تیغ برنده اردوغان روی گردن رسانه‌ها

سوم ژوئن، چند روز پس از اتفاقات و ناآرامی‌های ترکیه، حدود 3000 تظاهرکننده در مقابل دفتر تلویزیون(ان‌تی‌وی) ترکیه تجمع کرده و نسبت به نحوه پوشش اخبار این شبکه انتقاد داشتند. آنها در شعارهایشان این شبکه را شبکه‌ای خودفروخته معرفی می‌کردند که هیچ توجهی به حوادث میدان تقسیم ندارد.

شبکه خبری سی‌ان‌ان ترک نیز بسیار پایین‌تر از حد انتظارات عمل کرد. در حالی که شبکه جهانی سی‌ان‌ان تصاویر درگیری میان پلیس و معترضان میدان تقسیم را پخش می‌کرد.

سی‌ان‌ان ترک در حال پخش مستندی درباره پنگوئن‌ها بود. بسیاری از روزنامه‌ها نیز همین رویه را دنبال می‌کردند. هنوز مشخص نیست که آیا روزنامه‌نگاران دستور دولت را انجام می‌دادند یا از ترس اقدامات قضایی، دست به چنین پیشگیری‌هایی زده بودند.

آزادی رسانه‌ها و بیان عقاید در ترکیه وضع نابسامانی دارد و این موضوع به چند هفته ناآرامی اخیر این کشور مربوط نمی‌شود. ترکیه از لحاظ تعداد روزنامه‌نگار زندانی رتبه نخست را در دنیا دارد و در این میان حتی گوی رقابت را از چین هم ربوده است. با تمام این شرایط، مقام‌های ترک به پیوستن به اتحادیه اروپا امیدوار هستند.

گروه گزارشگران بدون‌مرز اعلام کرده که اکنون 36 روزنامه‌نگار ترک در زندان‌های این کشور به‌سر می‌برند. البته اتحادیه روزنامه‌نگاران ترکیه این آمار را 62 نفر و فدراسیون روزنامه‌نگاران اروپا آن را 66 نفر اعلام کرده است. با این حال، رجب طیب اردوغان، نخست‌وزیر ترکیه و اعضای حزب حاکم عدالت و توسعه موضوع پیگیری قضایی روزنامه‌نگاران را رد می‌کند.

در همین زمینه اردوغان چندی پیش در تلویزیون ترکیه اظهار کرد: «برخی گزارش‌ها براساس اظهارات قلم به مزدان نوشته شده و منابع بسیاری از آنها نادرست است.»

 قوانین سرکوب‌کننده

زینب کورای که یک روزنامه‌نگار ترک است، فقط می‌تواند به این ادعاهای اردوغان خنده‌ای تلخ بزند. او در یکی از کافه‌های مرکزی استانبول نشسته و تجربیاتش از سیستم قضایی ترکیه به عنوان یک روزنامه‌نگار است. دسامبر 2011، پنج افسر پلیس ساعت پنج صبح با برگه بازجویی در مقابل آپارتمان او در منطقه کادیکوی استانبول حاضر شدند.

کورای سی و پنج ساله تنها یکی از آن 35 روزنامه‌نگاری بود که صبح همان روز دستگیر شدند. پس از سپری کردن سه روز در زندان پلیس استانبول، دادستانی به او اعلام کرد که اتهامش عضویت در یک سازمان تروریستی است.

هشت ماه طول کشید تا دادستان عمومی اتهامات را مشخص کرده و کورای بتواند نسبت به جزئیات این پرونده اطلاع پیدا کند؛ بنابر این کیفرخواست، وی اقداماتی علیه دولت ترکیه انجام داده و با گزارش‌های خود زمینه آشوب و ناآرامی در مناطق کردنشین ترکیه را بوجود آورده است.

وی اواخر آوریل با قرار وثیقه آزاد شد، اما بسیاری از همکارانش همچنان در بند هستند. در کیفرخواست 800 صفحه‌ای وی که بر شواهد و مدارک غیرقابل اطمینانی تکیه دارد، وی همراه 45 روزنامه‌نگار دیگر به عضویت در یک سازمان تروریستی و تبلیغ برای این سازمان متهم شده‌اند.

