ضرورت مدیریت منابع آب سیستان و بلوچستان

یاداشت خبرنگار جام جم آنلاین سیستان و بلوچستان و مدرس دانشگاه - 

سیستان و بلوچستان به‌عنوان استانی که با خشکسالی شدید مواجه شده برای عبور از بحران کم آبی، نیازمند برنامه‌ریزی دقیق و همکاری بین‌ سازمانی برای مهار سیلاب‌ها و روان‌آب‌ها به‌منظور تامین بخشی از آب پایدار مورد نیاز خود است

استان  پهناور سیستان و بلوچستان دارای  با وسعت 180 هزار و 726 کیلومترمربع دارای اقلیم بیابانی و نیمه‌بیابانی بوده و میانگین بارش سالانه در این استان حدود ۱۱۰ میلیمتر و متوسط دمای آن را ۲۲ الی ۳۷ درجه سانتیگراد در تغییرات و به‌طورکلی سیستم آب‌وهوایی حاکم بر منطقه از گرم و خشک تا معتدل سرد و کوهستانی برحسب نواحی و ارتفاعات متغیر است رطوبت نسبی استان معادل ۳۷.۵ درصد است.

بیش از ۷۵% نزولات جوی در فصل سرد صورت می‌گیرد. در فصل گرم سال فعالیت مونسون هند است ممکن است این مونسون روی منطقه تأثیرگذار باشد. استان سیستان و بلوچستان با ۲۱ درصد بارندگی نسبت به میانگین بلندمدت از نظر شدت خشکسالی در سطح ایران دارای بدترین شرایط بوده است.

میانگین سالیانه بارش‌ها در سطح جهان 990 میلی‌متر، در ایران 237 میلی‌متر و در سیستان و بلوچستان 100 میلی‌متر است.

میزان بارندگی‌ها در استان 10 درصد میانگین جهانی و یک سوم میانگین کشوری است اما نکته قابل توجه اینجاست که با همین میزان بارندگی مقدار 18 میلیارد مترمکعب آب در سطح استان جاری می‌شود.

همه‌ساله در فصول تیر و مردادماه شاهد فعالیت سامانه بارشی «مونسون» در جنوب استان هستیم که حجم قابل‌توجهی روان آب در منطقه جاری می‌کند؛ اما این آب‌ها در نهایت بدون هرگونه بهره‌برداری هدر می‌رود و روانه دریا می‌شود.

حجم بارش‌هایی که در دو تا سه سامانه اخیر انجام شده، در برخی از نقاط معادل دو سال و نیم‌سال بوده و شدت بارش‌ها نیز بالا بوده، در نقاطی در حدود ۲۰ روز شاهد بیش از ۴۰۰ میلی‌متر بارندگی بودیم، این در حالی هست که متوسط بارش سالانه کشور حدود ۲۴۰ میلی‌متر و متوسط بارش این نقاط زیر ۱۵۰ میلی‌متر است.

بارندگی کم همراه با توزیع نامناسب زمانی و مکانی، کمبود منابع آب و افزایش تقاضا برای آب از مشکلات اساسی در مناطق خشک و نیمه‌خشک است. استفاده بهینه از منابع آبی موجود و نیز تلاش در جهت دستیابی به منابع آبی جدید دو راه‌حل عمده برای رفع نسبی این مشکلات هستند. از این میان، جمع‌آوری آب باران یکی از شاخص‌ترین روش‌های مدیریت بهره‌برداری از آب باران برای مقابله با کم‌آبی است که در بسیاری از مناطق به‌سرعت درحال‌توسعه است. باتوجه‌به تنوع و گستردگی روش‌های جمع‌آوری آب باران، باید در انتخاب روش مناسب به ویژگی‌هایی از قبیل مقدار بارندگی و نحوه توزیع آن، توپوگرافی زمین، نوع خاک، عمق خاک، عوامل اقتصادی و اجتماعی و مصارف آب هر منطقه توجه جدی نمود

