تداوم ناآرامی‌ها در مناطق شیعه‌نشین عربستان

قتل معترضان، بازداشت و شکنجه روحانیون برجسته مخالف سه حلقه‌ای است که کماکان باعث ترغیب به اعتراضات گسترده شده است.

آخرین موج این اعتراضات مربوط به مراسم تشییع جنازه احمد المطر، جوان 18 ساله عربستانی در بیست و هفتم دسامبر در قطیف بود. مقصر اصلی گسترش روزافزون اعتراضات، نیروهای امنیتی و بویژه فرماندار سابق این استان محمد بن فهد بوده است.

چهاردهم ژانویه ملک عبدالله، پادشاه عربستان طی حکمی فرماندار سابق را پس از 28 سال از کار برکنار و علت آن را تقاضای شخص محمد بن فهد برای استراحت نامید و به جای وی شاهزاده بن نایف بن عبدالعزیز را منصوب کرد.

محمد بن فهد در حالی از خدمت برکنار شد که استان شرقی عربستان شاهد بزرگ‌ترین موج بیداری و اعتراضات از زمان ناآرامی‌ها در سال‌های 1979 و 80 میلادی است که توسط گارد ملی سرکوب و ده‌ها کشته بر جای گذاشت.

در عربستان سعودی بین دو تا سه میلیون شیعه وجود دارد که بسیاری از آنها در احساء و قطیف زندگی می‌کنند. در اکثر سال‌های قرن بیستم فرماندار استان شرقی از خاندان بن جیلوی که یکی از شعب خاندان سلطنتی است انتخاب می‌شد.

پس از ناآرامی‌های سال‌های 79 و 80 فرماندار این منطقه تغییر و در سال 1985 سه سال پس از روی کار آمدن ملک فهد، پسر وی محمد بن فهد به‌عنوان فرماندار این منطقه منصوب شد.

محمد بن فهد جوان که متولد سال 1950 و تحصیلکرده آمریکا بود، در آن زمان برنامه‌های توسعه متنوعی را طرح و اجرا و بسیاری از شیعیان بازداشت شده را آزاد کرد.

وی درصدد جلب حمایت نخبگان شیعی و دانشجویان برآمد و در دوره زمامداری وی استان شرقی به یکی از کانون‌های مهم اقتصاد کشور بدل شد، اما در عین حال بسیاری از مناطق روستایی شیعه‌نشین به حال خود رها شد.

با آن که محمد بن فهد تلاش فراوانی به خرج داد تا روحانیون شیعی را برای پایان دادن به اعتراضات ترغیب کند، اما ادامه اعتراض جوانان و احتمال گسترش ناآرامی‌ها به سراسر عربستان که با فراخوان اینترنتی «روز خشم» در اوایل مارس 2011 به اوج خود رسید و نیز تیراندازی به معترضان از سوی نیروهای امنیتی، زمینه را برای برکناری او و انتصاب فرماندار جدید مهیا کرد.

خاندان آل سعود هر گونه تقاضا برای تغییرات سیاسی را، حمله به خود تلقی می‌کند و به نظر می‌رسد قادر به اصلاحات ساختاری نباشد.

با توجه به این نکته که نگاه امنیتی به استان شرقی عربستان همواره وجود داشته است، احتمال ادامه سرکوب‌ها نیز بسیار زیاد است.

علاوه بر این در پشت پرده تغییر فرماندار، مسائل و موضوعات دیگری نیز وجود دارد که حایز اهمیت است. همزمان با انتصاب فرماندار جدید استان شرقی، فیصل بن سلمان عبدالعزیز نیز به عنوان فرماندار جدید مدینه منصوب شد و این موارد همه حاکی از تلاش برای کسب تاج و تخت و نبرد قدرت طولانی‌مدت میان نوه‌های ملک عبدالعزیز بنیانگذار عربستان سعودی پس از مرگ ملک‌عبدالله است.

تا این لحظه تمام پادشاهان و شاهزادگانی که به دنبال ملک عبدالعزیز آمده‌اند به عنوان آل‌سعود شناخته شده و پسران مستقیم وی بوده‌اند که البته یا بسیار پیر یا مریض هستند.

ملک عبدالله اکنون حدود 90 سال دارد و وضع سلامت او بسیار شکننده است. دو ولیعهد وی از جمله نایف بن عبدالعزیز وزیر کشور طولانی‌مدت عربستان طی دو سال گذشته مرده‌اند.

با اعلام سلمان بن عبد العزیز هفتاد و هفت ساله به عنوان ولیعهد بعدی در ژوئن 2012، خاندان سلطنت تنها تصمیم درباره این که کدام شعبه از نسل بعدی خاندان سلطنتی تاج را بر سر خواهند گذاشت به تاخیر انداخته، اکنون به نظر می‌رسد پسران نایف‌بن‌عبدالعزیز وزیر کشور سابق که به تندروی در داخل مشهور و مهره کلیدی نظام سعودی در استراتژی علیه انقلاب در بیداری اسلامی بود، خودشان را در موقعیت و جایگاه مناسبی قرار داده‌اند.

محمد بن‌نایف در پنجم نوامبر 2012 وزیر کشور شد و اکنون برادرش سعود بن نایف نیز فرماندار استان مهم و استراتژیک شرقی شده است. سعود بن نایف پیش از این سفیر عربستان در اسپانیا بوده است.

به هر حال انتصابات جدید همه نشان‌دهنده آن است که تمامی پست‌های مهم سیاسی و امنیتی در دست خاندان سلطنتی است و سیستم سیاسی بشدت توتالیتر سعودی بر همه ارکان کشور مسلط و حاکم است.

منبع فارین پالیسی
مترجم: ایرج جودت