کریستوف دلور، دبیرکل گزارشگران بدون‌مرز عقیده دارد قوانین ضدتروریسم ترکیه بسیار سرکوب‌گرانه و قدیمی هستند. طبق بند هفتم ماده 2 قانون ضدتروریسم ترکیه، تبلیغ برای یک سازمان تروریستی بین دو تا 7.5 سال زندان در پی دارد.

براساس این قانون، حتی مصاحبه روزنامه‌نگاران با کردهای ترکیه مصداق حمایت و تبلیغ برای تروریست‌ها به حساب می‌رود. نظارت وکلای مدافعان نیز در دادگاه‌ها بسیار محدود است.

در این‌گونه دادگاه‌ها، قضات حرف اول و آخر را می‌زنند و دادگاه را به سمتی سوق می‌دهند که خود تمایل داشته باشند. نتیجه‌اش این است که متهمان برای سه سال یا بیشتر در حبس موقت می‌مانند و این در حالی است که هیچ اتهامی هنوز علیه آنها به اثبات نرسیده است.

پرونده حسین دنیز، خبرنگار مقیم برلین روزنامه چپگرای اورنسل بخوبی این‌گونه اتهامات و دادگاه‌ها را نشان می‌دهد. وی اواخر سال 2011 برای عیادت از مادر بیمارش به استانبول آمد.

پلیس همان روز دستگیری زینب کورای، او را نیز دستگیر کرد. حال 16 ماه است که دنیز چهل و پنج ساله در زندان کاندیرا به صورت موقت به‌سر می‌برد. در طول هفته فقط یک نفر حق ملاقات با او را داشت و مکالمه نیز یا از طریق تلفن یا از پشت دیوارهای شیشه‌ای انجام می‌شد.

براساس کیفرخواست مطرح شده از سوی دادگاه، دنیز عضو یکی از سازمان‌های تروریستی بود.

همچنین گفته می‌شود وی چند ماه پیش دیداری مخفیانه در شمال عراق داشته است. شاهد این دیدار فردی بود که نامش به صورت کد در کیفرخواست مطرح شده بود. این در حالی است که بنا به گفته خواهر دنیز، وی در زمان آن دیدار در برلین حضور داشته و مهرهای موجود در گذرنامه‌اش نیز این موضوع را تائید می‌کند.

تهدید و خودسانسوری

فعالان اتحادیه روزنامه‌نگاران ترکیه در روزهای نخستین ماه می‌ و در روز آزادی مطبوعات در مقابل وزارت دادگستری ترکیه تظاهرات می‌کنند. آنها به یاد 62 روزنامه‌نگار زندانی در ترکیه 62 بادبادک را به هوا می‌فرستند. این اتحادیه بارها نسبت به تهدیدها و فشارهای نمایندگان دولت بر روزنامه‌نگاران ترک انتقاد کرده است.

اردوغان معمولا انتقاد از سیاست‌های دولت خود را یک حمله شخصی تلقی می‌کند و تاکنون به صورت فردی به روزنامه‌نگاران حمله نکرده است. گفته می‌شود او بارها از ناشران خواسته اعضای غیرمطیع خود را اخراج کنند.

در واکنش به افشای یک موضوع سری در روزنامه ملیت، وی عنوان کرد: اگر روزنامه‌نگاری این است، بهتر است این حرفه را رها کنید. وی که ده سال است بر پست نخست‌وزیری ترکیه تکیه زده، تمایل به تصویب قوانینی دارد تا بر روزنامه‌نگاران فشار بیاورد. امسال اردوغان سه قانون در این زمینه تصویب کرد.

احمد سوک، چهل و سه ساله روزنامه‌نگار می‌گوید اسلام‌گرایان حاکم بر ترکیه هیچ علاقه‌ای به تعدد رسانه‌ها ندارند.

