وبا ترس ندارد

این جملات بخشی از گفته‌های معاون مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت است. او بر این باور است که ترس شدید از ابتلا به بیماری‌های قابل انتقال از طریق آب و غذای آلوده مانند وبا ضرورتی ندارد. بخصوص در صورتی که از زیرساخت‌های خوب بهداشتی و آب تصفیه شده برخوردار باشیم و بدانیم که چگونه می‌شود سدی در مقابل راه‌های انتقال این بیماری ایجاد و با شناسایی نشانه‌های احتمالی بیماری بموقع برای درمان آن اقدام کرد.

دکتر محمود نبوی با سعه‌صدر به سوالات ما با هدف رفع ابهام و نگرانی از بابت شیوع بیماری واگیردار وبا در میان مردم، پاسخ داد.

با یک پرسش مهم شروع کنیم، آیا باید از وبا بترسیم؟

به هر حال هر بیماری عوارض خودش را دارد و باید نسبت به آن نگران بود، اما ترس شدید باعث می‌شود که دست و پایمان را گم و راه را اشتباه طی کنیم. یعنی اگر بدانیم که این بیماری چه ماهیتی دارد و چگونه می‌شود از آن پیشگیری کرد، آن وقت دیگر لزومی برای ترسیدن وجود ندارد.

حتی باوجود صحبت‌هایی که طی یک ماه اخیر درباره شیوع وبا می‌شنویم، بازهم دیدگاه‌تان همین است؟

ببینید «ویبریو کلرا» یا باکتری عامل وبا همیشه در کنار ما وجود دارد و یکی از کانون‌های وبا از زمان‌های دور، منطقه ری بوده است. ویبریو کلرا از باکتری‌هایی است که در آب‌های سطحی همه جای دنیا هست، حتی در ژاپن و آمریکا که زیرساخت‌های بهداشتی بسیار خوبی دارند. ولی در اکثر مواقع این باکتری به داخل پلانکتون‌ها یا موجودات ذره‌بینی چند هسته‌ای داخل آب نفوذ می‌کند و به صورت نهفته آنجا باقی می‌ماند و حتی اگر فردی آن آب را بیاشامد، دچار بیماری هم نمی‌شود. یعنی این باکتری‌ها فقط چند ماه، طی فصول گرم به تعداد بالایی تکثیر می‌شوند و قدرت بیماری‌زایی پیدا می‌کنند. از آنجایی که این باکتری آب‌دوست است و فقط از طریق آب ناسالم منتقل می‌شود، در جوامعی که زیرساخت بهداشتی‌شان خوب است و آب آشامیدنی‌شان سالم است، فقط به صورت موردی و نه گروهی، ممکن است از طریق مصرف صیفی‌جاتی که با آب ناسالم آبیاری شده‌ است، طی فصول گرم سال منتقل شود.

اما در برخی کشورهای آفریقایی که آب آشامیدنی تصفیه‌شده در اختیار مردم قرار نمی‌گیرد، ممکن است طی یک سال، صد نفر به وبا یا دیگر بیماری‌های قابل انتقال از طریق آب آلوده مبتلا شوند. حتی در فصولی که باکتری وبا غیرفعال است، ممکن است میکروب‌های دیگری که به اسهال خونی یا حصبه منجر می‌شود، افراد را مبتلا کند. پس اگر اصول بهداشتی را رعایت کنیم نسبت به بیماری‌های مسری از طریق آب آلوده ایمن خواهیم بود، حال چه در فصل شیوع وبا باشیم چه نباشیم.

پس چه زمانی وبا در کشور ما ترسناک تلقی می‌شود؟

من چیزی به معنای ترسناک را قبول ندارم. وقتی بدانیم این میکروب از چه راهی منتقل می‌شود، چگونه می‌شود جلوی آن را گرفت و اگر بیمار شدیم بموقع برای درمان مراجعه کنیم نباید ترسی داشته باشیم، اما این‌که مواردی از این بیماری تا حدی در کشور ما اتفاق افتاده است باید ما را نسبت به این بیماری هشیار کند. البته ما اپیدمی این بیماری را در سال 1384 در کشور داشته‌ایم که در آن سال‌ حدود 1100 تا 1200 نفر به این بیماری مبتلا شده و حدود 12 نفر هم تلفات داشته‌ایم. قبل‌تر از آن هم در سال 1344 اپیدمی ده تا 20 هزار نفر را داشته‌ایم. در حالی که امسال، تاکنون (آخر وقت چهارشنبه) 174 مورد ابتلا داشته‌ایم و سه مورد تلفات. پس می‌بینید که طی این سال‌ها با این‌که جمعیت کشور دو برابر شده است میزان مبتلایان به یک دهم تقلیل پیدا کرده که علتش این است که مردم ما به یک‌سری آگاهی‌ها رسیده‌اند، دانش پیشگیری را درک کرده‌اند، دیگر سبزی و صیفی‌جات را با گل و نشسته نمی‌خورند و خود این مساله باعث می‌شود که با وجود ازدیاد جمعیت، موارد ابتلا به بیماری پایین بیاید.

