خط تولید استاد،‌ دکتر و حاجی

واقعیت این است که بسیاری از واژگان در دنیای امروز و بخصوص در فضای کنونی جامعه ما رنگ باخته‌اند. روزگاری به کسی حکیم یا علامه اطلاق می‌شد که جامع به علوم مکتوب و منقول بود.

از حقوق و ادبیات گرفته تا فیزیک و فلسفه و نجوم و زبان‌های عربی و انگلیسی و حتی دیگر زبان‌ها را می‌دانست.

کم‌کم با تخصصی شدن هر دانشی، زمینه فعالیت افراد و حوزه دانش آنها بسیار علمی‌تر و از سویی محدودتر شد.

به همین دلیل مثلا واژه استاد به مدرسان دانشگاه با درجه ممتاز و تالیفات فراوان تعلق گرفت. تا این‌که به روزگار امروز رسیدیم؛ روزگاری که در آن اغلب افراد جامعه دارای تحصیلات آکادمیک هستند.

روزگاری که سن برخی از استادان دانشگاه از دانشجویان کمتر است. روزگاری که برخی از افراد جز درس خواندن کار دیگری بلد نیستند و به همین دلیل آن‌قدر درس می‌خوانند که نه تنها استاد، بلکه پروفسور می‌شوند.

این موضوع نه تنها درباره واژه استاد، بلکه برای بسیاری دیگر از این قبیل القاب و عناوین هم به چشم می‌خورد. مثلا عنوان پرطمطراق دکتر که روزگاری به پزشکان حاذق اطلاق می‌شد، امروز بدون مالیات به ناف بسیاری بسته می‌شود.

کافی است یک مدرک دکترا از دانشگاهی در شهرستانی دور افتاده، آن هم در رشته‌ای بشدت غیر کاربردی داشته باشید.

آن وقت شما هم دکتر هستید یا مثلا واژه حاجی قدیم‌ها به پیرمردهای بازاری که به زیارت خانه خدا رفته باشند اطلاق می‌شد اما امروز نه تنها آن جوانی که به واسطه سهمیه دانشگاهی به حج رفته است، حاجی خوانده می‌شود که به عنوان تکه کلامی برای خطاب قراردادن بسیاری از اطرافیان کارکرد دارد. از این دست مثال‌ها بسیار است.

مثال‌هایی که نشان می‌دهد معنای بسیاری از واژگان وزن و بار معنایی گذشته خود را از دست داده‌ است مثال‌هایی که نشان می‌دهد انگار معنای امروزی القاب بسیار تهی‌تر از معنای دیروز آن است.

نتیجه این تهی شدن از معنا را هم در همین اتفاق مترو می‌توان دید. برای خیلی از ما پیش آمده که در کوچه و خیابان واکنش‌ها به این القاب را می‌بینیم.

طرف می‌گوید حاجی، جواب می‌شنود من حاجی نیستم. می‌گوید دکتر، می‌گوید دکتر نیستم. این نیز یکی از تناقضات فرهنگی جامعه امروز ماست که به شکل چشمگیری دکتر و مهندس و حاجی و استاد تولید می‌کند، به طوری که همه دکتر و مهندس و حاجی و استاد شده‌اند، اما هیچ‌کس حاضر نیست بپذیرد دکتر و مهندس و حاجی و استاد است.

سجاد روشنی - گروه فرهنگ و هنر