انسان‌ها برای تأمین آب موردنیاز خود بیش از 4000 سال است که به استحصال آب باران روی آوردهاند. امروزه مدیریت آب باران و پیشگیری از آسیب شهرها در مقابل بلایای طبیعی مانند سیل به یكی از چالشهای مهم مدیریت شهری تبدیل شده است. گسترش شهرنشینی، افزایش تقاضا برای مصرف آب را نیز افزایش داده است. همچنین دخالت بیش از حد انسان باعث شده است که طبیعت دستخوش تغییرات بسیاری شود. به دلیل افزایش نیاز به آب در جوامع شهری امروزی، استحصال آب باران به دلیل کیفیت بهتر، دسترسی راحتتر )نسبت به آب زیرزمینی( و ... اهمیت بسیاری پیدا کرده است. وضع قوانین و سیاستهای درست میتواند راهكارهای سودمندی در این زمینه ارائه دهد.

برای مهار کامل آب‌ها باید طرح جامعی را بررسی کرده و در دستور کار قرار دهیم، این بارش‌ها نعمت الهی است و مهار آن با اشتغال، توسعه کشاورزی، بهره‌مندی مردم از آب شرب گوارا همراه خواهد شد.

مصرف آب استان در حوزه کشاورزی، صنعت و آب شرب حدود ۱.۷ میلیارد مترمکعب در سال است و اگر ما بتوانیم ۱۰ درصد از آب بارندگی را در سطح استان مهار و جمع‌آوری کنیم پاسخگوی نیاز آبی ما خواهد بود.

از طرفی همه مسئولان دولت و نمایندگان مردم در مجلس شورای اسلامی و ائمه جمعه و جماعت  دم از مدیریت آب و جلوگیری از هدررفت آب می‌زنند،  و می‌گویند باید مدیریت صورت گیرد بهتر نیست که نگذاریم مدیریت آب در سیستان و بلوچستان به نوش‌دارو بعد از مرگ سهراب تبدیل نشود؟

 از طرفی دیگر هم موضوع هدررفت آب تنها مربوط به جنوب استان نیست، از زاهدان نیز با دبی بسیار بالا و از طریق منطقه لار به پاکستان می‌رود، تنها راه تأمین نیاز سفره‌های زیر زمینی و جلوگیری از فرونشست‌های زمین، تأمین آب شرب موردنیاز مردم و ّ موردنیاز صنایع، کشاورزی و بخش‌های دیگر تنها مدیریت آب و جلوگیری از هدررفت آن در سیستان و بلوچستان است.

در حالی نزدیک به 2 میلیارد متر مکعب آب در بارش‌ های اخیر جنوب استان سیستان و بلوچستان به دریا سرازیر و هدر رفته است که مردم این استان از نظر کمبود آب آشامیدنی و کشاورزی بسیار در مضیقه به سر می برند.

کارشناسان منابع آب تأکید دارند که با وجود خشک‌سالی در سیستان و بلوچستان و هم‌زمان سیلاب‌های ویرانگر، مدیریت منابع آب در این استان ضعیف است و در مقابل متولیان حوزه آب به سمت راهکارهای پرهزینه و کم‌فایده مثل انتقال آب یا برداشت آب از ژرفا رفته‌اند. این در حالی است که با هزینه بسیار کمتر می‌توان سیلاب‌ها را به نفع منابع آب سیستان و بلوچستان مهار کرد‌.

حال باید دید دولت چهارد هم که همواره بر رسیدگی به استان محروم سیستان و بلوچستان تأکید دارد، آیا برای مدیریت منابع آبی موجود استان و جلوگیری از هدررفت نزولات آسمانی قابل‌توجهی که به‌عنوان نعمتی الهی در بی‌آب‌ترین استان کشور همه‌ساله از بین می‌رود، برنامه جامعی در دستور کار خواهد داشت؟!