درباره آب آشامیدنی نیز 100 درصد شهرها و 80 در صد روستاها، آب تصفیه و کلرینه دارد. به این ترتیب قطعا میزان ابتلا به وبا، حصبه و اسهال خونی کاهش پیدا می‌کند. پس می‌بینیم که هم زیرساخت‌های بهداشتی و غذایی ما اصلاح شده و هم فرهنگ پیشگیری در مردم رسوخ پیدا کرده است. یعنی دیگر مردم می‌دانند که باید صیفی‌جات را با محلول پرکلرین ضد‌عفونی کنند و بخورند.

پس با این تفاسیر که اصلا نباید مشکلی از بابت وبا در کشور داشته باشیم؟

تنها مشکل درباره وبا آن است که بسرعت شایع می‌شود و افراد زیادی را درگیر می‌کند، در حالی که درباره حصبه یا اسهال خونی این‌طور نیست، اما نکته مهم اینجاست که وبا بر خلاف این بیماری‌ها فقط در فصول گرم سال یعنی از خرداد تا پایان شهریور در شهرهای شمالی و تا آبان ماه در شهرهای جنوبی امکان شیوع دارد، آن هم نه هر سال بلکه هر چهار یا پنج سال یک‌بار، به بیان دیگر احتمال شیوع وبا در هوای خنک پاییز وجود نخواهد داشت.

بیماری وبا ریشه‌کن شدنی نیست؟

درواقع، وبا در هیچ کجای دنیا ریشه‌کن نمی‌شود، چون باکتری آن همیشه در آب‌های سطحی سراسر دنیا وجود دارد، ولی با تصفیه آب آشامیدنی و آگاهی‌بخشی و فرهنگسازی برای رعایت بهداشت در تغذیه عمومی نباید نسبت به این بیماری نگرانی بیش از حد داشت.

باتوجه به این‌که منشا این بیماری در سال‌های اخیر از سوی افغانستان و پاکستان بوده، چرا وزارت بهداشت‌ این کشورها اقدامی برای کنترل این بیماری نمی‌کند‌؟

جنگ آنجا برقرار است. حتی چندی پیش در پاکستان هشت نفر از کارشناسان بهداشتی‌شان از سوی طالبان دستگیر و تیرباران شده‌اند. پس وقتی جنگ است نمی‌توان انتظار کنترل و نظارت بر بهداشت عمومی را داشت. حتی ممکن است هنگام لوله‌کشی آب، سر لوله‌کش را ببرند!

حال که وضع در این کشورها این‌گونه است، پس ما باید کنترل مرزها را از نظر ورود موارد بیماری بیشتر کنترل کنیم، این کنترل وجود دارد؟

کنترل بیشتر مرزها هیچ کمکی نمی‌کند، بخصوص وقتی بسیاری از موارد ابتلای ما داخلی هستند. البته امسال، وبا در افغانستان اپیدمی شد و تعدادی بیمار از آنجا آمدند، ولی نصف مبتلایان ما داخلی هستند. پس اصول پیشگیری از وبا باید رعایت شود وگرنه کنترل مرزها تاثیری ندارد. بویژه آن‌که درباره ویبرو کلرا از هر صد نفری که آب آلوده به آن را می‌خورد، یک تا سه نفر بیمار می‌شوند و 97 تا 99 نفر علائم بیماری را بروز نمی‌دهند و میکروب پس از دو تا سه هفته از بدنشان دفع می‌شود. پس با این شرایط نمی‌شود با کنترل مرزها همه افراد آلوده را شناسایی کرد. حتی قرنطینه هم بی‌فایده است. پس با کنترل مرزها فقط می‌توان کسی را که علائم بیماری دارد، شناسایی کرد.

حال که نباید انتظار ریشه‌کنی وبا را داشت، می‌توان امیدوار بود که هر ساله شاهد کاهش موارد ابتلا در کشور باشیم؟

به طور کلی آمار نشان می‌دهد که موارد ابتلا طی سال‌های اخیر کم شده. بخصوص آن‌که موارد ابتلا دیگر به‌صورت خوشه‌ای و منطقه‌ای نیست بلکه به صورت تکی و پراکنده درآمده است که نشان‌دهنده بهبود وضع تصفیه آب در سراسر کشور است. به این ترتیب می‌توان متوجه شد که موارد ابتلای کنونی به علت مصرف آب آلوده نبوده بلکه به دلیل مصرف صیفی‌جات آلوده بوده است.

