جرقه‌های درخشانی که زود خاموش می‌شود

در بسیاری از این جشنواره‌های استانی، چهره‌های پیشکسوت و شناخته‌شده تئاتری کشور هم به عنوان داور یا مهمان حضور پیدا می‌کنند و تجربیات خود را در اختیار جوانان قرار می‌دهند.

برای ارزیابی نقش جشنواره‌های استانی در پیشبرد و ارتقای هنر تئاتر، سراغ سه هنرمند پیشکسوت رفته‌ایم و نظر آنان را جویا شده‌ایم.

جوانانی که دانش و اطلاعات هنری خوبی دارند

داوود رشیدی، کارگردان و بازیگر شناخته شده تئاتر، سینما و تلویزیون کشور که از اوایل دهه 40 تا امروز کارهای به یاد ماندنی بسیاری را روی صحنه تئاتر جان بخشیده است، در این باره می‌گوید: «یک دوره‌ای در قبل از انقلاب، این روال وجود داشت که تئاتر‌هایی را که در تهران اجرا می‌کردیم، به شهرستان‌ها هم می‌بردیم. در سال‌های اخیر هم با دعوت‌هایی که شده و من هم با کمال میل پذیرفته‌ام، به شهرهای زیادی رفته و نمایش‌ بچه‌های تئاتر شهرستان‌ها را دیده‌ام. برای همین به جرات می‌توانم بگویم از 50 سال پیش با تئاتر دیگر شهرهای ایران تا حد زیادی آشنا بوده‌ام.»

او ادامه می‌دهد: «قبل از انقلاب چند شهر با توجه به هنرمندانی که داشتند، خودشان قطب تئاتر بودند، اما متاسفانه با مهاجرت آنان به تهران، آن مراکز استان‌ها تا مدت‌ها دچار رکود شدند تا این که نسل تازه‌ای از جوانان جای آنان را گرفتند. در سال‌های اخیر بویژه در زمان برگزاری جشنواره‌ها، شاهد شور و شوق زیاد هنرمندان جوانی بوده‌ام که کارهایشان نشان می‌دهد از سطح دانش و هنری نسبتا خوبی هم برخوردار هستند.»

این هنرمند پیشکسوت با اشاره به افزایش تعداد دانش‌آموختگان تئاتر در شهرستان‌ها می‌افزاید: « با توجه به افزایش و گسترش رسانه‌های ارتباطی مثل اینترنت، چاپ کتاب‌های بیشتر تئاتری و در دسترس بودن فیلم اجراهای ایرانی و حتی خارجی، جوانان شهرستانی به نسبت سال‌های قبل بسیار آگاه‌تر، باسوادتر و بادانش‌تر هستند. این هنرمندان تنها تجربه کمتری در اجرای عمومی دارند که می‌توان با برنامه‌ریزی آن را هم حل کرد.»

جشنواره‌های استانی باید با اجراهای عمومی گره بخورد

یکی از هنرمندان پیشکسوت تئاتر ایران که در چند سال گذشته به عنوان داور در جشنواره‌های استانی حضوری پررنگ داشته، هادی مرزبان است.

او درباره اهمیت این جشنواره‌ها می‌گوید: « این که جشنواره‌ها حتی برای چند روز مردم را متوجه تئاتر می‌کند، خیلی خوب است. در شهرهایی که هنرهای نمایشی در طول سال جریان ندارد، اگر این جشنواره‌های استانی هم نباشد، هیچ نشانی از تئاتر نمی‌ماند.»

او با این حال ادامه می‌دهد: «اما اگر قرار باشد به برگزاری همین جشنواره‌ها بسنده شود، کافی نیست و ارزشی ندارد. باید نمایش‌هایی که به جشنواره‌های استانی راه می‌یابند، اجرای عمومی داشته باشند یا حتی برگزیده‌های آنها در تهران روی صحنه برود.»

این کارگردان تاکید می‌کند: «وقتی می‌توانیم بگوییم تئاتر شهرستان‌ها که شاهد اجراهای عمومی و مستمر در طول سال باشیم. برای همین باید برنامه‌ای ریخت و جشنواره‌های استانی را به اجراهای صحنه‌ای وصل کرد. در واقع کارها باید یا قبل از جشنواره اجرای عمومی داشته باشند یا بعد از آن.»

