این بازار کاغذی پرافت و خیز

ساختمانی معروف در خیابان حافظ تهران که اکنون شعبه‌ها و ساختمان‌های متعددی یافته و تغییر روزانه شاخص و شاخص‌های آن مورد توجه افکار عمومی و رسانه‌هاست، به طوری که بورس را دماسنج اقتصاد می‌نامند.

با این حال شاید خیلی از شهروندان ندانند که این بورس چیست و از کی وارد زندگی بشر شد و فلسفه وجودی آن چیست، بورس چقدر سود دارد، چه مزایایی برای سهامدار ایجاد می‌کند، شیوه معامله سهام در بورس چیست؟ کی سهام بخریم یا بفروشیم؟ چگونه ریسک کنیم و... این پرونده با هدف گسترش فرهنگ بورس و سرمایه‌گذاری در آن به عنوان مروج اقتصاد سالم و تولیدی به چنین پرسش‌هایی پاسخ می‌دهد، پرسش‌هایی که با رشد این روزهای بورس در پی رشد قیمت ارز برای بسیاری از شهروندان مطرح شده است.

بورس چیست؟

بورس یک نوع بازار معامله و داد و ستد است که قیمت از طریق تلاقی عرضه و تقاضا و عوامل متنوع موثر بر هریک به دست می‌آید. در بورس دارایی‌های مختلف ـ هر چه باشد ـ به طور عمده داد و ستد می‌شود.

به همین دلیل می‌توان انواع مختلفی برای آن در نظر گرفت، ولی به طور کلی می‌توان آن را به سه دسته عمده بورس کالا، بورس ارز و بورس اوراق بهادار تقسیم کرد.

در دنیا تقریبا تمام کالاهای مهم دارای بورس هستند. از حبوبات، برنج، گندم و پسته گرفته تا زیره، نفت، طلا، پلاتین، پشم گوسفند، نقره و مس. این بورس‌ها هستند که قیمت جهانی این کالاها را هر روز مشخص و صرف‌نظر از نوسانات قیمتی، به تمام نقاط دنیا اطلاع‌رسانی می‌کنند تا ملاک معاملات بزرگ قرار گیرد.

اما در ایران از سه نوع بورس یاد شده بورس اوراق بهادار یا بازار سرمایه و بورس کالا وجود دارد، اما بورس ارز به‌عنوان تجربه‌ای ناکام کنار گذاشته شده است.

در میان این دو نوع بورس نیز سرمایه‌گذاران و افکار عمومی بیشتر روی بورس اوراق بهادار نظر و حساسیت دارند؛ چراکه بیشتر شرکت‌های بزرگ اقتصادی کشور در صنایع و رشته‌های مهم اقتصادی چون خودرو، بانک‌ها، فولاد، پتروشیمی، مخابرات، سیمان و... سهامشان را در این بازار عرضه کرده و در معرض داد و ستد قرار می‌دهند. بورس اوراق بهادار که موضوع بیشتر محتوای این پرونده است یک بازار کاغذی است.

بازاری که همان گونه که از نامش پیداست، اوراق در آن معامله می‌شود. اوراقی که حاوی ارزش قسمتی از کل دارایی یک شرکت یا مجموعه اقتصادی است.

این ورقه همان یک سهم است که با توجه به عوامل مختلفی چون دارایی فعلی و موجود شرکت، احتمال افزایش دارایی در آینده، ارزش محصولات تولیدی شرکت و ده‌ها شاخص ریز و درشت دیگر قیمت‌گذاری می‌شود.

سهام براساس وضع شرکت و تحولاتی که در حال و آینده بر این وضع تاثیر می‌گذارد، نوسان قیمتی پیدا می‌کنند و بازیگران نیز با توجه به پیش‌بینی خود از چگونگی این نوسانات، آنها را یا می‌خرند یا می‌فروشند. به این ترتیب بورس اوراق بهادار معنی و مفهوم پیدا می‌کند.