مردم برای تشخیص، و درمان سریع وبا باید به چه علائمی توجه کنند؟

اسهال شدید از علائم اصلی این بیماری است. البته اسهال‌ها اغلبشان سبک است، ولی دو درصدشان نیز شدید است و بیمار به واسطه آن آب زیادی از دست می‌دهد، اما اسهال در بیماری وبا کاملا خارج از کنترل بیمار است. در اسهال وبایی، مریض خود را کثیف می‌کند و کنترلی بر آن ندارد. این بیمار باید به بیمارستان مراجعه کند و سرم تزریق کند، زیرا مشکلش با مصرف محلول او‌آر‌اس هم حل نمی‌شود. پس از آن با کشت مدفوع می‌توان وجود میکروب وبا را در وی تائید یا رد کرد.

پس به‌دنبال اسهال متوسط تا شدید باید حتی به مراکز درمانی مراجعه کرد.

آیا خطر وبا به سن و جنس بستگی دارد، یعنی کودکان یا خانم‌ها بیشتر در معرض خطرند؟

خیر. ابتلا به این بیماری به این موارد بستگی ندارد، اما کودکان اصولا در برابر هر بیماری آسیب‌پذیرترند و زودتر بدنشان دچار کم‌آبی شدید و خطرات ناشی از آن می‌شود، اما بزرگسالان به یک نسبت در معرض خطرند، مگر زنان باردار که بروز اسهال و از دست دادن آب بدن در آنها بسیار خطرناک است. حتی ما به ندرت دیده‌ایم که از یک خانواده دو نفر مبتلا بشوند. یعنی بررسی‌ها نشان می‌دهد که اگر یک نفر در خانواده به علت سبزی آلوده مبتلا شود بقیه فقط عفونت بی‌علامت دارند.

اگر کسی در خانواده‌ای مبتلا شود، بقیه باید چه اقدامات کنترلی انجام دهند؟

معمولا با مراجعه به مرکز درمانی به بقیه اعضا، آنتی‌بیوتیک داده می‌شود که اگر این میکروب در بدنشان وجود دارد، دفع بشود. البته فراموش نکنید همه اسهال‌ها مربوط به وبا نیست، ولی مهم‌ترین مساله این است که فرد بر اثر اسهال دچار عوارض کم‌آبی نشود که این مشکل بسته به تشخیص پزشک با سرم خوراکی یا تزریقی قابل درمان است.

هزینه درمان بیماران مبتلا چقدر است و عملکرد بیمه‌ها در این ارتباط چگونه است؟

هزینه درمان خیلی بالا نیست، چون فقط سرم و آنتی‌بیوتیک به بیمار داده می‌شود، اما اگر بیمار دچار عوارض دیگر، یعنی نارسایی کلیه شود و نیاز به دیالیز و آی‌سی‌یو پیدا کند، هزینه درمان بسیار بالا می‌رود.

اما جای نگرانی از این بابت وجود ندارد، چون همه هزینه‌های درمان را دولت می‌دهد. در زمان اپیدمی وبا همه بیماران پذیرش می‌شوند، اگر شخص بیمه داشت هزینه‌های درمانش را بیمه می‌دهد و در غیر این صورت نیز تمام هزینه‌های درمانی‌اش را دولت و در‌واقع وزارت بهداشت تقبل می‌کند.

با وجود آنچه گفتید آیا به‌عنوان یک شهروند نباید نگران ابتلا به وبا باشیم؟

همان‌گونه که گفتم میکروب‌های بیماری‌زا همیشه در آب‌های سطحی وجود دارد، اما اگر مراعات کنیم تا مبتلا به بیماری‌های روده‌ای نشویم یعنی دستمان را قبل از غذا بشوییم، صیفی‌جات را قبل از مصرف ضدعفونی کنیم و از دستفروش‌ها و محل‌های غیرمطمئن مواد غذایی تهیه نکنیم، خطر ابتلا به بیماری‌های روده‌ای، ازجمله وبا نگرانی به همراه ندارد. حتی خود من با کلی بیمار مبتلا به وبا سر و کار داشته‌ام و نزدیک به هزار بیمار وبایی را درمان کرده‌ام، اما چون اصول پیشگیری را رعایت می‌کنم، هرگز به این بیماری مبتلا نشده‌ام.

پونه شیرازی / گروه جامعه