رسم‌های خطی دیروز و نقشه‌های ماهواره‌ای امروز

اما امروزه تهیه نقشه تنها برای دستیابی بشر به این خواسته‌ها نیست بلکه حساب دو دو تا چهارتای توانایی‌های هر کشور در توسعه پایدار، آبادی و عمران مرز و بومش است، از این‌رو سازمان نقشه‌برداری کشور برای تحقق این امر مهم همزمان با برپایی بیستمین همایش و نمایشگاه ملی نقشه و اطلاعات مکانی «ژئوماتیک 92» ضمن افتتاح آزمایشگاه ژئوپرتال ملی و راه‌اندازی سامانه ملی هدی، از آخرین برگ طرح ملی تهیه نقشه یک در 25 هزارم نیز رونمایی کرد.

فرخ توکلی، مدیرکل نقشه‌برداری زمینی سازمان نقشه‌برداری کشور گفت: در زمان‌های دور نقشه‌هایی از ایران تهیه می‌شد، اما کار علمی و فنی تهیه این نقشه‌ها از سال 1332 و با تاسیس سازمان نقشه‌برداری آغاز شد.

وی با اشاره به تفاوت نقشه‌های پیشین و امروزی کشور افزود: در گذشته برای تهیه نقشه از دستگاه‌های صنعتی شیب‌سنج و زاویه‌سنج استفاده می‌شد. این ابزارهای قدیمی تنها جوابگوی بررسی محدوده‌های چند متری بود، اما اینک و با استفاده از ابزارهای پیشرفته و دقیق مانند ماهواره‌های ناوبری GPS، نقشه‌ها با دقت سانتی‌متری و میلی‌متری تهیه می‌شود.

به عنوان مثال اکنون با کمک ماهواره GPS می‌توان با تعیین موقعیت دقیق در مقیاس متر به کمک سیستم ناوبری رفت یا با دقت یک میلی‌متر تا یک‌صدم پی‌پی‌ام (یعنی یک‌صدم میلی‌متر در هر کیلو‌متر) حرکت پوسته زمین و جابه‌جایی‌های آن را برای سیستم ‌نقشه‌برداری و ژئودینامیک اندازه‌گیری کرد.

وی با اشاره به این‌که ایران برای اولین بار در سال1386 مجهز به سیستم GIS شد، گفت: اولین گیرنده‌های تک فرکانسه مورد استفاده ایران، سامانه دبلیو ام 100 لایکا بود، اما اینک گیرنده‌های دو فرکانسه‌ای که ترکیبی از اطلاعات GPS، گلوناس و گالیله (گیرنده‌هایی که قادرند اطلاعات 3 دسته ماهواره مختلف ناوبری را پردازش کنند) مورد استفاده قرار می‌گیرد.

توکلی اظهار کرد: متاسفانه به دلیل گران بودن برخی تکنولوژی‌های دنیا مانند VLVA (برای اندازه‌گیری کوازارها) و ماهواره‌هایی که با فرستادن لیزر تعیین موقعیت می‌کنند، نتوانسته‌ایم به این فناوری‌ها مجهز بشویم، اما امیدواریم با بهبود شرایط از این سیستم‌ها هم بهره بگیریم.

مدیرکل نقشه‌برداری زمینی سازمان نقشه‌برداری کشور تصریح کرد: ما در گذشته نقشه‌هایی با مقیاس یک‌پنجاه هزارم یا یک 250 هزارم در اختیار داشتیم که خود تهیه نکرده بودیم، بلکه تهیه این نقشه‌ها با برنامه‌ریزی و مدیریت وزارت دفاع آمریکا انجام شده بود، اما الان باید به خودمان افتخار کنیم که نقشه‌ای با مقیاس یک 25 هزارم تهیه کرده‌ایم که می‌توانیم به واسطه آن کل کشور را پوشش دهیم.

توکلی با تاکید بر این‌که نقشه‌ها در سه مقیاس بزرگ، کوچک و متوسط تعریف شده است، گفت: معمولا عکسبرداری در مقیاس کوچک باید برای سطح وسیعی از منطقه انجام شود، بنابراین برنامه‌های خاص خود را می‌طلبد، اما نقشه‌های بزرگ‌تر عمدتا برای مناطق شهری و کارهای عمرانی انجام می‌شود.

وی مقیاس یک 10 هزارم و یک 2 هزارم را به ترتیب برای انجام کارهای عمرانی و شهری دانست و گفت: ما برای تهیه این نقشه از برخی تصاویر هوایی و عکسبرداری‌های دوربین استفاده کرده‌ایم و از روی این نقشه، نقشه‌های یک 50 هزارم و یک 100 هزارم را تهیه کردیم.

اجرای طرح انقلاب پس از 16 سال

هادی واعظی، معاون فنی سازمان نقشه‌برداری کشور نیز نقشه یک در 25 هزارم را یک طرح ملی دانست که به علت اهمیت داده‌های آن و وسعت زیاد، جغرافیای متنوع و گسترده کشور در مجلس شورای اسلامی به‌عنوان طرح انقلاب نامیده شده است.

وی گفت: بیشتر مشاوران خارجی در دهه 60 با آنالیز و مطالعه‌سنجی بر این باور بودند که این طرح توسط ایران و نیروهای داخلی ناممکن است و تحقق این امر برای ایران در صورت همکاری یکی از کشورهای پیشرفته طی 30 سال آینده عملی خواهد شد، اما ما توانستیم در مدت 16 تا 17 سال با آموزش‌های لازم به نیروهای داخلی و خرید تجهیزات مورد نیاز افتخار تمام مراحل عکسبرداری پوششی را از آن خود کنیم.