در کنار این، بورس کالای ایران نیز وجود دارد، اما هنوز جوان است و فعلا میزبان کالاهای محدودی چون موارد پتروشیمی و محصولات فلزی است و هنوز کالاهای مهم در این بازار عرضه نمی‌شود. به عنوان مثال با این که ایران یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان نفت جهان است، اما هنوز بورس نفت در دل بورس کالا تشکیل نشده است.

واندر بورس...

بورس نام خانوادگی فردی به نام «واندر بورس» بوده است. او که در زندگی تجاری خود به عنوان صرافی مشهور در شهر بروژ بلژیک شناخته شده بود، با شهرتش تمام صرافی‌های شهر را به خانه خود جذب می‌کرد تا داد‌و ستد کنند.

این اتفاق تقریبا به عادتی روزانه برای همه صرافی‌های شهر تبدیل شده بود و سر و صدا و هیاهوی حضور تعدادی از خریداران و فروشندگان کم‌کم باعث شد این تجمعات همه‌گیر شود و بعدها هر مکانی که تعدادی خریدار و فروشنده اوراق بهادار جمع می‌شدند و به تجارت می‌پردازند، بورس نام گیرد.

این اجتماعات کم‌کم از مقابل منزل واندر بورس به دیگر شهرها انتقال یافت و به مکان‌هایی خاص برای خرید و فروش پول، اسناد، اوراق بهادار و کالا تبدیل شد.

طبق اسناد و مدارک اولین بورس اوراق بهادار در این کره‌خاکی سال 1460 میلادی شکل گرفت. این اتفاق مهم که بعدها دنیای تجارت را دگرگون کرد، در شهر آنورس بلژیک که از مهم‌ترین شهرهای اقتصادی منطقه بود، رخ داد.

شکل‌گیری اولین بورس جهان طی سال 1460 میلادی با انقلاب صنعتی دگرگون شد و رنگ و بویی تازه به خود گرفت و دنیای کشاورزی و تجارت‌های خرد را به دنیای صنعتی و بزرگ تبدیل کرد. این اتفاق در دنیای تجارت و بازارهای مالی جهان باعث شد تا کشورهایی مانند آلمان، انگلیس و سوئیس به سرعت برای سر و سامان دادن فعالیت‌های تجاری این نهاد نوپا وارد عمل شوند و زمینه حضور سرمایه‌داران کوچک و تجار خود را در آن با تضمین سود آنها فراهم کنند.

با شکل‌گیری قوانین و مقررات بورس برای اولین بار زمینه افتتاح اولین بورس اوراق بهادار تاریخ در شهر آمستردام هلند با کارکردی شبیه بورس‌های فعلی در قرن هفدهم میلادی فراهم شد. این اتفاق با عرضه سهام کمپانی معروف هند شرقی به عنوان اولین شرکت سهامی وارد عرصه تازه‌ای شد.

اما دومین بورس معتبر جهان در لندن و سال 1801 میلادی با انتشار 4000 سهم که هر کدام 50 پوند ارزش داشتند، راه‌اندازی شد. این بورس ‌اکنون حدود 27 میلیون سهامدار انگلیسی را به خود و تابلوهایش خیره کرده است.

آن سوی اقیانوس و قاره آمریکا نیز اسناد و مدارکی موجود است که اولین محل تجمع بورس‌بازان در شهر نیویورک و خیابان وال‌استریت بود، البته خبری از اتاق، میز و صندلی در این محل نبود؛ بلکه همه بورس‌بازان زیر سایه درختی در این خیابان گردهم می‌آمدند و به داد و ستد مشغول می‌شدند.

این اتفاق در وال‌استریت پس از رونق گرفتن به جای سایه درخت به قهوه‌خانه‌ای نزدیک همان محل منتقل شد و ادامه یافت، اما جالب‌ترین موضوع برای این تجمع، ‌دریافت ورودیه از معامله‌گران بود تا بتوانند ساختمانی با شرایط مناسب این کار فراهم کنند و سرانجام ساختمان بورس وال‌استریت شکل گرفت.

این موضوع و البته تلاش‌های دست‌اندرکاران مالی آنها باعث شد تا محل تجمع معامله‌گران یا همان سایه درخت نارون در خیابان وال‌استریت اکنون به عنوان یکی از بزرگ‌ترین و معتبرترین مراکز مالی جهان شناخته شود. بورس نیویورک که اکنون حدود 80 میلیون عضو از آمریکا و دیگر نقاط جهان را به خود مشغول کرده است.

