ درصد از قلمرو یمن را دربرمیگیرد و بزرگترین ذخایر نفتی کشور را در خود جای داده است. در این استان بندرهای مهمی مانند المکلا، الشحر وپایانه نفتی الضبه قرار دارد. ازآنجا که ۸۰ درصد نفت یمن در حضرموت تولید میشود، کنترل این منطقه برگ برنده قدرتمندی دراختیار میگذارد؛ هم بر اقتصاد یمن تسلط ایجاد میکند و هم دسترسی به مسیرهای دریایی دریای عرب را ممکن میسازد. مداخله ریاض در پی حفظ منافع تجاری و راهبردی خود در منطقه بوده، بهویژه در شرایطی که این کشور بهدنبال گزینههای جایگزین برای گذر از آبراهههای حیاتی مانند بابالمندب و تنگه هرمز است. اما این رویکرد با جاهطلبیهای ابوظبی که از طریق نیروهای نیابتی خود در شورای انتقالی جنوب اعمال میشود، در تضاد قرار میگیرد. در شرایطی که دو بازیگر حوزه خلیجفارس حضورشان را در جنوب یمن تثبیت میکنند، حضرموت در مرکز رویاروییای فزاینده قرار گرفته که ممکن است دیگر تنها به عرصه مناقشات سیاسی محدود نماند.
از گردهمایی قبیلهای تا نیروی نظامی
ائتلاف قبایل حضرموت که در جولای۲۰۱۳ در وادی نحب تأسیس شد، در آغاز بهعنوان پاسخی قبیلهای به نارضایتیهای دیرپا درباره حاشیهنشینی سیاسی و بهرهبرداری از منابع پدید آمد و در پی اجرای تصمیمهایی قرار داشت که در یک کنفرانس جامع قبیلهای اتخاذ شد. این ائتلاف به رهبری شیخ سعد بن حبریش العلی بهسرعت جایگاهی یافت و بیانگر نارضایی محلی در بزرگترین استان یمن شد.ائتلاف مذکور که بهعنوان یک جمعیت نهچندان منسجم آغاز بهکار کرد، خیلی زود و بهویژه پس از حمایت عربستان سعودی به نیرویی قدرتمند و منظم بدل شد. ریاض که میکوشد برتری امارات را در جنوب یمن مهار کند، با ائتلاف حضرموت هماهنگیهای نظامی و سیاسی انجام داد و از طریق پشتیبانی لجستیکی، آن را با منافع راهبردی گستردهتر همسو کرد.با این حال، تاسیس این ائتلاف با حمایت عربستان، راه را برای شکلگیری گروههای شبهنظامی دیگر در جنوب یمن هموار کرد. گروههای نیابتی جنوبی دیگر یعنی الحراک و شورای انتقالی جنوب که ابوظبی از آن پشتیبانی میکند، هویت سعودی ائتلاف حضرموت را تهدیدی مستقیم برای طرحهای خود دانستند؛ بهویژه برای برنامه شورای انتقالی جنوب که میخواهد تشکیلاتی مستقل در جنوب و زیرسلطه امارات ایجاد کند.
نوعی جدید از حکومتداری
در یکسال گذشته، ائتلاف قبایل حضرموت تحت رهبری شیخ عمرو بنحبریش، معاون اول استاندار، گامهای هرچه جدیتر جهت پیشبرداهداف ریاض برداشتهاند.درآگوست۲۰۲۴،این ائتلاف ایستهای بازرسی مسلحانه درالحدبه برپاو اردوگاههایی نیز ایجاد کرد که مانع رساندن سوخت به عدن شد و این امر نشانهگذار از بسیج قبیلهای به اجرای نظامی مطالبات خودمختاری قلمداد میشود. در ۲۰۲۵، بن حبریش با تشکیل نیروهای حفاظت حضرموت و تعلیق صادرات نفت، موضوع را به سطحی بالاتر برد. این اقدام که همزمان با مشورتهایی در ریاض صورت گرفت، نارضایتیهایی در درون بدنه پشتیبان او برانگیخت. با وجود سلب اعتماد از سوی برخی چهرههای حامی این گروه، بن حبریش راه خود را ادامه داد و در برابر مقامات استان حضرموت ایستاد.نقطه عطف رسمیگذار از یک حرکت قبیلهای به طرحی سیاسی، صدور سند «اصول سیاسی خودمختاری» در بیستودوم ژوئن ۲۰۲۵ بود که تأسیس نظامی مستقل و کاملا حاکمیتی حضرموتی را تأیید میکرد. این سند شامل برنامهای برای تدوین قانون اساسی حضرمی، شورای قانونگذاری، نظام قضایی، پرچم و حتی سرود بود که خشم شورای انتقال جنوبی را برانگیخت.