واعظی افزود: با این نقشه تمام مقیاس کشور را به صورت موزاییک شده در مقیاس یک در 25 هزارم در اختیار داریم. این مقیاس برای تمام مطالعات اولیه و فاز صفر تمام طرح‌های عمرانی کشور مورد استفاده است، یعنی مشاوران مختلف ابتدا باید روی این نقشه طرحشان را پیاده و پس از نهایی شدن نقشه طرح را در مقیاس بزرگ‌تر تهیه کنند، به همین دلیل تمامی فعالیت‌های عمرانی در کشور نیاز به این نقشه‌ها دارد، بنابراین سازمان نقشه برداری متولی شد تا چنین نقشه‌ای را تهیه کند.

وی درخصوص چگونگی تهیه این نقشه گفت: برای تهیه این نقشه ابتدا باید نقشه‌برداری دقیقی انجام شود. سازمان نقشه‌برداری کشور با در اختیار داشتن پنج فروند هواپیمای مخصوص عکسبرداری، دوربین‌های عکسبرداری رقومی و آنالوگ و همچنین سامانه‌های ناوبری، این عکسبرداری پوششی را انجام داد.

مرحله بعدی آن محاسباتی است که این عکس‌ها موزاییک شود و روی مختصات زمینی استقرار پیدا کند، زیرا مختصات آن عکس است و این مختصات باید روی زمین‌افراز شود به همین دلیل کار محاسبات دقیق دفتری و زمینی پیچیده‌ای خواهد داشت.

مرحله بعدی آن ترسیم سه‌بعدی تمام عوارض طبیعی و مصنوعی منطقه است. پس از آن‌که ویرایش این عوارض نیز انجام شد، عملیات زمینی آن آغاز می‌شود. با عملیات زمینی، جمع‌آوری اطلاعات توصیفی یا گویا‌سازی این نقشه‌ها غنی می‌شود، یعنی تمام خط و خطوط‌های جغرافیایی با آن اطلاعات توصیفی استخراج شده هماهنگ می‌شود.

واعظی به روز نگهداشتن و بهنگام‌سازی این نقشه‌ها و پایگاه‌های اطلاعاتی را از دیگر دغدغه‌های اصلی مجریان این طرح برشمرد و گفت: معمولا نقشه یک منطقه طی دوران‌های مختلف توام با تغییرات جغرافیایی و حوادث غیرطبیعی و مصنوعی است، بنابراین نیازمند به روزرسانی مداوم این داده‌ها هستیم به همین دلیل سازمان نقشه‌برداری درصدد است با مشارکت بخش خصوصی کار بازنگری نقشه‌های پوششی را با سرعت و دقت مناسب آغاز کند.

وی افزود: قطعا کار بازنگری این نقشه‌ها با توجه وسعت و عوارض جغرافیایی بسیار دشوار و متنوع کشور بسادگی انجام نخواهد شد. تلاش ما بر این است با توجه به امکانات مالی و تجهیزاتمان طی پنج تا ده سال آینده بحث بازنگری نقشه‌های یک در مقیاس 25 هزارم را به پایان برسانیم.

شناسایی مناطق در معرض خطر با نقشه‌های پایه

محمود ایلخان، رئیس سازمان نقشه‌برداری کشور نیز تهیه نقشه یک در مقیاس 25 هزارم را یکی از افتخارات کشور دانست و گفت: ‌اکنون بیش از 70 درصد اطلاعات از حوزه فضا تا صنعت و نفت به‌طور مستقیم وابسته به مکان است.

وی تعیین وضع طبیعی، پستی و بلندی خشکی‌ها، مناطق پوشیده از آب و پوشش‌های گیاهی را ازجمله مهم‌ترین مزایا و کاربردهای مهم نقشه‌های پوششی برشمرد و گفت: از این نقشه علاوه بر استفاده در کارهای عمرانی، تحقیقاتی و برنامه‌ریزی‌های مورد نیاز می‌توان برای شناسایی مناطق در معرض خطر سیل و زلزله نیز استفاده کرد.

ایلخان اظهار کرد: هم‌اکنون سازمان نقشه‌برداری کشور با برپایی 120 ایستگاه ژئودینامیک رفتار پوسته زمین را برای پیشگیری از حوادث طبیعی و احتمالی زلزله به صورت آنلاین و لحظه‌ای رصد می‌کند.

اطلاعات این ایستگاه‌ها از رفتار پوسته زمین پس از انتقال به این سازمان به طور مدام در اختیار محققان گروه ژئودینامیک این سازمان و دیگر حوزه‌های تخصصی مانند موسسه ژئوفیزیک و سازمان زمین‌شناسی قرار می‌گیرد. پس از آن محققان این داده‌ها را تحلیل و پردازش می‌کنند.

وی افزود: اکنون طبق تحلیل‌ها و اندازه‌گیری‌های دقیق انجام شده این ایستگاه‌ها، هر ساله بر اثر فشار دو لایه زمین‌شناسی عربستان و لایه شمالی اوراسیا، پلیت ایران حدود 2 میلی‌متر فشرده‌تر از گذشته می‌شود که همین امر باعث ایجاد فعالیت زمین و زلزله می‌شود، بنابراین رصد پوسته زمین برای پیش‌بینی فعالیت‌های احتمالی حوادث غیرمترقبه از طریق سامانه GIS در کشور ضرورت دارد.

فرزانه صدقی - جام جم