بورس ایرانی

دولت ایران سال 1315 با دعوت از دو کارشناس بورس از هلند و بلژیک شرایط حضور فعال سرمایه‌گذاران در این محل را فراهم کرد.

گرچه مدت زمان زیادی برای بررسی و تحقیق در این زمینه از سوی این دو کارشناس صرف شد، اما با توجه به ناآرامی‌های موجود در ایران و به‌طور کلی درگیری‌های جهان این طرح متوقف ماند، اما پس از کودتای 28 مرداد 1332 این تلاش دوباره از سرگرفته شد و از سوی دست‌اندرکاران نظام ‌مالی ایران از سوی بانک ملی، اتاق بازرگانی، بانک مرکزی و وزارت بازرگانی این طرح به واقعیت تبدیل شد. سرانجام سال 1345 قانون بورس اوراق بهادار نیز به مجلس تقدیم شد.

سرانجام یک سال بعد سال 1346 افتتاح بورس ایران با ورود بانک صنعت و معدن به عنوان بزرگ‌ترین مجمع واحدهای اقتصادی وقت صورت گرفت.

هر چند عوامل متعددی مثل انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی تاثیرات مهمی روی این بورس داشت، اما تاکنون به فعالیت اقتصادی خود با رشد و رونق ادامه داده است.

قیمت سهام چگونه مشخص می‌شود؟

حالا که سهامدار شده‌اید و برگه سهامتان را در دست دارید تا به حال فکر کرده‌اید که قیمت سهمی که خریده‌اید، چگونه مشخص شده است. گرچه هر یک از این سهام‌های ارائه‌شده در بورس دارای ارزش پایه مشخصی هستند؛ ولی طبق سازوکارهای مشخص و مدونی در بورس هیچ کس نمی‌تواند برای تعیین قیمت آنها مثل بازار آزاد خارج از بورس شخصا تصمیم بگیرد، بلکه همه موارد طبق قوانین مصوب باید صورت گیرد و ارزش‌گذاری شود.

از سوی دیگر هیچ فردی به طور شخصی در نحوه خرید و فروش سهام دخالت نخواهد داشت، چون بنابر قوانین حاکم بر بورس این کارگزاران هستند که وظیفه این کار را آن هم در سیستمی کاملا شفاف و مشخص انجام می‌دهند.

اما به طور کلی هر سهم دارای دو نوع ارزش است که یکی ارزش اسمی و دیگری ارزش تجاری سهم نام دارد. ارزش اسمی هر سهم همان سرمایه اولیه یا تعهدات اولیه شرکت است که با آنها وارد بورس شده است.

به عنوان مثال اگر شرکتی با سرمایه چهار میلیون ریال وارد بورس‌شده و سهامش را به هزار سهم مساوی تقسیم کرده است؛ یعنی ارزش اسمی هر سهم این شرکت 400 ریال است.

از سوی دیگر ارزش تجاری به میزان فعالیت تجاری شرکت و البته بازدهی آن بستگی خواهد داشت و مبلغی که خریدار برای دریافت یک سهم از سهام شرکت مورد نظرش را می‌پردازد، ارزش تجاری سهام را تشکیل می‌دهد.

البته نباید فراموش کرد، این ارزش گاهی حتی از ارزش اسمی کمتر خواهد بود؛ بنابراین نباید همیشه تصور کنیم که ارزش اسمی از ارزش تجاری کمتر است.

در صورتی که ارزش اسمی و تجاری یک سهم با هم برابر باشد به اصطلاح بورس بازها «ارزش این سهم برهم منطبق» است. این موضوع یعنی این که قیمت ارزش اسمی و تجاری سهام مورد نظر کاملا یکی بوده و هیچ تغییری نداشته است.

به هر حال نباید فراموش کرد که ارزش سهام یک شرکت براساس نحوه فعالیت اقتصاد کلان یک کشور، وضع شاخص‌های سیاسی، اجتماعی، امنیتی و روابط خارجی و همچنین چگونگی فعالیت تجاری آن شرکت و سود و زیان مالی آن در حال و آینده یک ساله تعیین خواهد شد.

