رشته‌های اشباع شده دانشگاه‌ها نیازمند کاهش ظرفیت

مدیرکل دفتر گسترش و برنامه‌ریزی آموزش‌عالی، در حالی از نوشداروی کاهش ظرفیت پذیرش رشته مهندسی کشاورزی در دانشگاه‎های کشور سخن گفته است که هم اکنون مطابق آمارها بیش از 60 درصد از مهندسان کشاورزی در سراسر کشور بیکار هستند یا در شغلی بی‌ربط با رشته تحصیلی‌شان کار می‌کنند.

علاوه بر رشته کشاورزی که تعداد فارغ‌التحصیلان بیکار آن به مرز بحران نزدیک شده است، طبق گزارش مرکز آمار ایران، حدود 900 هزار نفر از کل بیکاران کشور را فارغ‌التحصیلان دانشگاهی تشکیل می‌دهند که بالاترین تعداد بیکاران در رشته‌های صنعت‌و‌فرآوری، کامپیوتر، هنر و روزنامه‌نگاری قرار دارند.

همچنین وضع اشتغال در بسیاری از رشته‌های دانشگاهی دیگر همچون فلسفه، مدیریت، ادبیات، جغرافیا، تاریخ و برخی رشته‌های نظری دیگر نیز دست کمی از وضع اشتغال رشته کشاورزی ندارد و بیشتر فارغ‌التحصیلان این رشته‌ها ترجیح می‌دهند که برای اشتغال مرتبط با رشته تحصیلی‌شان و امید به داشتن آینده شغلی بهتر تا مقاطع تحصیلات تکمیلی بالاتر ادامه تحصیل دهند.

در شرایطی که کارشناسان آموزش عالی بارها تاکید کرده‌اند نظام آموزش عالی به برنامه‌ای جامع و کاربردی برای توزیع مناسب رشته‌ها در دانشگاه‌های مختلف نیاز دارد تا مطابق استعدادهای سرزمینی و جغرافیایی هر منطقه، رشته‌های دانشگاهی هم مرتبط با نیازهای همان منطقه تدریس شود، اما مسئولان نظام آموزش عالی طی سال‌های متوالی، رشته‌های دانشگاهی مختلف را بدون توجه به پتانسیل هر منطقه جغرافیایی کشور گسترش داده‌اند و حال به وضعی رسیده‌ایم که جز کاهش ظرفیت برخی رشته‌های دانشگاهی، راه دیگری برای مقابله با گسترش روزافزون بیکاری فارغ‌التحصیلان برخی رشته‌ها، باقی نمانده است.

توزیع نامناسب ظرفیت‌های دانشگاهی

در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته، این نیازهای کشور است که به کاهش یا افزایش ظرفیت یک رشته دانشگاهی منجر می‌شود، اما در کشور ما اوضاع به گونه‌ای دیگر است و نیازهای کشور، در اولویت‌های چندم قرار می‌گیرد.

مثلا در دهه‌های 70 و 80، سیل استقبال از رشته مهندسی عمران افزایش یافت و حال در دهه 90، این تب فروکش کرده است؛ در حالی که در هیچ کدام از این سه دهه، تحقیق روشنی صورت نگرفته است تا مشخص شود کشور ما به چه تعداد مهندس عمران نیاز دارد و در حقیقت، نظام آموزش عالی برای هدایت متقاضیان و مرتبط کردن آموزش‌های دانشگاهی با نیازهای کشور، به رسالتش بخوبی عمل نکرده است.

محمد اسماعیل همدانی گلشن، رئیس دانشگاه صنعتی اصفهان در گفت‌وگو با جام‌جم از منظر دیگری به این مشکل نگاه می‌کند و می‌گوید: قاعده کار باید این‌گونه باشد که دانشگاه‌های دولتی، بخشی از بار نظام آموزش عالی را بردارند و آن حجمی از کار هم که خارج از توان دانشگاه‌های دولتی است، به دانشگاه‌های غیردولتی واگذار شود، اما در کشور ما این قاعده رعایت نمی‌شود و همین موضوع هم به اشباع رشته‌های دانشگاهی و بیکاری فارغ‌التحصیلان دامن زده است.

وی توضیح می‌دهد: مثلا در رشته‌ای مثل کشاورزی، هم دانشگاه‌های دولتی دانشجو می‌گیرند و هم دانشگاه‌های دسته چندم غیردولتی که این کار موجب اشباع فارغ‌التحصیلان رشته کشاورزی شده است؛ در حالی که می‌شد توازنی منطقی بین جذب دانشجوی کشاورزی در دانشگاه‌های دولتی و غیردولتی برقرار کرد.

حمایت از فارغ‌التحصیلان رشته‌های اشباع شده

بحث کاهش رشته‌های اشباع شده در نظام آموزش عالی این پرسش مهم را هم پیش می‌آورد که بالاخره تکلیف آن دسته از فارغ‌التحصیلانی که سال‌های سال در این رشته‌ها درس خوانده‌اند چه می‌شود؟

همدانی گلشن معتقد است: وجود تعداد زیاد فارغ‌التحصیلان یک رشته دانشگاهی، اصلا به این معنی نیست که کشور ما به وجود این افراد باسواد نیاز دارد.

وی با اشاره به این‌که بیشتر افرادی که در حوزه کشاورزی فعالیت می‌کنند، تحصیلات دانشگاهی ندارند، تاکید می‌کند: این مشکل سیاستگذاری مسئولان در بخش کشاورزی است که نمی‌تواند از متخصصان دانشگاهی این رشته استفاده کند و بهره‌وری این بخش را افزایش دهد، وگرنه اگر همین تعداد مهندس کشاورزی هم واقعا به حوزه کشاورزی وارد شود، کشاورزی ما توان جذب این تعداد فارغ‌التحصیل را دارد.

رئیس دانشگاه صنعتی اصفهان تصریح می‌کند: اگر کشور ما می‌خواهد با وجود تحریم‌ها، محصولاتی با ارزش افزوده بالاتر تولید کند، باید در وهله اول فارغ‌التحصیل دانشگاهی باسواد تربیت کند و در وهله دوم، از این فارغ‌التحصیلان برای بهروری بیشتر کارها استفاده کند؛ مثلا معتقدم با وجود آن‌که تصمیم به کاهش ظرفیت رشته دانشگاهی مثل کشاورزی گرفته شده است، اما باید با شتاب بیشتری به سمت کارهای دانش بنیان در رشته کشاورزی حرکت کنیم و از حمایت بیشتر از فارغ‌التحصیلان این گونه رشته‌ها هم غافل نشویم.

با وجود آن‌که در سال 92، برخی مفاد سند آمایش آموزش عالی برای توزیع مناسب رشته‌های دانشگاهی مطابق استعدادهای سرزمینی هر منطقه تصویب شده است، اما به نظر می‌رسد که این سند بالادستی، در وهله اول خیلی دیر به مرحله طرح و تصویب رسیده است و در وهله دوم نیز نباید امید داشت که اجرای این سند بتواند به این زودی‌ها، دردی از بیکاری فارغ‌التحصیلان و اشباع رشته‌های متعدد دانشگاهی دوا کند.

امین جلالوند - گروه جامعه