قمار راهبردی عربستان بر حضرموت
روابط میان ائتلاف قبایل حضرموت و عربستان سعودی اکنون به نقطه اتکای راهبردی در شرق یمن تبدیل شده است. در مارس۲۰۲۵، شیخ بنحبریش به ریاض سفر کرد و با مقامهای ارشد سعودی ازجمله وزیر دفاع و فرمانده نیروهای مشترک دیدار کرد تا درباره مشارکت امنیتی و توسعهای با این ائتلاف گفتوگو کند. یکی از نتایج اصلی این سفر، توافق برای ساخت یک نیروگاه ۵۰۰ مگاواتی بود که ریاض بهطور مستقیم آن را تأمین مالی میکند و پاسخی به نیازهای فوری زیرساختی در حضرموت به شمار میرود.پیوندهای تاریخی و اجتماعی میان قبایل وادی حضرموت و عربستان سعودی پشتیبانی ریاض را تقویت کرده و این منطقه را برای عربستان خط قرمزی سیاسی جلوه میدهد. این پشتیبانی از طریق رفتوآمدهای مکرر شیوخ و شخصیتهای برجسته حضرمی به عربستان محقق میشود که ازجمله میتوان از سفر عصام حبریش پیش از انتصاب او به سمت معاون وزارت اداره محلی یاد کرد.عربستان سعودی با تمرکز بر استان حضرموت بهعنوان عاملی راهبردی برای تضمین نفوذ امنیتی، سیاسی و اقتصادی خود، از ائتلاف قبایل حضرموت حمایت میکند و آن را قادر میسازد تا امنیت، بنادر و منابع نفتی را مدیریت کند، بهطوری که در نهایت نفوذ خود را در تنگه هرمز و بابالمندب افزایش دهد. این طرح سعودی، که سالها پیش از طریق ویکیلیکس فاش شد، حضرموت را دروازهای به سوی دریای عرب میداند.
جاهطلبی امارات و شورای انتقالی جنوب
با وجود کوششهای پیشین نیابتیهای اماراتی برای نادیده گرفتن قدرتگیری ائتلاف حضرموت بهعنوان حرکتی موقت، شورای انتقالی جنوب ناچار شده است با قدرت فزاینده آن روبهرو شود. هنگامی که عیدروس الزبیدی، رئیس شورای انتقالی جنوب، در مارس ۲۰۲۵ از المکلا دیدار کرد،بن حبریش رامتهم کردکه طرح جنوبی را تخریب میکند. بن حبریش نیز در پاسخ او را «ابزار خانواده صالح» نامید و شکافهای درون ائتلاف راآشکارتر کرد.عربستان نیز بهسرعت واکنش نشان داد و با دعوت از بنحبریش به ریاض،جایگاه او را تحکیم بخشید. او میافزاید که گفتوگو با همه طرفها امکانپذیر است و تصریح میکند آنان که حق خودگردانی مردم حضرموت رابه رسمیت میشناسند، شرکای آینده خواهند بود و کسانی که با این هدف مخالف باشند، در جبهه مقابل قرار خواهند گرفت.
در راستای همین روند، امارات از راه رهبران وابسته خود میکوشد از تحولات وجود ائتلاف حضرموت بهرهبرداری کند تا حضور سیاسی بیشتری دستآورد. این وضعیت استان حضرموت را به عرصهای باز برای توازن قدرت میان عربستان، امارات و نیروهای محلی تبدیل میکند و امکان ادامه درگیری و رقابت میدانی بدون رسیدن به یک حلوفصل نظامی مستقیم را باقی میگذارد.در واقع، امارات از نیروهای ائتلاف حضرموت که با شورای انتقالی جنوب مرتبط هستند، پشتیبانی کرده و عربستان از نیروهای سپر ملی حمایت میکند. این ائتلاف سوم، نیروی مسلح مستقلی است که با هدف محافظت از سرزمین و خودمختاری فعالیت میکند.چند ماه پیش، محمولههای نظامی به بندر المکلا وارد و سپس به فرودگاه بینالمللی الریان منتقل شد. همزمان، کامیونهای حامل سنگهای قیمتی که قرار بود به امارات قاچاق شود، توسط قبایل نزدیک به عربستان توقیف شد. این رویدادها بازتابدهنده راهبرد ابوظبی برای تقویت حضور نظامی و اقتصادی خود در این استان جنوبی یمن است.
تازه ها
پیشنهاد سردبیر
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
جنبش مردمی سوریه
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
زمان دیپلماسی برای حمایت از مقاومت
عضو دفتر حفظ و نشر آثار رهبر انقلاب در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح کرد
نقش ویژه اهالی اندیشه، رسانه و هنر در مقابله با تهدیدات نرم
گفت و گو
رئیس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس در گفتوگو با «جام جم» مطرح کرد
زیرمیزی را گزارش دهید
عضو کمیسیون اقتصادی مجلس در گفتوگو با جامجم مطرح کرد:
گرانی دلار در نبود حکمرانی ریال
روزنامه «جامجم» در گفتوگو با عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی بررسی کرد