هادی مرزبان که چند روز آینده برای داوری به کرمان می‌رود، در ارتباط با ارتقای سطح فعلی جشنواره‌های استانی هم می‌گوید: «این رویداد‌های هنری وقتی به هدف خود می‌رسند که محل برخورد اندیشه‌ها باشند. برای همین در آنها باید برپایی جلسات نقد و بررسی کارها، کارگاه‌های آموزشی کوتاه‌مدت و نشست‌های تخصصی جدی‌تر گرفته شود تا شاهد رشد بیشتر تئاتر شهرستان‌ها شویم.»

خود جشنواره نباید هدف شود

«جشنواره‌ها اهرمی برای ارتقای سطح کیفی تئاتر هستند و نباید خودشان هدف شوند.» این نخستین جمله‌ای است که داریوش مودبیان در پاسخ به ما و در ارزیابی جشنواره‌های استانی تئاتر می‌گوید.

این کارگردان و بازیگر پیشکسوت ادامه می‌دهد: «جشنواره‌ها باید پایان یک راه باشند و نه آغاز؛ یعنی این که چکیده و حاصل یک سال اجرای عمومی در شهرستان‌ها باید در جشنواره دیده شود و از طریق آن سطح تئاتر در آن استان را ارزیابی کرد.»

او با این که تاکید می‌کند حجم جشنواره‌ها در ایران به نسبت اجراهای عمومی بسیار متورم است، اما می‌افزاید: «بااین که جشنواره‌های استانی کارکرد درست و منطقی خود را ندارند، اما نمی‌شود به این بهانه آنها را تعطیل یا کم‌فروغ کرد. این جشنواره‌ها نیروهای جوان را در تئاتر نگه می‌دارند و به فعالیت مقطعی و کوتاه‌مدت آنان معنی می‌دهند.»

مودبیان با اشاره به این که تئاتر کم‌هزینه‌ترین، دم‌دست‌ترین و در عین حال خلاقانه‌ترین هنر ممکن است، می‌گوید: «اشتیاق جوانان به نمایش، پدیده‌ای گرانبهاست که باید آن را بپرورانیم. با وجود این می‌بینیم که این هنر در برنامه‌ریزی‌ها مورد بی‌توجهی قرار می‌گیرد و جایگاه مناسب خود را نمی‌یابد.»

این هنرمند که امسال داوری جشنواره تئاتر استانی البرز را عهده‌دار بوده است، ادامه می‌دهد: «با تمام کمبودها، جشنواره‌های استانی در پیشرفت تئاتر شهرستان‌ها نقش مثبتی داشته‌اند. در سال‌های اخیر که شاهد کار بچه‌ها بوده‌ام، دیده‌ام که به سطح کیفی هنرشان افزوده‌اند. برای مثال اگر چند سال پیش در پایان یک جشنواره می‌گفتیم چند نمایش قابل اعتنا دیده‌ایم، حالا تاکید می‌کنیم چند نمایش با افتخار را شاهد بوده‌ایم.»

این کارگردان و بازیگر با اشاره به این که جشنواره‌ها مشکلات خود را دارند که باید رفع کرد، تاکید می‌کند: «اما همین جشنواره محل جرقه‌های درخشانی است که خیلی وقت‌ها ما را دچار شعف و شادی می‌کند.گروه‌ها و هنرمندانی را می‌بینیم که کارشان بسیار خوب است و خوش می‌درخشند اما افسوس اینجاست که این جرقه‌ها تا جشنواره سال بعد خاموش می‌شوند و جریان نمی‌سازند.»

داریوش مودبیان در ادامه توضیح می‌دهد: «تا زمانی که به تئاتر مستمر و اجراهای عمومی در شهرستان‌ها برسیم، باید کاستی‌ها و مشکلات همین جشنواره‌ها را برطرف کنیم. باید به آموزش‌های کوتاه‌مدت توجه کنیم، راه را برای استعدادهای شناخته‌شده در جشنواره‌ها هموار سازیم، ارتباط بین هنرمندان تهرانی و شهرستانی را تداوم بخشیم و... همه اینها را در خدمت پیشبرد و پیشرفت تئاتر در سطح جامعه قرار دهیم.»

در حالی که جشنواره‌های استانی تئاتر در سطح کشور همچنان در حال برگزاری است، به نظر می‌رسد با وجود نقش مثبتی که این رویدادها در گسترش و ارتقای هنرهای نمایشی ایران داشته‌اند تا وقتی به جریان مستمر تئاتر و اجراهای عمومی پیوند نخورند، رسالت خود را به پایان نرسانده‌اند.

مرجان توجهی -‌ جام‌جم