وی برای نوشتن کتابی در مورد جنبش اسلامگرای گولن، تحقیقات گسترده‌ای انجام داد، اما پیش از انتشار این کتاب دستگیر شد.

وی به اتهام نقش داشتن در توطئه کودتا علیه دولت مدت یک سال در زندان بود. زمانی که در مارس 2012 با قید وثیقه آزاد شد، با عصبانیت اظهار کرد: اگر افسران پلیس، دادستان‌های عمومی قضاتی که این توطئه را علیه من شکل دادند روزی به زندان بیفتند، آنگاه عدالت اجرا شده است.

هنگامی که پارک قزی در میدان تقسیم پاکسازی شد، نیروهای پلیس بطری گاز اشک‌آور را به سمت احمد پرتاب کردند که وی را نقش بر زمین و صورتش را غرق در خون کرد. بنا به گزارش خبرنگاران بدون‌مرز، در ناآرامی‌های اخیر ترکیه دست‌کم 14 روزنامه‌نگار زخمی شده‌اند که حال برخی از آنها وخیم است.

احمد می‌گوید: همه روزنامه‌نگاران در ترکیه می‌ترسند؛ ترس از اخراج شدن یا دستگیری. در این میان دولت سعی می‌کند تمام تهدیدها را خاموش کند که همین امر به خودسانسوری روزنامه‌نگاران منجر شده است. احمد که در دانشگاه خصوصی بیگلی در استانبول، روزنامه‌نگاری تدریس می‌کند به دانشجویانش توصیه می‌کند زمانی وارد این حرفه شوند که رسانه‌ها آزادی بیشتری داشته باشند.

نادیده گرفتن درخواست‌های بین‌المللی

علاوه بر مقابله با اقدامات دولتی، رفتارهای متناقض سردبیران و ناشران نیز به چالشی جدی برای روزنامه‌نگاران ترک تبدیل شده است. در واقع سازمان‌ها و شبکه‌های رسانه‌ای ترکیه در اختیار شرکت‌های بزرگ این کشور است.

مدیران این شرکت‌ها از روزنامه‌نگاران می‌خواهند در گزارش‌های خود به نفع دولت بنویسند تا به این ترتیب شانس رسیدن به موقعیت‌های بهتر تجاری و شغلی را داشته باشند.

وجود همین رفتارها باعث شده تا کمیسیون اروپا و وزارت خارجه آمریکا بارها نسبت به وضع آزادی رسانه‌ها در ترکیه ابراز نگرانی کنند. مهمت قلیچ، عضو حزب سبز در پارلمان آلمان چندی پیش اظهار کرد که اردوغان آزادی بیان را زیر پاهای خود له کرده است؛ اما تمام این اظهارات به هیچ‌وجه به گوش مقامات ترکیه نمی‌رود.

آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان که اواخر فوریه به ترکیه رفته بود، عنوان کرد: ما دوست داریم روزی را ببینیم که روزنامه‌نگاران ترکیه براحتی کار کرده و دیگر در زندان نباشند. البته اردوغان در کنفرانس خبری مشترک با مرکل اعلام کرد تنها تعداد کمی روزنامه‌نگار در ترکیه زندانی هستند و دلیل زندانی بودن آنها را اقدامات تروریستی و قاچاق اسلحه عنوان کرد.

بنا به اعتقاد دادستان‌های ترکیه، روزنامه‌نگارانی همچون احمد، تروریست‌های خطرناکی به حساب می‌آیند. از این‌رو احمد مطمئن است تا آخر امسال باز هم به زندان خواهد رفت. دختر دوازده ساله‌ او به پدرش پیشنهاد می‌کند که به جای روزنامه‌نگاری برود کتاب‌های آشپزی بنویسد؛ اما این آینده‌ای نیست که احمد به دنبالش بود. او ‌اکنون در حال نوشتن کتابی درباره قوه قضائیه ترکیه است.

منبع: اشپیگل آنلاین
مترجم: علیرضا ثمودی