آغاز فعالیت در بورس

به زبان بسیار ساده طبق قانون، همه فعالیت‌ها در بورس اعم از خرید و فروش باید از طریق کارگزاران بورس صورت گیرد و به طور شخصی نمی‌توان اقدام به خرید و فروش سهام کرد، بنابراین باید ابتدا به یکی از کارگزاران بورس مراجعه کنیم و کد معاملاتی دریافت کنیم.

کارگزار وکیل صاحب پول و سرمایه است که به نیابت از وی و در قبال دریافت حق‌الوکاله راسا یا به دستور صاحب پول اقدام به خرید یا فروش سهام می‌کند.

جهت معامله سهام در بورس باید از طریق کارگزار کد معاملاتی دریافت کرد که این کد جهت تسهیل فرآیند معامله در بورس به کار گرفته شده است.

با دریافت این‌کد اطلاعات متقاضی در بورس ثبت شده و هر گونه فعالیت او در بورس براحتی ثبت شده و قابل پیگیری است و مراحل اداری خرید یا فروش به زمان کمتری نیاز خواهد داشت، چون اطلاعات متقاضی کاملا در سیستم وجود دارد.

برای دریافت این کد کافی است که کپی‌ کارت ملی را به کارگزار خود تحویل دهید تا او برای شما اقدام به دریافت کد معامله کند، این‌ کد شامل سه طرف اول نام خانوادگی متقاضی همراه با یک عدد ثابت است. به‌عنوان مثال اگر نام خانوادگی متقاضی عزتی باشد، این کد (عزت 000110) خواهد بود.

فواید سرمایه‌گذاری در بورس:

1 ـ درآمد

2 ـ قابلیت نقدشوندگی

3 ـ مشارکت در تصمیم‌گیری‌ها

4 ـ اطمینان از مکان سرمایه‌گذاری

چند توصیه برای حضور در بورس

ـ همیشه در بورس به صورت غیرمستقیم سرمایه‌گذاری کنید. برای رسیدن به این روش بهترین کار این است که کارگزار معتمد و مجربی انتخاب کنید، اجازه دهید این کارگزار با تجربه خود برای شما سرمایه‌گذاری کند نه این‌که او را وادار به خرید سهامی خاص کنید.

ـ همواره با مازاد پول خود سرمایه‌گذاری کنید. اصل سرمایه خودتان را به خرید سهام اختصاص ندهید تا سرمایه شما به مخاطره نیفتد.

ـ هرگز اسیر شایعات نباشید. گاهی اوقات شایعاتی مبنی بر زیان یک شرکت برای سودجویی برخی دست‌اندرکاران منتشر می‌شود و باعث فروش زودهنگام سهام از سوی سهامداران می‌شود.

ـ سبد سهام تشکیل دهید. تمام سرمایه خود را به خرید یک نوع سهام از یک شرکت اختصاص ندهید، بلکه سهام شرکت‌های مختلف را تهیه کنید تا امکان ضرر و زیان شما به حداقل برسد.

ـ به فکر سرمایه‌گذاری زودبازده نباشید. هیچ گاه فکر نکنید که بورس یک شبه شما را ثروتمند می‌کند، بلکه باید صبر داشته باشید و دقیق عمل کنید.

ـ اخبار مربوط به سهام خود را همیشه پیگیری کنید. وقتی سهام شرکتی را خریدید همیشه اخبار مربوط به سهام خود را پیگیری کنید و دائم بازار بورس را زیر نظر داشته باشید تا از هرگونه تغییر و تحول در این زمینه آگاه باشید.

ـ و سرانجام بدانید که بورس یک بازار پرریسک است و ریسک جزو جداناشدنی آن محسوب می‌شود. اگر ظرفیت و قدرت مالی و روحی ریسک‌پذیری را دارید به بورس بیایید، در غیر این صورت بازارهای دیگری برای سرمایه‌گذاری شما مناسب‌تر خواهد بود.

عماد عزتی - جام‌جم